Halk müziği konsepti farklı coğrafi bölgelerde ve tarihin farklı dönemlerinde derlemeciler, bilim adamları ve icracılar tarafından çeşitli şekillerde tanımlanmış ve irdelenmiştir

Halk müziği konsepti farklı coğrafi bölgelerde ve tarihin farklı dönemlerinde derlemeciler, bilim adamları ve icracılar tarafından çeşitli şekillerde tanımlanmış ve irdelenmiştir. Avrupa ve Amerika’da halk müziği kavramı açıkça veya üstü kapalı bir şekilde -sınıf, ulus ve etnisite ile ilgili- kimliklerin inşası veya inkarında kullanıldı ve hala sıcak bir tartışma alanı olarak karşımıza çıkmaktadır. Meselenin kökeninde halk kavramının kimliği ve tanımlanması yatmaktadır. Müzikal repertuarların belirlenmesi, bu repertuarların nasıl iletildiği ve seslerin nasıl değerlendirildiği de bu doğrultuda değerlendirilebilir.

Volkslied (folksong) terimi Alman felsefeci, teolog ve yazar Johann Gottfried Herder (1744-1803)’e atfedilmektedir. [Stimmen der Völker in Liedern, Volkslieder 1778-9]. Herder, halk müziğinin üretiminde müşterek besteleme ve yüce bir estetik olması gerektiğini öne sürdü. Alman bilim insanları bu konseptin ontolojik durumu, karakteristik özellikleri ve sınırları üzerinde tartıştılar ve geleneksel terimi ile bunu yer değiştirdiler.

19. yüzyıldan itibaren bu kavram milliyetçilik üzerine yapılan tartışmalarda önem kazandı. Kendi ulusal müziklerini tanımlamak veya yaratmak isteyenler –ki bunlar bestecilerden, derlemecilere ve baskıcı (totaliter) rejimlere kadar uzanmıştır- halk kelimesini ulus kelimesi ile eş anlamlı kullandılar, kavramı kendi ihtiyaçlarına uydurmuş oldular. Avrupa’da halk (folk) çiftçileri ve diğer kırsal kesim çalışanlarını tanımlıyordu. 19. Yüzyıl Avrupa’sında -örneğin Merrie England hareketinde ve İrlanda ve İskoçya Galleri’nin 1880lerde yeniden canlandırılmasında- Endüstriyel fakirliğin bayağı ürünleri ve elit kesimin sanatlı ürünleri karşısında çiftçilerin halk şarkıları, şarkı sözleri, oyun havaları, yitirilen bir altın çağın masumiyetini yansıtan ürünler olarak idealize edildiler. Bununla birlikte Macar besteci Bela Bartok her ne kadar kırsal kesimde derlemeler yapmış olsa da şehirli popüler formları da halk müziği sınıflamaları içine dahil etti. İngiliz derlemeci Cecil Sharp ve ilk İngiliz Halk Müziğini Yeniden Canlandırma Derneği’nde (British Folk Revival) yer alan diğerlerine göre halk müziği sadece kırsal kesimde yaşayan insanlar tarafında üretilmekteydi. Sharp’a göre devamlılık, çeşitlilik ve seçilim halk şarkısının hayati bileşenleri iken anonim kompozisyon ve sözlü aktarım tanımlayıcı özellikleri idi.

İngiliz Halk Dansları ve Şarkısı Derneği (English Folk Dance and Song Society) 1932 yılında ayrı ayrı kurulmuş olan dans ve müzik derneklerinin birleşmesi vasıtası ile kurulmuş oldu. Uluslararası Halk Müziği Derneği (International Folk Music Concil) 1947 yılında kuruldu ve 1955 yılındaki Sao Paolo konferansında Sharp’ın ortaya koyduğu çerçevede ve gelenek ve sözlü aktarımı baz alan bir halk şarkısı tanımı yaptı; halk müziği sözlü gelenek vasıtası ile evrimleşen bir müzikal geleneğin ürünü idi. Bu fikre göre bir toplum içerisinde şekillenen müzik popüler müziklerden ve sanat müziklerinden esin taşımamalıydı. Uluslararası Halk Müziği Derneği Sharp’ın anonim kompozisyon fikrini benimsememişti; bestelenmiş bir şarkı, bir toplumun yaşayan sözlü geleneği içerisine girebilirdi. Ancak bu hazır alınan bir popüler müzik şarkısından çok onun halk tarafından yeniden yaratılarak ve düzenlenerek anonimleştirilmesi anlamına gelmekteydi. UHMD 1981 yılında adını Uluslararası Geleneksel Müzik Derneği olarak değiştirdi. Bunda halk kavramı üzerine ortaya çıkan endişeler önemli rol oynadı. Sonraki yıllarda, yüzyıl başında yapılan halk müziği ve halk dansı tanımlamaları üzerinde tekrar duruldu ve bu terimlerin müzik yayımcıları, canlı müzik performansları ve devlet eğitim sistemleri vasıtası ile düzenlenmiş ve yeniden inşa edilmiş unsurları vurguladığı sonucuna varıldı. 1960’lardan bu yana Kuzey Amerika’da halk müziği tanımlaması, etnik toplulukların müziğini içermeye başladı.
Halk Müziği Çalışmaları

Halk müziği araştırmaları ülkelerin tarihsel içerikleri ve entelektüel perspektiflerine göre farklı şekillerde gelişti. 18 ve 19. yüzyıllarda Avrupa ve Amerika’da halk şarkısı metinlerine önem veriliyordu. Bunlar edebi açıdan inceleniyordu ve bu çalışma sahasına dahildi. Almanya’da hala güçlü bir ekoldür. 20. yüzyılda halk müziği çalışmaları etnomüzikoloji, folklor, halk yaşantısı çalışmaları (folklife studies), sosyoloji ve popüler müzik çalışmalarının araştırma sahasında yer aldı.

