Halk edebiyatinin genel özellikleri Dil, halkın konuştuğu dildir

HALK EDEBİYATININ GENEL ÖZELLİKLERİ

• Dil, halkın konuştuğu dildir.

• Halk deyimlerine ve söyleyişleri kullanılır.

• Şairler, şiirlerini saz eşliğinde, belli bir ezgi ile söyler.

• Nazım birimi dörtlüktür.

• Hece ölçüsü kullanılmıştır (7’li, 8’li ve 11’li).

• Yarım kafiye kullanılır.

• Rediften yararlanılmıştır.

• Az da olsa benzetmelerden faydalanılmıştır: Boy serviye, yüz aya, kaş kaleme, diş inciye, yanak güle…

• Aşk, tabiat, ayrılık, hasret, ölüm, yiğitlik, toplum, din, zamandan şikayet sık sık işlenen konulardır.

• Şiirlerin başlığı yoktur; nazım şekilleri ile adlandırılır.

A) ANONİM HALK EDEBİYATI GENEL ÖZELLİKLERİ

• Kim tarafından söylendiği bilinmeyen, halkın ortak malı sayılan ürünlerden oluşur.

• Sözlü geleneğe dayanır.

• Halk diliyle söylenir.

• Bu ürünlerde ölüm, aşk, hasret, yiğitlik gibi tüm insanlığı ilgilendiren konular işlenir.

1. MANİ

• Aşk, sevgi, yiğitlik, tabiat, övgü, yergi, evlat sevgisi, toplum olayları ve ölüm gibi temalar işlenir.

• Hecenin 7’li kalıbı ile söylenir.

• İlk iki mısra doldurmadır, konuya giriş için söylenir. Son iki mısrada ise asıl söylenmek istenen verilir.

• Bir dörtlükten oluşur; dört dizeden fazla olan manilerde vardır.

• Kafiye örgüsü a a x a şeklindedir.

• Düz mani, ayaklı (cinaslı, kesik) mani gibi iki türleri vardır.

• Doğu Anadolu'da mani yerine bayatı sözü de kullanılmaktadır.

• Divan edebiyatındaki tuyug ve rubaî’ye benzer.

MANİ

• Yüzümde çifte benler Hayran oldu görenler Bilmem nasıl vazgeçe Sana gönül verenler

• A benim bahtiyarım Gönülde tahtı yârim Yüzünde göz izi var Sana kim baktı yârim

TÜRKÜ

• Kendine özgü bir ezgiyle söylenir.

• 8’li ve 11’li hece kalıbıyla söylenir.

• Bent ve kavuştak olmak üzere iki bölümden oluşur: Türkünün asıl sözlerinin bulunduğu bölüm bent; her bendin sonunda tekrarlanan nakarat bölümlerine de kavuştak denir.

• Bentler ve kavuştaklar kendi aralarında kafiyelidir.

• Özel durumlarda ya da ezginin, sözlerin çeşitlemesine göre ninni, ağıt, deyiş, hava adları da kullanılmaktadır.

• Çağdan çağa ve yöreden yöreye içerik ve şekil olarak değişiklikler gösterebilir.

• Aşk, doğa, güzellik, gurbet, hasret, kahramanlık vb. sosyal konular işlenir.

• Türküler aynı zamanda aşık edebiyatı nazım şeklidir. Yani söyleyeni belli türküler de bir nazım biçimidir.

• Türküler ezgilerine göre divan, usulsüz, bozlak, koşma, hoyrat, kayabaşı, Çukurova gibi çeşitlere ayrılır.

ACEM KIZI Kırşehir-Çekiç Ali-Osman Özdenkçi

• Çırpınıp da şan ovaya çıkınca Eğlen şan ovada gal acem gızı. Uğrun gaş altından bakınca Can telef ediyor gül acem gızı. Seni seven oğlan neylesin malı, Yumdukça gözünden döker mercanı. Burun fındık ağzı gahve fincanı, Şeker mi, şerbet mi bal acem gızı.

NİNNİ

• Anneler, çocuklarını uyutmak için söyler.

• Anne çocuğuna ilişkin isteklerini, iyi dileklerini, kendi sevincini, üzüntülerini anlatır.

• Belli bir ezgi ile söylenir.

• Hece ölçüsü ile söylenir: 7’li, 8’li ve 9’lu.

• Ninni genelde kadınlar tarafından söylenilir.

• Hazır ninni kalıpları kullanıldığı gibi kendine ait duygu ve düşüncelerin doğaçlama olarak da dile getirilebilir Türkü çeşitlerinden biridir.

• Sade bir dille söylenir.

• Dörtlüklerden ve nakarat bölümlerinden oluşur.

• Dandini dandini dastana

• Danalar girmiş bostana

• Kov bostancı danayı

• Yemesin lahanayı

• Lahanayı yemez kökünü yer

• Benim oğlum lokum şekeri yer

• Uyusun da büyüsün ninni

• Tıpış tıpış yürüsün ninni

TEKERLEME

• Vezin, kafiye, seci veya aliterasyonlardan istifa ederek söylenir.

• Abartma, tuhaflık, zıtlık, benzetme, güldürü, kısa tanım ya da çağrışımlar yoluyla masalın uygun yerlerinde kullanılır.

• Tekerlemeler akıl ilkelerine ters düşer.

• Aşık atışmalarında şiir biçiminde de yazılmış tekerlemeler vardır.

• Bir berber bir berbere bre berber gel beraber bir berber dükkanı açalım demiş.

• Hakkı Hakkı’nın hakkını yemiş. Hakkı Hakkı’dan hakkını istemiş. Hakkı Hakkı’ya hakkını vermeyince Haklı da Hakkı’nın hakkından gelmiş.