Hayol va uning turlari

tasvirlarni (yoki sahnalarni) yaratish qobiliyati, har qanday hissiy modallikda uyg'otadigan 
elementlarning kiritilishi bilan tajribali bo'lish. Shu tarzda nafaqat vizual tarkibni, balki ularga 
hamroh bo'lgan hissiyotlarni (ijobiy va salbiy) o'z ichiga olgan o'tmishdagi vaziyatlarni 
ko'paytirish mumkin. Shuningdek, u sizga nomoddiy g'oyalar yoki tushunchalarni o'rganishga, 
hatto ularni hech qachon mavjud bo'lmagan yoki bevosita tajribada bo'lmagan innovatsion 
mahsulotlarni ishlab chiqarishga imkon beradi.
Shu ma'noda, xayolning ikkita kichik turi ajratiladi: reproduktiv (o'tmishni oddiy chaqirishi, vaqt 
o'tishi va xotirada saqlashning cheklanganligi bilan buzilgan) va mahsuldor (hayotiy tajribalar 
birlashmasidan yangi tarkibni aqliy qurish ). Ushbu hodisa taniqli qarshi fikrlarni, ya'ni hayotning 
ma'lum bir cho'qqisi boshqacha bo'lganida (boshqacha qaror, masalan,) hayot qanday bo'lishi 
mumkinligini tasvirlaydigan muqobil stsenariylarni taxminiy darajasida shakllantirishni o'z ichiga 
oladi. 
Va bu shunday tasavvur qilish odamlarda keng tarqalgan faoliyatdir. Buning yordamida biz 
ijodiy yoki xilma-xil fikrlashning mohiyati bo'lgan imkoniyatlar va shartlarni (ko'pincha "nima bo'lsa" 
bilan boshlanadi) ko'rib chiqamiz; shundan texnologiya, ilm-fan va san'atning rivojlanishi mumkin. 

---

Xayol yoki fantaziya, tafakkur kabi yuksak bilish jarayonlariga kiradi va faqat odamlarga xos bo`lgan faoliyatlarda 
yuzaga chiqadi. Mehnatning tayyor natijasini xayolga keltirmay turib, ishga kirishib bo`lmaydi. Fantaziya 
yordamida kutilayotgan natijani tasavvur qilish - inson mehnatining hayvonlar instinktiv harakatlaridan tubdan 
farqidir. Xayol inson faoliyatining barcha jabhalarida yuzaga chiqadi. Masalan, oddiy stol yasash uchun ham uning 
shakli qanday bo`ladi, nima uchun kerak, rangi, balandligi va h.k.larni oldindan tasavvur qilish lozim. Bir SO`Z 
bilan aytganda, ishni boshlashdan oldin bu stolni tayyor holda ko`ra bilish talab qilinadi.
XAYOL inson ijodiy faoliyatining zarur elementi bo`lib, mehnatning oxirgi va oraliq mahsulotlarida o`z ifodasini 
topadi. Xayol mehnat natijalarini narsalarda gavdalantirishga undaydi va shuning bilan birga muammoli vaziyat 
aniq bo`lmagan hollarda ish-harakat programmasini tuzishni ta`minlaydi. Shuning bilan birga xayol faqat biror aniq 
faoliyatni programmalashtiruvchigina ham emas, ba`zan uning urnini bosuvchi obrazlar hosil qilish vositasi sifatida 
ham yuzaga chiqadi.
Xayol tafakkur singari, muammoli vaziyatda, ya`ni masalani echishning yangi usullarini kidirib topishda yuzaga 
keladi. ehtiyojlarni qondirishning real jarayonidan oldin ehtiyojlarni qondirishning soxta, xayoliy jarayoni sodir 
bo`ladi.
Muammoli vaziyatda masalani hal qilish uchun biz tushunchalarga (bilimlarga) va obrazlarga suyanamiz. Ko`pincha 
bu ikkala vosita ham birgalikda qo`llaniladi. Ammo ulardan qaysi birining ustunligi muammoli vaziyatning 
xarakteriga bog`liq. Agar masalaning dastlabki ma`lumotlari, chunonchi, ilmiy muammoning dastlabki ma`lumotlari 
aniq bo`lsa, masalani echish yo`lining mohiyati ko`proq tafakkur qonunlariga tobe bo`ladi. Agar muammoli vaziyat 
ko`p jihatdan o`zining noaniqligi bilan ajralib tursa, dastlabki ma`lumotlarni aniq analiz qilish juda qiyin bo`lsa 
xayol mexanizmlari ishga tushadi.

---