Həyatı və fəaliyyətinin əsas tarixləri

Akademik

Vasim Məmmədəli oğlu Məmmədəliyev
Mənalı ömrün nurlu töhfələri
Keçmiş yüzilliklər boyu Şərq, o cümlədən Azərbaycan müdriklərinin və mütəfəkkirlərinin yaratmış olduqları mənəvi irs zəmanəmizədək ayrı-ayrı əlyazma kitabları şəklində gəlib çatmışdır. Ömrü yüzilliklərlə ölçülən bu əlyazma kitablarını araşdırmaq həm çətin, həm də şərəfli vəzifədir. Bu çətin və şərəfli işi öz həyatının mənasına çevirən və bütün şüurlu həyatını ona həsr etmiş ziyalılarımızdan biri də Kamandar müəllimdir. O, AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda işlədiyi 40 ildən çox bir müddət ərzində, orta əsr­lərdə qələmlərini müxtəlif elm sahələrində sınamış, ayrı-ayrı Şərq klassiklərinin, eləcə də Azərbaycan alimlərinin və ədib­lə­ri­nin türk, ərəb və fars dillərində yazılmış irsini öy­rən­mək­də­dir. Müxtəlif xətt nümunələri ilə yazılmış orta əsr əlyazma ki­tab­larından hər birinin öyrənilməsi və tədqiqi böyük zəhmət, və bilik tələb edir. Kamandar müəllim bu zəhmətə səbrlə qat­la­şaraq, araşdırdığı hər bir yazılı abidə ilə tariximizin və ədə­biy­yatımızın açılmamış səhifələrini işıqlandırmaqla mədə­niy­yət tariximizi daha da zənginləşdirmişdir. Dünyanın müxtəlif kitabxana və muzeylərində saxlanılan yazılı abidələr arasında öz tədqiqatçısını gözləyən və indiyədək öyrənilməmiş bir sıra elm və ədəbiyyat xadimləri və onların əsərləri məhz Kamandar müəllimin axtarışları və tədqiqatları sayəsində ilk dəfə olaraq elm aləminə təqdim olunmuşdur.

Kamandar müəllim özünün məhsuldar tədqiqatları ilə Azər­baycanda mətnşünaslıq məktəbi yaratmışdır. Mətn­şü­nas­lıq onun elmi yaradıcılığının ana xəttini təşkil edir. O, Şərq ədə­biyyatşünaslıqğında ilk dəfə olaraq, türkdilli, ərəbdilli və fars­dilli yazılı abidələr üzərində ardıcıl şəkildə apardığı məh­sul­dar tədqiqatlar sayəsində mətnşünaslığın tarixi inkişaf mər­hə­lələri və nəzəri əsasları işlənib hazırlanmışdır. Bu təd­qi­qat­ların nəticəsi olaraq, onun “Mətnşünaslıq”, “Mətnşünaslığın əsas­ları” və “Mətnşünaslığın nəzəri əsasları” adlı üç monoq­ra­fi­yası işıq üzü görmüşdür. Ali məktəblərdə mətnşünaslıq elmi onun bu əsərləri əsasında tədris olunur.

O, indiyədək bizə məlum olmayan Azərbaycan ədə­biy­ya­tı nümunələrinin aşkar edilərək, öyrənilməsi sahəsində də az iş görməmişdir. Onun uzun illər boyu respublika ərazisində apar­dığı axtarışlar sayəsində Şərq, eləcə də Azərbaycan mə­də­niy­yəti tarixini öyrənmək baxımından çox dəyərli olan yüz­lər­lə orta əsr yazılı abidələri toplanaraq, Əlyazmalar İnstitutuna gə­tirilmişdir. Bu əlyazmalar arasından onun üzə çıxararaq, tədqiq və nəşr etdiyi XIV əsr şairi Ümmi İsanın “Mehri və Və­fa” məsnəvisi elm aləmində böyük maraqla qarşılanmışdır. Klas­sik Azərbaycan ədəbiyyatının və bədii söz sənətinin də­yər­li incilərindən olan bu məsnəvi dilinin arxaikliyi və xalq di­linə yaxınlığı ilə fərqləndiyinə görə, dilimizin inkişaf mər­hə­lə­lə­rini öyrənmək baxımından çox dəyərli bir mənbədir.

