HəZİNİ “HƏDİSİ-ƏRBƏİN” TƏRCÜMƏSİ

§ 3. Tərcümənin ideya - məzmun xüsusiyyətləri
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, “Qırx hədis” toplularının, o cümlədən tədqiqat obyektimiz olan Həzininin “Hədisi - ərbəin” tərcüməsinin əsas məzmununu islam prinsipləri, onun təməl bilgiləri təşkil edir. Bu mənada, təbii ki, tərcümədəki hədislərin hər biri ilk növbədə dini məzmun daşıyır. Bununla yanaşı, tərcümənin ideya - məzmun xüsusiyyətləri sırasında didaktika məsələləri, əxlaqi - tərbiyəvi fikirlərin təbliği də bu və ya digər dərəcədə özünü göstərir . Bu cəhət xüsusilə də hədislərin məzmununa uyğun olaraq verilən kiçikhəcmli mənzum hekayətlərdə daha qabarıq şəkildə özünü göstərir. Fikrimizə əyani sübut olaraq tərcümədəki ilk on hədisə və onlara qoşulan mənzum hekayətlərin qısa məzmununa nəzər salaq.

Tərcümədəki birinci hədis Abdullah bin Ömərin dilindən söylənilir və dilimizdə belə səslənir: “Allah rəhm edənlərə rəhm edər. Yerdə olanlara rəhm edin ki, göydə olan [Allah] da sizə rəhm etsin”. Göründüyü kimi, elə hədisin özü ilk növbədə didaktik - nəsihətamiz məzmunu ilə diqqəti çəkir: insanları həyatda rəhmli, mərhəmətli olmağa, yaranmışlara mehriban davranmağa səsləyir.

Hədisin məzmununa uyğun olaraq tərcümədə aşağıdakı iki mənzum hekayə verilmişdir:

Birinci hekayə xəlifə Ömər (ə.) haqqındadır: Bir dəfə bir uşağın əlində sərçə görən Ömər uşağa pul verərək quşu azad edir. Xəlifə dünyadan köçdükdən sonra bir nəfər onu yuxuda görərək vəziyyətini soruşur. Xəlifə Mədinədə olarkən bir dəfə bir sərçəni uşaqdan satın alaraq azad etdiyi üçün Allahın mərhəmətini qazandığını bildirir. Beləliklə, hekayədə insanlara hər bir canlıya qarşı rəhmli olmaq fikri aşılanır.

İkinci hekayətdə də eyni fikir aşılanır: Bəni - İsraildə aclıq zamanı qum təpəsini görən bir zahidin ürəyindən keçir ki, kaş bu təpə un təpəsi olaydı və mən onu aclara verəydim. Allah - taala bu xeyirxah niyyətinə görə zahidə o dünyada öz lütf və rəhmini əsirgəmir. Göründüyü kimi, bu hədisdə dünyəvi məzmunla dini məzmun çülğaşır və bir - birini uğurla tamamlayır.

Tərcümədəki ikinci hədisi söyləyən İbn Məsuddur. Hədisdə deyilir: “Allahın rəhmətinə (düz yola) qayıdan günahkar Allahdan ümidini üzən abiddən [Allaha] daha yaxındır”. Bu hədis ilk növbədə dini məzmun daşıyır: Allaha ümid bəsləmək fikrini aşılayır. Bununla belə, burada dünyəvi məzmun ünsürləri də yox deyildir: insan həyatda ümidlə yaşamalıdır. Bu hədisdə onun məzmunu ilə bağlı üç mənzum hekayə vardır.

Birinci hekayədə hamını qorxudan bir pozğuntəbiətli kişidən danışılır. Həyatda etdiyi əməllərinə görə Allah - taala ona axirətdə cəzasını verir.

İkinci hekayə də bir kişinin həyatından bəhs edir: Bir nəfər ölərkən meyitinin yandırılmasını vəsiyyət edir. Allah - taala ondan vəsiyyətinin səbəbini soruşduqda o, belə cavab verir: Tanrı qorxusundan bu vəsiyyəti etdim. Allah qorxusu ilə yaşadığı üçün həmin şəxş axirətdə Tanrı məhəmətini qazanır.

Üçüncü hekayədə Musa peyğəmbər zamanı yaşamış pozğun bir insanın ölərkən kimsə tərəfindən dəfn edilmədiyi göstərilir. Allah - taala Musa peyğəmbərə vəhy göndərərək əmr edir ki, gedib o qulunu layiqincə dəfn etsin. Musa həmin şəxsin pozğun olduğunu deyir. Allah isə peyğəmbərinə buyurur ki, o, ölüm zamanı rəhm istədiyi üçün bağışlanıbdır. Göründüyü kimi, bu hədisdəki hekayələr dini məzmunlu olsa da, hər halda bunlarda əxlaq - tərbiyə ilə bağlı fikirlər də öz əksini tapmışdır.