H jamolxonov

Morfografemalar — morfemalarni ifodalovchi belgilar.
Orfografik belgi - to'g'ri yozish me’yorlarini ta’minlashda qo'llana- digan maxsus noharfiy belgilar (mas., defis).
Diakritik belgilar — harfga qo'shimcha ravishda birikitirilgan ishora belgilari.
Diakritik harflar - o'z referentiga ega bo'lmagan, ammo so'z qismlari yoki fonemalarning o'ziga xos jihatlariga ishora qiladigan harflar.
Simvollar — ilm-fanning ma’lum sohalarida qabul qilingan maxsus idegrafik belgilar.
ORFOGRAFIYA
Adabiyotlar: 3 [63-77], 9 [26-38], 10 [100—114], 22 [123-126], 25 [29-53], 27 [45-49], 30 [3-21], 106 [5-21], 123 [6-27],

55. 
    §. Orfografiya haqida ma’lumot
    

Orfografiya (grek. orthos — «to‘g‘ri» + grapho — «yozaman») yozuv sistemasining ikkinchi komponenti bo'lib, u to'g'ri yozish me’yorlarini belgilaydigan qoidalar tizimidan tarkib topadi. Orfografiya grafikadan quyidagi belgilari bilan farqlanadi: grafika qoidalari grafemalarning mazmun planini (referentini) kodlashtirishga, orfografiya qoidalari esa ma’lum prinsiplar asosida orfogrammalarni tanlashga asoslanadi. Chunonchi, odam so'zida «d» ning yozilishi «d» grafemasining grafikada kodlashtirilgan fonemasiga
101
mos, shu sababli bu so‘zning yozilishi grafika tomonidan boshqariladi. Savod so‘zida esa boshqacharoq holatga duch kelinadi: so'z oxiridagi «d» jarangsiz «t» ga o‘tadi {savot tarzida talaffuz qilinadi), demak, uni ikki xil yozish mumkin: savod (fonematik prinsip asosida) — savot (fonetik prinsip asosida). Bu ikki holatdan birini imlo uchun me’yor (orfogramma) qilib tanlash orfografiya zimmasiga tushadi. Hozirgi o‘zbek orfografiyasida savod deb yozish qoidalashtirilgan. Bundan tashqari, orfografiyada qo‘shma so‘z komponentlarining qo‘shilib yoki ajratilib yozilishini, so‘z qismlarining satrdan satrga ko‘chirilishini, bosh va kichik harflaming qo‘llanishini belgilab beradigan qoidalar ham borki, ular yozuvning grafikaga aloqador bo'lmagan jihatlarini tartibga solish va boshqarish imkonini beradi.
Adabiy tilning og'zaki shaklida so‘z tanlash, gap tuzish va to‘g‘ri talaffuz me’yorlariga amal qilish qanchalik ahamiyatli bo‘lsa,uning yozma shaklida orfografiya me’yorlariga (imlo qoidalariga) amal qilish shunchalik muhimdir. Bunday me’yorlarga amal qilish yozma nutq mazmunining to'g'ri va aniq idrok qilinishiga yordam beradi, yozma nutqda anarxiyaning (boshboshdoqlikning) avj olishiga yo‘l qo‘ymaydi. Adabiy tilning, xususan, yozma nutqning ijtimoiy-madaniy va ma’rifiy rolini mustahkamlashda buning o‘ziga yarasha ahamiyati bor.

55. 
    §. Orfografiya prinsiplari
    

Orfografiya prinsiplari — orfografiya qoidalarining tuzilishiga asos bo'lgan prinsiplar. Ularning quyidagi turlari bor:

1.