Azərbaycan mədəniyyəti tarixində əhəmiyyətli rol oy­na­mış bir sıra alimlərin elmi irsi də ilk dəfə olaraq Kamandar müəl­limin tədqiqatları sayəsində üzə çıxarılmışdır. Belə alim­lər­dən biri XIX əsrin tanınmış alimi, pedaqoqu və kitabşünası Əb­­dülqəni Nuxəvi Məhəmməd oğlu Xalisəqarızadədir. Bu tədqiqatın nəticələri iki monoqrafiyada (“Əbdülqəni Nuxəvi” və “Alim, pedaqoq və kitabşünas”) öz əksini tapmışdır. Əb­dül­qəni Nuxəvinin bir sıra əsərləri də onun tərəfindən tədqiq və nəşr olunmuşdur.

Orta əsr yazılı abidələri üzərində yorulmadan apardığı araş­dırmalar sayəsində, qələmlərini müxtəlif elm sahələrində sınamış və öz dövründə böyük şöhrət tapmış alimlərinin, o cüm­lədən, Hüseyn Hüseyni Xalxali (XVI-XVII əsr), Qul Əh­məd Ağdaşi (XV-XVI əsr), Məhəmməd Əmin Şirvani (XV-XVI əsr), Mahmud bin Məhəmməd Şirvani (XVI əsr), Şah Fət­hullah Şirvani (XIV-XV əsr), Yusif Muskuri Şirvani (XV əsr) və başqalarının həyatı və yaradıcılığı ilk dəfə öyrənilərək, ayrı-ayrı məqalələr şəklində elm aləminə təqdim edilmişdir.

Bununla bərabər, orta əsrlərdə ərəb və fars dillərindən di­limizə edilmiş tərcümələrlə bağlı onun apardığı araşdırmalar mədəniyyət tariximizin daha dərindən öyrənilməsi baxımından olduqca dəyərlidir. O, keçmiş yüzilliklərin tərcümə abidələrini öyrənməklə yanaşı həm də, o dövrün görkəmli şəxsiyyətlərinin əsərlərini də dilimizə tərcümə etməyi nəzərdən qaçırmamışdır. Nəsirəddin Tusinin “Ədəbül-mütəəllimin” əsəri ərəb dilindən dilimizə onun qələmilə tərcümə olunmuşdur.

Kamandar müəllimin sevə-sevə topladığı və tədqiq et­di­yi yazılı abidələrin elmi təsvirində və kataloqlaşdırılmasında da çox böyük əməyi olmuşdur. Bu günədək ərəbdilli əl­yaz­ma­la­rın üç cildi onun sayəsində hazırlanaraq nəşr etdirilmişdir. Bu­nunla bərabər o, Əbdülqəni Nuxəvi Xalisəqarızadənin ki­tab­xanasından Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılan əlyazma ki­tab­larının kataloqunun I cildini də nəşr etdirmişdir. Əlyaz­ma­lar İnstitutunun xəzinəsində toplanmış və əlyazmalar qədər də­yərli olan ərəbdilli əski çap kitablarının kataloqu da onun sa­yə­sin­də işıq üzü görmüşdür.

K.Şərifov ermənilərin tarix boyu xalqımıza qarşı düşmən mövqeini, terror və işğalçılıq siyasətini ifşa edən bir silsilə mə­qa­lələr yazmış və A.Ramazanovla birlikdə ilk dəfə olaraq M. M.Nəvvabın “1905-1906-cı illər erməni-müsəlman davası” ad­lı əsərini nəşr etdirmişdir.

Kamandar müəllimin, mənəvi irsimizin ən dəyərli nü­mu­nə­lərini təşkil edən orta əsr əlyazma abidələri üzərində apar­dı­ğı çoxcəhətli elmi fəaliyyəti sayəsində işıq üzü görmüş əsərləri mənalı ömrünün nurlu töhfələridir.
Rafiq Əliyev

Prof., fəlsəfə elmləri doktoru

Kamandar müəllim əlyazmaşünas və mətnşünas bir alim kimi klassik irsimizin öyrənilməsi istiqamətində böyük əmək və bilik sərf edərək yazdığı, tərtib və tərcümə etdiyi onlarla kitabları və yüzlərlə elmi məqalələri ilə elmimizin və təh­si­li­mi­zin inkişafına böyük töhfələr vermişdir. O, ilk dəfə olaraq XIX əsrin tanınmış alimi, pedaqoqu və kitabşünası Əbdülqəni Məhəmməd oğlu Nuxəvi Xalisəqarızadənin elmi-pedaqoji və kitabşünaslıq fəaliyyətini, on il ərzində respublika ərazisindən topladığı əlyazma kitabları əsasında tədqiq edərək, həmin tədqiqatların nəticələrini “Əbdülqəni Nuxəvi Xalisəqarızadə” (Bakı, 2002) və “Alim, pedaqoq və kitabşünas” (Bakı, 2007) adlı iki monoqrafiyada nəşr etdirmişdir. Bununla bərabər o, indiyədək işıq üzü görməmiş ədəbiyyat abidələrimizi, o cümlədən XIV əsrin nadir abidəsi olan Ümmi İsanın “Mehri və Vəfa” məsnəvisini də ilk dəfə olaraq Kamandar müəllim nəşr etdirmişdir.

