HəZİNİ “HƏDİSİ-ƏRBƏİN” TƏRCÜMƏSİ

Nəs­nə//nəs­tə­nə - şey:

De­di, ya qı­zım, bu sö­zi söy­lə­mə,

Bil­mə­dü­gin nəs­nə­yə səy ey­lə­mə...

"Ye­miş ola, yox­sa qeyr nəs­tə­nə,

Şad olub kön­li an­lan əg­lə­nə".
Qə­dim türk söz­lə­rin­dən olan "nəs­nə" əs­ki türk mətn­lə­rin­də (70, 358), elə­cə də or­ta əsr­lə­rin türk­dil­li, o sı­ra­dan Azər­bay­can ya­zı­lı abi­də­lə­rin­də (166, IV, 2844; 39, 45; 21, 89; 18, 22; 115,) əsa­sən "nəs­nə" şək­lin­də bol-bol iş­lən­miş­dir. "Ət-töh­fə" əsə­rin­də bu söz iki şə­kil­də­dir: "nəs­nə", "nəs­tə" (71, 352. Xə­tai­nin di­lin­də və "Şü­hə­da­na­mə"də isə bu sö­zə yal­nız "nəs­tə" şək­lin­də rast gə­li­rik (12, 69; 121, 10a). Ya­zı­lı abi­də­lər­də bu sö­zün "nəs­tə­nə" va­rian­tı­na tə­sa­düf et­mə­dik. Di­li­mi­zin qərb qru­pu şi­və­lə­rin­də, elə­cə də Ba­kı şi­və­sin­də bu söz "nəs­tə" şək­lin­də qo­ru­nub sax­la­nıl­mış­dır (7, 187;9,230). Bu sö­zün "nə" sual əvəz­li­yi ilə bağ­lı ol­ma­sı gü­man edi­lir (12, 69).
Ox­ran­maq - kiş­nə­mək:

Or­xa­nur - kiş­nər, ün ey­lər bi­mə­həl,

An­da var­dır mun­ca bu ka­ri-də­ğəl.
Gö­rün­dü­yü ki­mi, bu beyt­də "ox­ran­maq", "kiş­nə­mək" və "ün ey­lə­mək" fellə­ri si­no­nim ki­mi iş­lən­miş­dir. Bu felin "oq­ra­maq" şək­lin­də "Ki­ta­bi-Də­də Qor­qud"da və XVI-XVIII yü­zil­lik­lə­rə aid türk­dil­li ya­zı­lı abi­də­lər­də işlən­mə­si qey­də alın­mış­dır (118, V, 2945-2946). "Oq­ra­maq" feli əs­ki türk mətn­lə­rin­dən yal­nız Qaş­ğa­ri­nin lü­ğə­tin­də iş­lən­miş­dir (70, 369). Ma­raq­lı­dır ki, bu söz di­li­mi­zin qərb qru­pu şi­və­lə­rin­də "ox­ram­maq" şək­lin­də iş­lə­nir (9, 231)..

Oxumaq- çağırmaq, səsləmək, dəvət etmək.
Der Əli, bu sözə istərsən dəlil,

Mal yığanı daim oxurlar bəxil.
“Oxumaq” feli istər qədim türk mətnlərində (Ə.H.343), istərsə də orta yüzilliklərə aid yazılı abidələrdə (Z,H,24) bu mənada sıx-sıx işlənmişdir. “Oxumaq” sözü çağdaş ədəbi dilimizdə işlənən “meydan oxumaq” sabit söz birləşməsində əski mənasını qoruyub saxlamışdır. Ümumiyyətlə götürdükdə isə çağdaş ədəbi dilimizdə bu söz leksik-semantik cəhətdən daralmaya məruz qalmış yalnız “oxumaq”, mütaliə etmək”, ifa etmək” mənalarında işlənir.