Həyat fəALİYYƏTİ TƏHLÜKƏSİZLİYİNİn nəZƏRİ Əsaslari

Şəkil5. Anod prosesinin sxemi

Anod prosesinin tormozlanması və ya katod prosesinin sürətinin tənzimlənməsi ilə elektrokimyəvi korroziyanı yubatmaq olar.

Bir sıra korroziya prosesində korroziya məhsulu metalın səthində əmələ gəlir, ona görə də korroziyanın xarakteri və onun sürəti, hiss olunacaq dərəcədə, əmələ gələn nazik qatın xassəsinə görə müəyyən olunur. Metalın səthində möhkəm, davamlı nazik qat əmələ gələrsə, bu zaman korroziyanın sürəti azalır və bəzən isə bu proses ümumiyyətlə dayanır.
Korroziyanın növünü və xarakterini müəyyən edən göstəricilər müxtəlifdir. Metalın korroziyaya uğramasının əsas səbəbi onun öz xassəsindən asılıdır. Metalların və korroziya mühitlərinin və onların kontakt şəraitinin müxtəlif olması səbəbindən müxtəlif növ korroziyalar yaranır. Metalların korroziyasını 4 sinfə bölürlər:
1. Korroziya yaranan mühitin növünə görə (qaz, turşu, qələvi, dəniz suyu, atmosfer və s. mühitində yaranan);
2. Korroziyanın dağıdıcı xarakterinə görə(müntəzəm, qeyri müntəzəm);
3. İstismar şəraitindən asılılığa görə (sürtünmədən yaranan, metalın yonulmasından, gərginlik altında olmasından və s.);
4. Gedən prosesin nəticəsinə görə (kimyəvi və elektro­kimyəvi korroziya).
Birinci qrup korroziyaya demək olar ki, izahat tələb edilmir. Dördüncü qrup haqqında irəlidə artıq danışılmışdır.
Müntəzəm korroziya konstruksiyanın mexaniki möhkəm­li­yinə nisbətən az təsir edir. Qeyri müntəzəm korroziya isə əksinə, metalın ayrı-ayrı hissəsində müxtəlif qalınlıqda və yaxud müəyyən yerdə metal daxilində cəmləşərək onun köpməsinə və ayrı-ayrı qatlara ayrılmasına səbəb olur.
Qeyri müntəzəm korroziyaya metal daxilində hər hansı bir xəlitənin korroziyaya uğramasından metalda yaranan ümumi korroziyanı da aid etmək olar.
Qeyri müntəzəm korroziyanın yerli, kristallararası və s. növləri də mövcuddur.
Korroziya prosesinin təhlükəlilik dərəcəsi onun sürəti, nüfuzetmə dərinliyi və səthindən asılıdır.
Korroziyanın əsas göstəricisi onun inkişaf sürətidir. Bu sürət bir il ərzində korroziya tərəfindən dağıdılan qatın millimetrlərlə qalınlığına bərabərdir.
Korroziyanın davamlılığı 10 qrupa ayrılan xüsusi şkala ilə təyin edilir. Birinci qrupa korroziya sürəti 0,001mm/il-dən az olan tam davamlı materiallar, X qrupa korroziya sürəti 10mm/il-dən çox olan davamsız materiallar aiddir.
Hər hansı bir avadanlıq layihə edilərkən materialın korroziyaya davamlılığı mütləq nəzərə alınmalı, korroziya yeyilməsinə qarşı müvafiq konstruksiyanın divarının qalınlığı artırılmalıdır.
Korroziya texnoloji prosesin gedişi zamanı qeyri müntəzəm istilik zonalarının yaranmasından, müxtəlif metalların kontaktından, durğunluq zonalarının yaranmasından və s. yarana bilər. Konstruksiyada korroziyanın yaranması üçün imkan yarada bilən yarıqların olmasına yol vermək olmaz. Qaynaq işləri apardıqda qaynaq materialının kimyəvi tərkibi qaynaq edilən metalın kimyəvi tərkibi ilə eyni olmalıdır.
Aparat və onun əlaqə xətləri üçün material seçdikdə texnoloji prosesin xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır. Aparat daxilində mayenin səlis hərəkət etməsini təmin etmək lazımdır.