Kamandar müəllim istedadlı bir tədqiqatçı və şərqşünas alim kimi AMEA-nın M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun elmi və elmi-təşkilati işlərində çox fəal şəkildə iştirak edərək, Respublika Əlyazmalar Fondunun instituta çevrilməsində onun zəhməti az olmamışdır.
Bayram Allahverdiyev

Prof., filologiya elmləri doktoru
Kamandar Şərifov sözün əsl mənasında həm ədə­biy­yat­şü­nas, həm mətnşünas, həm də kitabşünas alimdir. 1983-cü ildə “Kitablar aləmində” jurnalında çıxan bir maraqlı yazısını, yəni “Aleksandr Düma “Kitabi-Dədə Qorqudu aparmadı” adlı mə­qa­ləsini oxuduqdan sonra, onun elmi yaradıcılığını izləməyə baş­ladım. Kamandar müəllimin bütün tədqiqatları orta əsrlərin əlyazma abidələri üzərində aparıldığından öz orijinallığı və ye­ni­liyi ilə fərqlənir, hər bir əsəri elmimizə yeni ruh, yeni nəfəs gə­tirir. O, qaynaqları tarixin dərin qatlarından başlayan mətn­şü­naslığın XX əsrə qədər keçdiyi mərhələləri türkdilli, ərəb­dilli və farsdilli yazılı abidələr əsasında araşdıraraq, ilk dəfə ola­raq mətnşünaslığın nəzəri əsaslarını işləyib hazırlamış və “Azərbaycan mətnşünaslığının təşəkkülü və inkişafı” (Bakı, 1996), “Mətnşünaslıq” (Bakı, 2001) adlı monoqrafiyalarında nəşr etdirmişdir. Daha sonralar isə ali məktəblər üçün “Mətn­şünaslığın əsasları” (Bakı, 2003) adlı dərslik yazmışdır. Ona qə­dər isə belə bir dərslik yox idi. İndi mətnşünaslıq BDU-nun istər kitabşünaslıq fakültəsində, istərsə də başqa fakültələrində Kamandar müəllimin dərsliyi əsasında tədris olunur.

Azərbaycan əlyazma kitab mədəniyyətinin öyrənil­mə­sin­də də Kamandar müəllimin əməyi az olmamışdır. Əlyazma ki­tab­ları üzərində tədqiqat aparmaq çətin və ağır olduğu qədər də, olduqca şərəfli bir işdir. Onun əlyazmalar üzərində apar­dı­ğı araşdırmalar sayəsində Mahmud bin Məhəmməd bin Dilşad Şirvani, Hüseyn Hüseyni Xalxali, Məhəmməd Əmin Şirvani, Şah Fəthullah Şirvani, Qul Əhməd Ağdaşi, Əhməd Həmdi Şir­va­ni, Yusif Muskuru Şirvani və başqaları kimi bir sıra orta əsr Azərbaycan alimlərinin həyatı və elmi irsi müəyyən­ləş­di­ril­miş­dir.

