Həyat fəALİYYƏTİ TƏHLÜKƏSİZLİYİNİn nəZƏRİ Əsaslari

6.6. Təbii işıqlandırma
Təbii işıqlandırmanı mütləq qiymətli kəmiyyətlərləmüəy­yən­ləş­dirmək olmur. Otaqda hər hansı bir nöqtənin işıqlan­dırılması təbii işıqlanma əmsalı (t.i.ə.) ilə xarakterizə olunur:
(6.16)
burada E_d – otaq daxilindəki hər hansı bir nöqtənin işıqlanma dərəcəsi, k
E_x – otaq xaricində və açıqlıqda yerləşən horizontal müs­təvi üzərində işıqlandırma dərəcəsi, k
Yandan işıqlanmada e_min, üstdən və üstdən-yandan işıq­lan­malarda isə e_or qiymətinə uyğun işıqlanma normaları müəyyən olunur.
Minimal t.i.ə.. (e_min), otağın pəncərədən uzaq, iş müstə­visi səviyyəsində götürülmüş nöqtələr üçün hesablanır.
Orta t.i.ə. (e_or), otağın xarakterik kəsilmiş müstəvisi üzərin­də götürülmüş nöqtələrə əsasən hesablanır:
(6.17)
burada e₁, e₂ ... e_n – otaqda bərabər məsafələrdə yerləşdirilmiş nöq­tə­lərinin təbii işıqlanma əmsalları;
n – nöqtələrin sayıdır (adətən n > 5).
Təbii işıqlanmanın analitik üsulla hesablanması. Otaq daxilindəki M nöqtəsinin təbii işıqlanması nəinki atmosferin işıq şüalarından, eləcə də xaricdəki obyektlərdən və daxili səthlərdə əks olunmuş işıq şüalarından asılıdır (şəkil 6.2):


Şəkil 6.2. Otaq daxilində işıqlanma.
(6.18)
burada – itkiləri nəzərə almaqla, atmosferin işıq şüalarından yaranan t.i.ə.;
– itkiləri nəzərə almaqla, xaricdəki obyektlərdən əks olunan işıq şüalarının yaratdığı t.i.ə; qarşıdakı obyekt göy qübbəsinin pəncərədən görünən hissə­si­nin çoxunu tutarsa, hökmən nəzərə alınır;
– otaq daxilindəki səthlərdən əks olunan işıq şüaları­nın yaratdığı t.i.ə.-dir.
Verilmiş M nöqtəsi əsas etibarilə atmosfer şüaları hesabına işıqlanır:
; (6.19)
burada e_a – atmosferin işıq şüalarından yaranan itkisiz təbii işıqlanma əmsalı (qrafik, yaxud analitik üsulla hesablanır);
– pəncərə oyuğunun işıqkeçirmə əmsalı, pəncərə­lərin quruluşundan asılı olaraq tapılır ( = 0,35 0,6 arasında dəyişir);
q– atmosferin meridian üzrə qeyri-müntəzəm parlaq­lı­ğını nəzərə alan əmsaldır; otaq daxilindəki M nöqtəsini və pəncərənin mərkəzini birləşdirən xətlə üfüq arasındakı bucaqdan (z) asılı olaraq tapılır.
z – q asılılığı aşağıda verilmişdir (cədvəl 6.3).
Cədvəl 6.3.
z-q asılılığı cədvəli

z, dər	15	30	45	60	75	90
q	0,65	0,85	1	1,15	1,2	1,25

Xarici obyektdən əks olunan işıq şüalarının yaratdığı t.i.ə. aşağıdakı asılılıqdan təyin edilir:
(6.20)
burada e_x – qarşısı maneə ilə kəsilmiş atmosferin işıq şüaların­dan yaranan itkisiz t.i.ə.-dir.
Otaq daxilindəki səthlərdən əks olunmaqla t.i.ə. bir qədər arta bilər. Bu artımır əmsalı ilə nəzərə alsaq:
(6.21)
r əmsalı işıqlanma növündən (yandan, üstdən, üstdən-yandan) və daxili səthlərdən işığın orta əks olunma əmsalından ρ_op asılı olaraq xüsusi cədvəllərdən götürülür (cədvəl 6.4).
Cədvəl 6.4
r – artım əmsalının – əksolunma əmsalına əsasən təyin edilməsi

	Yandan işıqlanma
	birtərəfli	ikitərəfli
0,5	4	2,2
0,4	3	1,7
0,3	2	1,2

(6.22)
burada – işığın döşəmədən, tavan və divarlardan əks­olun­ma əmsalları:
s₁, s₂, s₃ – uyğun əksetdirici sahələrdir, m².
Üstdən-yandan işıqlanmada orta t.i.ə. aşağıdakı kimi hesablanır:
e_or = e_y + e_ü (6.23)

burada e_y – yandan (pəncərədən) düşən işığın yaratdığı orta t.i.ə.

e_ü – üstdən (bacadan) düşən işığın yaratdığı orta t.i.ə.-dir.