Adətən, metal konstruksiyalar üçün əsas material müxtəlif dərəcədə legirlənmiş polad və çuqun götürülür. Qiymətli metal olan legirlənmiş polada qənaət etmək üçün, əksər hallarda, konstruksiyanın əsas mexaniki yükdaşıyan hissəsi karbonatlı poladdan, mühafizə qatı isə qalınlığı 2-5mm olan legirlənmiş poladdan hazırlanır.
Korroziyaya aqressiv olan mühitlərdə əlvan metallardan geniş istifadə edilir.
Neft-kimya və neft emalı sənayesi üçün avadanlıq hazırlayarkən daha çox korroziyaya dözümlü qeyri-metal materiallardan istifadə edilir. Bu materiallar kimyəvi dözümlü­lük­dən əlavə, yaxşı elektrik və istilik izolyasiyası xassəsinə malikdirlər. Ən çox andezit və beştaunitdən, turşuya davamlı keramikadan, emal örtüyündən istifadə olunur. Üzvi kimya materiallarından plastmas, qrafit əsasında hazırlanmış materiallar, rəngli lak örtüyündən və s. istifadə edilir. Son vaxtlar avadanlığın metal hissələrinin mühafizəsi üçün inhibitorlardan istifadə edilir. Korroziya mühitinə az miqdarda əlavə etdikdə metalın elektrokimyəvi korroziyasının sürətini azaldan maddələrə inhibitor deyilir.
Elektrokimyəvi korroziya prosesini tormozlama mexa­niz­minə görə inhibitorlar anod (xromatlar, bixromatlar, nitratlar və s.), katod (ZnSO_4, ZnCl₂) ekranlayıcı və qarışıq tipli olurlar. İnhibitorlar metalın səthinə adsorbsiya olunaraq, anod prose­sinin qarşısını alır, həmçinin katod reaksiyasına mane olur və ya ekranlayıcı qat əmələ gətirərək metalı elektrolitdən izolə edir.
İnhibitorlardan əsasən soyutma sistemlərində, kondensa­siya qurğularında, tutumlarda və həmçinin, metal məmulat müvəqqəti konservasiya edilən zaman istifadə olunur.
Neftin ilk emalı prosesində, su fazasında olan xloridlər, xlor turşusu və hidrogen sulfidin təsirindən yaranan korroziya­nın qarşısını almaq üçün İKB-1, İKB-2 və katapin K inhibitorlarından istifadə olunur. İnhibitorlar, adətən, prosesə fasiləsiz olaraq ammonyakla birlikdə verilir.
AT və AVT qurğularındakı su təchizatı dövri sistemində metalın mühafiəsi üçün suda həll olunan İKB-4 adlı inhibitor işlədilir.
Tutumlarda, yeraltı boru kəmərlərində və başqa yeraltı metal qurğularında korroziyaya qarşı mübarizə, başlıca olaraq, katod və protektor mühafizəsidir.
Katod mühafizəsi zamanı (şəkil 1.3.) qorunan obyekt (burada, boru kəməri-1) xarici daimi cərəyanın (3) mənfi qütbünə birləşdirilir və o, katoda çevrilir. Cərəyan mənbəyinin müsbət qütbü xüsusi torpaqlayıcı ilə (5) birləşdirilir ki, bu da anod rolunu oynayır. Beləliklə, qapanmış elektrik zənciri alınır ki, bundan da cərəyan anodla yerdən keçərək qorunan boru kəmərinə (1) ötürülür, sonra isə mənfi qütbün xarici cərəyan mənbəyinə (3) gedir. Bu zaman, anod torpaqlayıcı tədricən dağılır və boru kəmərinin mühafizəsini təmin edir. Cərəyan mənbəyi kimi müxtəlif növ katod mühafizəsi stansiyaları (harada ki, dəyişən cərəyan sabit cərəyana çevrilir) və ya kimyəvi cərəyan mənbəyi (qalvanik elementlər, akkumulya­torlar) istifadə edilir. Burada anod torpaqlayıcı rolunu polad, kömür və qrafit elektrodlar oynayır.
Katod mühafizəsinin müsbət cəhətləri ondan ibarətdir ki, o uzunömürlü və etibarlıdır. Çatışmayan cəhəti isə, iş prosesi avtomatik olaraq yerinə yetirildikdə, mürəkkəb aparatlarla idarə olunması və sərbəst daimi cərəyan mənbəyindən istifadə edilməsidir.

Şəkil 6.2