İmamverdi Həmidov

Prof, filologiya elmləri dktoru
Kamandar müəllimin Bakı Dövlət Universitetində təhsil aldığı dövrdən başlayaraq həyat və fəaliyyətini xronoloji ar­dı­cıl­lıqla izləmiş olsaq, həmin illəri aşağıdakı mərhələlərə böl­mək olar: 1. Tələbəlik illəri. 2. Xarici ölkələrdə işlədiyi illər. 3. Əl­yazmalar İnstitundakı elmi fəaliyyəti. Bu mərhələlərin hər bi­rində o, özünün istedadlı və bacarıqlı bir tələbə və mü­tə­xəs­sis kimi göstərmişdir. Azərbaycanın tanınmış üç-beş ərəbşünas alimi varsa, onlardan biri də Kamandar müəllimdir. Onun orta əsr əlyazma abidələrinə söykənən çoxşaxəli elmi yaradıcılığını bö­yük məmnuniyyətlə izləyirəm. Kamandar müəllim Azər­bay­canda mətnşünaslıq məktəbi yaratmışdır. Bu baxımdan onun “Mətnşünaslıq” (Bakı, 2001), “Mətnşünaslığın əsasları” (Bakı, 2003) və “Mətnşünaslığın nəzəri əsasları” (Bakı, 2011) adlı mo­noqrafiyaları böyük elmi əhəmiyyət kəsb edir. O, apardığı təd­qiqatlarla yanaşı “Ərəbdilli əlyazmaların tədqiqi” şöbəsinə rəh­bərlik edir və gənc əlyazmaşünas kadrların hazırlanmasına da az əmək sərf etmir. Onun rəhbərliyi və opponentliyi ilə çox­lu sayda dissertasiyalar müdafiə olunmuşdur.

Kamandar müəllim Azərbaycanın mədəniyyət məbədi olan Əlyazmalar İnstitutunda böyük alimlərimiz və müəl­lim­lə­ri­miz M.Sultanov, H.Araslı, Cahangir Qəhrəmanov və Rüstəm Əliyev kimi şəxsiyyətlərlə çiyin-çiyinə çalışmış, indi də on­la­rın işini davam etdirən təvəzökar və humanist insan, istedadlı və əməksevər bir alim kimi tanınmışdır.

3. 
   KAMANDAR ŞƏRİFLİNİN (ŞƏRİFOVUN )
   

ƏSƏRLƏRİ

Yazdığı, tərtib və tərcümə etdiyi kitablar
1984

1. 
   Каталог арабских рукописей. Iт. Bakı, “Elm”, 1984, 24,8 ç.v. (ответственный за выпуск Р.М.­Алиев. Авторы Алиев А.Г., Шарифов К.К., Аб­дул­­лаев Т.А., Агаева Н.А., Алиев В.С., Манафов Т.М., Примова М.А, Халилова Н.З.).
   
2. 
   Абд ал-Гани Нухави Халиса­ка­рызаде и его ли­те­ра­турно-текстологическая дея­тель­ность. – Ав­то­реф. дисс. к.филол.наук. Баку, 1984, 23с.
   

1993

3. 
   Mir Möhsün Nəvvab. 1905-1906-cı illərdə erməni-mü­­­səlman davası”. Bakı, “Azərnəşr”, 1993, 7,8 ç.v. (Nəş­rə hazırlayanlar K.K.Şərifli və A.Ramazanzadə).
   

1996

4. 
   Azərbaycan mətnşünaslığının təşəkkülü və inkişafı. Bakı, “Örnək”, 1996, 8 ç.v.
   

2000

5. 
   İsa. Mehri və Vəfa. Bakı, “Örnək”, 2000. 4 ç.v.
   
6. 
   Каталог арабских рукописей. IIт. Баку, «Элм», 2000, 22,75 ç.v. (составитель и редактор, К.К.Ша­ри­фов; авторы: К.К.Шарифов, Н.Агаева, Т.Аб­дул­­лаев, М.Примова, С.Байрамов, М.Пайызов, Х.Са­вы­хова).
   

2001

7. 
   Mətnşünaslıq. Bakı, “Tural-Ə Nəşriyyat-Poliqrafiya Mər­kəzi”, 2001, 15,7 ç.v.
   
8. 
   İsa. Mehri və Vəfa (Ədə­biy­ya­tı­mı­zın və dilimizin na­dir abidəsi). Bakı, “İrşad”, 2001, 15,7 ç.v. (həm­müəl­lif A.K.Şərifli).
   

2002

9. 
   Əbdülqəni Nuxəvi Xalisəqarızadə. Bakı, “Nurlan”, 2002. 11 ç.v.
   
10. 
    Nəsirəddin Tusi. Ədəbul-mutəəl­li­min (tərcümə). Ba­kı, “Nurlan”, 2002, 11 ç.v.
    

2003

11. 
    Mətnşünaslığın əsasları. Bakı, “Nurlan”, 2003, 19,25 ç.v.
    

2006

12. 
    Azərbaycan mətnşünaslığı. Filol. e.doktorunun avto­re­feratı. Bakı, 2006, 44s.
    

2007

13. 
    Alim, pedaqoq və kitabşünas. Bakı, “Nurlan” 2007, 16 ç.v.
    
14. 
    Каталог арабских рукописей. IIIт. Баку, «Нур­лан» 2007. 20 ç.v. (автор, сос­та­ви­тель и редактор: К.К.Шарифов. Сооавторы: Н.А.Агаева, Н.З.Ха­ли­ло­ва, М.А.При­мо­ва, В.С.Алиев).
    
