HəZİNİ “HƏDİSİ-ƏRBƏİN” TƏRCÜMƏSİ

Or­na­maq/ör­nə­mək - yer­ləş­mək, yer tut­maq, möh­kəm­lən­mək; qə­bul et­mək, otur­maq, bər­qə­rar ol­maq:
Qor­xu­ram nəs­ra­ni­lər­dən li­kən,

Ör­nə­mi­şəm is­la­mı, bil şim­di mən.
Bey­tin məz­mu­nun­dan da gö­rün­dü­yü ki­mi, "ör­nə­mək" bu­ra­da "qə­bul et­mək" məna­sın­da iş­lən­miş­dir. "Ör­nə­mək" sö­zü "yer­ləş­mək" məna­sın­da Qaş­ğa­ri­nin, Ba­la­sa­qun­lu­nun və Qüt­bün əsər­lə­rin­də iş­lən­miş­dir (70, 371, 75, 309-310). Prof. Ə.Nə­cib bu felin kö­kü olan "orun" is­mi­nin Yuq­nə­qi­nin "Ətə­ba­tül-hə­qa­yiq" əsə­rin­də "yer" məna­sın­da iş­lən­di­yi­ni gös­tə­rir (75, 310). XVI əsr əl­yaz­ma­sı "Si­ra­cül-qü­lüb"da isə bu fel "yer­ləş­dir­mək" məna­sın­da iş­lən­miş­dir (76, 179). Hə­min əsər­də "or­nat­mak" feli­nin də ey­ni məna­da iş­lən­di­yi qeyd olun­muş­dur (76, 179).

Orta əsrlər Azər­bay­can ya­zı­lı abi­də­lə­rin­də isə bu felin iş­lən­mə­si­nə dair heç bir qey­də rast gəl­mi­rik. XIV-XV əsr­lə­rə aid türk­dil­li ya­zı­lı abi­də­lər­də "or­na­maq" feli ilə ya­na­şı, "or­nan­maq" (yer­ləş­di­ril­mək) və "or­nat­maq" (yerləşdirmək) fellə­ri də iş­lən­miş­dir (108, V, 3012-3013).

Tapu- xidmət, hüzur, qulluq, səcdə, sitayiş:

Üç gün, üç dün qarşularında durub,

Qıldı tapu yüzini yerə urub.
Qədim türk sözü “tapmaq” (sitayiş etmək, səcdə etmək) feli ilə eyniköklü olan “tapu” isminə orta yüzilliklərə aid bir sıra yazılı abidələrimizdə (bax: Z.H, 16; G-raz, 137) eyni mənada işlənmişdir. Əsirəddin əbu Həyyan da “Kitab əl-idrak…” adlı lüğətində bu sözün “xidmət” mənasında işləndiyini göstərir (3810. A.K. Borovkov bu sözün daha əski forması olan “tabuq” leksemini “Badai əl-lüğət”də “səcdə etmək üçün əl basmaq mənasında işləndiyini qeyd edir. Həzini “tapu” sözü ilə yanaşı “tapmaq”/”dapmaq” və “tapşnmağa” fellərdə də işlətmişdir:

Bizə dəxi dapmayanlar kimi ol,

Görəlüm yandurmağa eylərmi yol

Otuz üç idi kiçinin yaşı,

O da tapınmaqdı bunların işi