Amerika’da bölgesel folklor dernekleri 20. yüzyıl başlarında kurulmaya başlandı. Bunlar eski dünyaya ait halk şarkılarını –özellikle çocuk şarkılarını- toplamayı hedeflediler. 1950’lere kadar hem yerli hem de taşınmış müzik unsurların oluşan eklektik bölgesel koleksiyonlar oluşturuldu. Anlatılar, lirik şarkılar, parlor şarkıları, oyun şarkıları, enstrümantal müzik ve negro şarkıları... John A. Lomax kovboylardan, madencilerden, posta arabası sürücülerinden, yük gemilerinde çalışanlardan, avcılardan vs. halk şarkıları derledi. Daha sonra oğlu Alan lomax ile birlikte Amerikan Blues şarkıcısı ve gitaristi Leadbelly’i keşfettiler ve Amerikan Kongre Kütüphanesi’nin Halk Şarkısı Arşivi için repertuarının büyük bir kısmını kaydettiler. 1955 yılında kurulan Etnomüzikoloji Derneği’nin (Society for Ethnomusicology) üyeleri, müziğin yapısı ile topluluğun sosyal organizasyonu arasındaki bağı vurgulayan kültürel antropologlar ile aynı safta yer aldılar. Böylelikle dikkatlerini sosyal değişime yönelterek Sharp’ın modelindeki durağanlıktan kurtulmuş oldular. Etnomüzikolojik çalışmalar geliştikçe Dünyadaki çeşitli kültürlerin ya da ülkelerin müzikleri içerisinde halk müziği, sanat müziği ya da klasik müzik denilen şehirli profesyonel müzikler ve kabile müziği gibi müziklerin de yer alabileceği ortaya çıktı.

Halk şarkıları ve halk müziği milliyetçilik, komünizm, faşizm ve sömürgeciliği de kapsayan çeşitli politik ajandalar için bir kültürel kurgu olarak kullanıldı. Derleme çalışmalarından elde edilen halk şarkıları, bu tarzda bestelenmiş piyano eşlikli besteler ile birlikte yayımlandılar. Halk ruhunu yansıtmayı hedefleyen bu denemeler çoğu zaman ulusal bir müzik yaratmayı ve ulusal zevki biçimlendirmeyi hedeflediler. Bela Bartok ulusal Macar müziğini çingene müziğinden ayırt etmek için büyük çaba gösterdi. Cecil Sharp ise İngiltere’de Ulusal İngiliz Müziği Okulu kurmaya ve İngiliz halk şarkılarını eğitim müfredatlarına sokmaya çalıştı.

Bazı ülkelerde halk müziği ile sanat müziği arasındaki ayrım vasıtası ile devletlerin uluslaşma projeleri arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Devlet yayın kuruluşları halk müziği yayınları ile ulus yaratma çabası içerisinde girmiştir. Sovyetlerin sosyalist sistemi içerisindeki Orta Asya ülkelerinde de halk müziği vasıtası ile ortak kimlik oluşturma yoluna gidilmiştir. Halk çalgılarının perde sistemleri, akortları ve icra biçimleri orkestra önünde solist olarak çalınabilecek şekilde yeniden düzenlenmiştir. Sovyetlerde olduğu gibi Çin komünizminde de var olan halk şarkılarına devlet tarafından onaylanmış yeni sözler yazılmıştır.

Halk müziği Avrupa ve Amerika dışı için üzerinde tekrar düşünülmesi gereken sömürgeci bir kavram olarak karşımıza çıkıyor. Birçok Asya ülkesinde halk ve sanat müziği karşıtlığına dayalı bir ayrım yapılabiliyorken Sahra altı Afrika’da ve Pasifik’te halk müziğine karşılık gelebilecek hiç bir yerel kavram yoktur.

Halk müziği Avrupa’da genellikle geleneksel müzik terimi ile eş anlamlı kullanılmakta ve bu yolla sanat müziği ve popüler müzikten ayrılmaktadır. Orta Doğuda kırsal ve kent müzik geleneklerini birbirinden ayırmak için kullanılmaktadır. Aynı zamanda genellikle bir insan topluluğunun müzik edimi olarak popüler müziğin pazarlama eğilimlerinden uzaklaştırılmaktadır.

Kaynak: Grove Music Online.

Not: Bu kaynağa kütüphane (Oxford Music Online) veri tabanları vasıtası ile erişip İngilizcesini de okuyabilirsiniz.