15. 
    “Mətnşünaslığın nəzəri əsasları” fənninin proqramı. – Bakı Dövlət universiteti magistr hazırlığı üçün proqramlar. Bakı, 2007, səh.32-36.
    

2008

16. 
    Əbdülqəni Əfəndi Nuxəvi Xa­li­sə­qarızadə. Qazıxana dəftəri. Bakı, “Nurlan”, 2008, 9,8 ç.v.
    
17. 
    Каталог арабских рукописей. Iт. (təkrar nəşr) Баку, «Нурлан» 2008, 24,9 ç.v. (Редактор, сос­та­ви­тель: М.М.Адилов. Авторы: А.Г.Алиев, К.К.Шарифов, Т.А.Абдул­лаев, Н.А.­Агаева, В.С.Манафов, М.А.­При­мова, Н.З.Халилова).
    

2009

18. 
    Azərbaycan əlyazma kitabı və kitabxanaları. Bakı, “Nurlan” 2009, 12 ç.v.
    
19. 
    Əbdülqəni Nuxəvi Xalisəqarı­za­də kitabxanasının ka­ta­loqu. Ic. Bakı, 2009, 35 ç.v.
    

2010

19. Əski çap kitablarının kataloqu. Ərəbdilli kitablar. IIIc. Bakı, 2010, 26 ç.v.

2011

20. Mətnşünaslığın nəzəri əsasları. Bakı, “Nurlan” 2011, 12,5 ç.v.

Nəşr olunmamış kitabları

1. 
   Əbdülqəni Nuxəvi Xalisəqarızadə. Farisi təkəllüm ri­sa­ləsi (ön sözlə nəşrə hazırlanıb).
   
2. 
   Misir kitabxanalarındakı Azərbaycan klassiklərinin əl­yaz­maları (ön sözlə nəşrə hazırlanmışdır).
   
3. 
   Əbdülqəni Nuxəvi Xalisəqarızadə kitabxanasının kata­lo­qu. IIc. (nəşrə hazırlanır).
   

Dissertasiya və avtoreferatları
Rus dilində:
1984

1. 
   Абд ал-Гани Нухави Халисакарызаде и его ли­те­ра­турно-текстологическая деятельность. Дис­сер­тация на соискание ученой степени кандидата фило­ло­ги­ческих наук. Баку, 1984, 185с.
   
2. 
   Абд ал-Гани Нухави Халисакарызаде и его ли­те­ра­турно-текстологическая деятельность. Авторе­ферат диссертации на соискание ученой степени канн­ди­да­та филологических наук. Баку, 1984, 23с.
   

Azərbaycan dlində:

3. 
   Azərbaycan mətnşünaslığı. Filologiya elmləri doktoru alim­lik dərəcəsi almaq üçün təqdim edilmiş disser­ta­si­ya. Bakı, 2006.
   
4. 
   Azərbaycan mətnşünaslığı. Filologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsi almaq üçün təqdim edilmiş disser­ta­si­yanın avtoreferatı. Bakı, 2006, 44s.
   

Elmi, ədəbi, kütləvi-publisistik məqalələri
1976

1. Əbdülqəni Nuxəvinin kol­lek­siyasında olan əlyaz­ma­la­rı haq­qın­da. - “Əlyazmalar xə­zi­nə­sin­də” (m­əqalələr top­lu­su) IVc. Ba­kı, “Elm”, 1976, s.129-139

1979

2. XIX əsrin mətnşünas alimi Əb­dül­qəni Nuxəvi Xalisə­qa­rızadə. – “Əlyazmalar xəzinəsində” (m­əqalələr toplusu) Vc. Ba­kı, “Elm”, 1979, s.66-73

1983

3.Əbdülqəni Nuxəvinin mətnşünaslıq metod və prin­sipləri. – AMEA Xəbərlər”i. Ədəb., dil və inc.seriyası №1. Ba­kı, “Elm”, 1983, s.3-8

4.Mənəvi sərvət xəzinəmiz zən­ginləşir. - “Ədəbiyyat və in­cə­­sə­nət” qəzeti, 25 fevral 1983, 0,9 m.v.

5.Qiymətli əlyazması.-“Kommunist” qəz., 21 av­qust 1983. 0,3 m.v.

6.Şairin yeni əlyazması.-“Kommunist” qəz., 10 aprel 1983, 0,3 m.v.

7. İncilər qürbətdə şadiman ol­maz. - “Azərb.gəncləri” qəz., 26 may 1983, 0,2 m.v.

8. Maarifçi alim Əbdülqəni Nu­xəvi və onun “Farsi tə­kəl­lüm risaləsi” əsəri haq­qın­da “Azərb.məktəbi” jurnalı, №10, Bakı 1983, s.58-62.

9. Aleksandr Düma “Kitabi-Də­də Qorqud”u aparmadı. - “Kitablar aləmində” jur., №4, Bakı 1983, s.53-54.

1984

10.XIX əsrin ədəbiyyatşünas alimi Əbdülqəni Nuxəvi Xa­lisə­qa­rızadə. - Gənc alimlərin IV res. Kon­frans məru­zə­lə­rinin te­zisi. Bakı, 1984, 0,1 m.v.

11.Dəyərli töhfə. - “Kommunist Tadjikstana” qəz. (rus di­lin­də), 0,2 m.v.
1985

12.Qiymətli hədiyyə. - “Bakı” qəz., 24 sentyabr 1985, 0,2 m.v.

13.Mətnşünaslıq. - “Elm və həyat” jur., №11. bakı, 1985, 0,5 m.v.

14. Əbdülqəni Nuxəvi Xalisəqarızadənin kitabxanası haq­qın­da. - “Əlyazmalar xəzinəsində” (m­əqalələr toplusu) VIIc. Ba­kı, “Elm”, 1985, s.82-85.

1986

15. Əbdülqəni Nuxəvinin peda­qo­ji fəaliyyəti (rus dilində). - “Yaxın və Orta Şərq xalq­la­rı dilinin və ədə­biy­ya­tı­nın təd­ris nəzəriyyəsinin və me­todunun aktual mə­sə­lə­lə­ri” mövzusunda Res. El­mi-metodik konf­ran­sı­nın ma­terialları. Bakı, “ADU” nun nəşriyyatı”, 1986, s.18-19.

16.Ulu nəvənin ulu nənəsi. - “Azərbaycan qadını” jur., №9, Bakı 1986, s.18-19.

17. Ötən əsrlərin yadigarları. - “Bakı” qəz., 1 avqust 1986, 0,2 m.v.

18. Ulu nənənin ulu nəvəsi. - “Elm” qəz., 14 may 1986, 0,8 m.v.

20. 
    Ulu nəvənin ulu nənəsi. - “Elm” qəz., 20 avqust 1986, 0,6 m.v.
    
21. 
    Tərcümə abidəsi (rus di­lin­də). - “Molodej Azer­bayd­ja­na” qəz., 4 oktyabr 1986. 0,3 m.v.
    
22. 
    Tərcümə abidəsi. - “Kommunist” qəz.. 23 mart 1986. 0,2 m.v.
    
23. 
    İsa. Mehri və Vəfa. (Poe­ma­dan bir parça). - “Ədəb və inc.” qəzeti, 22 avqust 1986. 0,3 m.v.
    

1987

24. 
    Elm tarixinin bu günü və sabahı. - “Bakı” qəz., 6 may 1987. 0,3 m.v.
    
25. 
    Tərcümə. - “Elm və həyat” jur., №2, 1987. s.16-17.
    
26. 
    Yusif Muskuri Şirvani və onun bir əsəri haqqında. - “Əl­­yazmalar xəzinəsində” (m­əqalələr toplusu) VIIIc., Ba­kı, “Elm” 1987. s.76-78.
    
27. 
    Orta əsr mətnşünaslığında şərti işarələr sistemi (rus di­lində). - Böyük Okt.Sos.İnqilabının 70 illiyinə həsr olun­­muş klas­sik mətn və trans­k­rip­si­ya məsələləri elmi-nə­­zə­ri konf­ransının məruzə­lə­ri­nin te­zisləri. Bakı, “Elm”, 1987. s.42-44
    

1991

28. 
    Run yazıları Orta əsr mətn­şü­naslığında. - Azərbaycan filologiya mə­sə­lələri” (məqalələr top­lu­su) III buraxılış. Bakı, “Elm” 1991. s.176-181.
    
29. 
    Xətib Təbrizinin mətn­şü­nas­lıq fəaliyyəti. - Orta əsr əl­yazması və Azər­bay­can mədəniyyəti prob­lem­ləri üzrə II res. kon. edil­miş məruzələrin tezis­lə­ri. Bakı, “Ör­nək” 1991. s.29-31
    
30. 
    Orta əsr Şərq əlyaz­ma­la­rın­da izahedici işarələr (rus di­lində). - “Şərq: xalqların keçmişi və gə­ləcəyi” möv­zu­sun­da Şərq­şü­nasların IV ümu­mit­.­konf.məruzə və mə­lu­mat­­la­rı­nın tezisləri. IIc. Moskva, “Nauka” 1991. s.213-214
    
31. 
    Kilsə və milli ədavət. - “Aypara” qəz., 25 dekabr 1991. 1 m.v.
    
32. 
    Mənəvi irsimizin faciəsi. - “Vətən səsi” qəz., 7 mart 1991. 1 m.v.
    
33. 
    Mir Möhsün Nəvvab. 1906-cı il iyul ayında Şuşa şə­hə­rin­də baş vermiş erməni-mü­səlman davası”. - “Vətən sə­si” qəz., 28 av­qust 1991. 0,5 m.v.
    
34. 
    Mir Möhsün Nəvvab. 1906-cı il iyul ayında Şuşa şə­hə­rin­də baş vermiş erməni-mü­səlman davası”. - “Vətən səsi” qəz., 5 sent­yabr 1991. 0,5 m.v.
    

1993

35. 
    Əhmədiyyə kitabxanası. - “Yaxın və uzaq keç­mi­şi­miz və əlyazmalarımız” möv­zu­sun­da respublika konf­ran­sı­nın tezisləri. Ba­kı, “Örnək”, 1993. s.64-66.
    
36. 
    Lalayevin Bakı şəhərində tö­rətdiyi əhvalat. - “Vətən səsi” qəz., 8 oktyabr 1993. 0,3 m.v.
    
37. 
    Qarətdən xilas edilmiş əl­yaz­ması. - “Vətən səsi” qəz., 6 may 1993. 0,4 m.v.
    

37. 
    Həmədandan keçən inci. - “Mədəniyyət” qəz., 5 fevral 1993. 0,3 m.v.
    
38. 
    Mir Möhsün Nəvvab. Ma­lı­bəy­li əhvalatı. - “Qarabağ” qəz., 2 sentyabr 1993. 0,2 m.v.
    
39. 
    Mir Möhsün Nəvvabın er­mə­ni tayfasına nəsihətləri. - “Vətən səsi” qəz., 24 sent­yabr 1993. 0,2 m.v.
    
40. 
    Əhmədiyyə kitabxanası. - “Zaman” qəz., 11 avqust 1993. 0,9 m.v.
    
41. 
    Qanlı-qadalı illərin dəyərli abi­də­si. - M.M.Nəvvab. 1905-1906-cı illərdə erməni-mü­səl­man davası. Bakı, “Azər­nəşr” 1993. s.3-5
    

1994

37. 
    Orta əsr mənbələrində yol ve­ril­miş təhriflər və onları doğuran səbəblər. - “İslam araşdırmaları” (mə­­­­qa­lələr toplusu). IV bu­­­ra­xı­lış. Bakı, “İrşad”, 1994. s.78-87.
    

1995

37. 
    Mirzə Kazımbəyin mətn­şü­nas­lıq fəaliyyəti”. - “İslam araşdırmaları” (mə­­qa­lələr toplusu). VI bu­ra­xı­lış. Bakı, “İrşad”, 1995. s.63-76.
    
38. 
    Klassiklərin icazəsi haqqında. - Orta əsr əlyazması və Azər­­bay­can mədəniyyəti ta­rixi prob­lem­ləri” möv­zu­sunda IV res.elmi-nə­zə­ri kon. materialları. Bakı, “Örnək” 1995. s.79-83.
    
39. 
    Orta əsr Azərbaycan mətnşünas­lı­ğı haqqında. - Orta əsr əlyazması və Azər­­bay­can mədəniyyəti ta­rixi prob­lem­ləri” möv­zu­sunda IV res.elmi-nə­zə­ri kon. materialları. Bakı, “Örnək” 1995. s.116-121.
    

1996

37. 
    Mətnşünaslığın ilkin qaynaqları. - “Elmi əsərlər” bül­le­te­ni (II hissə). Bakı, “Təbib nəş­riy­yatı”, 1996. s.146-149.
    
38. 
    Orta əsr Azərbaycan əlyazma ki­ta­bı və kitabxanaları. - “Elmi əsərlər” bülleteni (II hissə). Bakı, “Təbib nəş­riy­yatı”, 1996. s.149-155.
    

1998

37. 
    Firdovsinin adından yazılmış həcv haqqında. - Orta əsr əlyazması və Azər­­bay­can mədəniyyəti ta­rixi prob­lem­ləri” möv­zu­sunda V res.elmi-nə­zə­ri kon. materialları. Bakı, “Örnək” 1998. s.64-66.
    
38. 
    Xalqımızın deportasiyasında kil­sə­nin rolu. - “Deportasiya” (mə­­qa­lələr toplusu). Bakı, “Azər­bay­can Ensiklopediyası Nəş­riy­yat-Poliqrafiya Birliyi”, 1998. s.171-174.
    

1999

37. 
    Mahmud Şirvani. - “Tarix, filologiya və ila­hiy­yat mə­sə­lələri (Mərizə və məqalələr toplusu). “Ör­nək”. Bakı, 1999. s.20-25.
    
38. 
    “Kitabi-Dədə Qorqud”un tarixi kökləri haqqında. - Orta əsr əlyazması və Azər­­bay­can mədəniyyəti ta­rixi prob­lem­ləri” möv­zu­sunda VI res.elmi-nə­zə­ri kon. Ma­te­rialları. Bakı, “Örnək” 1999. s.30-32.
    
39. 
    İmam Əli “Divan”ınını orta əsr tərcüməsi. - Orta əsr əl­yaz­ması və Azər­­bay­can mədəniyyəti ta­rixi prob­lem­lə­ri” möv­zu­sunda VI res.elmi-nə­zə­ri kon. materialları. Ba­kı, “Örnək” 1999. s.101-103.
    

2000

37. 
    “İsaqoci” və onun şərhləri. - Orta əsr əlyazması və Azər­­­­bay­can mədəniyyəti ta­rixi prob­lem­ləri” möv­zu­sun­­da VII res.elmi-nə­zə­­ri kon. materialları. Ba­kı, “Ör­nək” 2000. s.114-120.
    

2001

37. 
    Ibn əl-Vərdi. - “Şərqin aktual problem­lə­ri: tarix və müa_­­sirlik” möv­zusunda akademik Zi­ya Bünyadovun xa­­tirəsinə həsr olunmuş elmi-nəzəri konf­ransın ma­te­rial­ları. Ba­kı, “Nurlan” 2001. s.122-125.
    
38. 
    “Mehri və Vəfa” poeması – K.Şərifli, A.Şərifli. Mehri və Vəfa. Bakı, “İrşad”, 2001, s.5-37.
    
39. 
    “Qəsidətül-burdə”nin orta əsr tər­cü­mələri. - “Professor Məmməd Mü­ba­riz Əlizadənin anadan ol­masının 90 il­li­yi mü­na­si­bətilə elmi konfransın ma­terialları. Bakı, 2001. s.206-212
    

2002

37. 
    Ağdaşlı alim. - “Professor Vasim Məm­mə­dəliyevin yu­bi­leyinə həsr edilmiş res. elmi konf­ransın ma­terialları”. Bakı, “Bakı Univer­si­te­ti­nin nəşriyyatı”, 2002.
    

2002

37. 
    Nəsirəddin Tusi və ədəb ədə­biy­ya­tı. - Orta əsr əl­yaz­ma­sı və Azər­­bay­can mədəniyyəti ta­rixi prob­lem­ləri” möv­zu­sunda VIII res.elmi-nə­zə­­ri kon. materialları. Ba­kı, “Nurlan” 2002. s.128-133
    
38. 
    Əfqanıstan narixi. - Orta əsr əlyazması və Azər­­bay­can mədəniyyəti ta­rixi prob­lem­ləri” möv­zu­sunda VIII res.elmi-nə­zə­­ri kon. materialları. Ba­kı, “Nurlan” 2002. s.197-201.
    
39. 
    Ədəb ədəbiyyatının dəyərli abi­də­si. - Xacə Nəsirəddin Tusi. “Ədəbül-mütəəllimin”. Bakı, “Nurlan”, 2002. s.3-6.
    
40. 
    Ədəbiyyatımızın nadir abidəsi. - “Elm və həyat” jur., №3-4, Bakı, 2002. s.25-26.
    
41. 
    Qürbətdəki yazılı abidələrimiz. - “Elm” qəz., 20 dekabr 2002. 0,4 ç.v.