Hhhgıvyklfhhkıhujı9y8u7tu8t*u7öööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööööö

Ermeni Araştırmaları, Ankara 2001, I, s.92.

24- Hasan Oktay, Revan Hanlığı, Malatya 1995. ( Yayınlanmamış doktora tezi)

25- Ali Aslan, “Rusların Güney Kafkasya’da Yayılmasında Ermeni Ecmiadzin Katogigosluğu’nun Rolü”, Kafkas Araştırmaları, İstanbul 1996, II, 19-38; Ali Aslan, “Ecmiyazin Ermeni Katogigosluğu’nun Osmanlı ve Rus Kontrolündeki Statüsü”, Kafkas Araştırmaları, İstanbul 1996, II, 39-51; Davut Kılıç, “Rusya’nın Doğu Anadolu Siyasetinde Ecmiyazin Kilisesinin Rolü, (1828-1915)”, Ermeni Araştırmaları, Ankara 2001, II, 49-64.

26 Ali Karaca, Anadolu Islahatı ve Ahmet Şâkir Paşa, İstanbul 1993, s. 130.

27-Hüseyin Nazım Paşa, Ermeni Olayları Tarihi, I-II, Ankara 1994. (Bu eser BOA YEE, Kısım 36, 3vrak 131, zarf, 152, karton no 10 numarada kayıtlı iki ciltlik vesikaların aslına sadık kalınarak yapılan neşriyattı.)

28- Ahmet Şakir Paşa’nın Anadolu ıslahatı projesi olarak uygulamaya koyduğu çalışmaları hakkında çok güzel bir çalışma için bakınız, Ali Karaca, Anadolu Islahatı ve Ahmet Şâkir Paşa, İstanbul 1993; Ayrıca Ermeniler bu tutumlarıyla tehcir sürecine nasıl gidildiğinin anlaşılması açısından bakınız, Ali Karaca, “Tehcire Giden Yolda Ermeni Meselesine Bir Çözüm Projesi ve Reform Müfettişliği, (1878-1915)”, Ermeni Meselesi Üzerine Araştırmalar, İstanbul 2001, s. 9-90; Ali Karaca, “ Türkiye’de Ermeniler İçin Yapılan Reformlar (Örtülü Bir İşgale Doğru) ve Tehcir Gerçeği, (1878-1915)” Uluslar arası Türk-Ermeni İlişkileri Sempozyumu, İstanbul 2001, s. 107-170.

29 ^- Hratch Dasnabedıan, Hıstory of the Armenıan Revolutıonary Federatıon Dashnaktsutıun 1890/1924, s. 176.

30 Hratch Dasnabedıan, Hıstory of the Armenıan Revolutıonary Federatıon Dashnaktsutıun 1890/1924, s. 176.

31 ^ Chrıstopher, J. Walker, Armenia, The Survival of a National, London 1980, s. 206.

32 ^- Bogos Odabaşyan, Sarkis Porseghian, ve Sarkis Vana isimlerini kullanan Sarkis 1906-1908 yılları arasında Van ve civarında komitacılık yaptıktan sonra dünyanın bir çok şehrini Ermeni propagandası için gezdi 1915 de İstanbul’da öldü. Bakınız, Hratch Dasnabedıan, Hıstory of the Armenıan Revolutıonary Federatıon Dashnaktsutıun 1890/1924, s. 204.

33 ^- Doğu vilayetlerinden sık sık İstanbul Patriklik merkezine ve Ermeni gazetelerine olmamış olayları olmuş gibi gösteren haberler gönderiliyor, böylece doğu soronu canlı tutuluyordu.

34- Van Valisi Bekir Sami bey ile Şeyh Hamit paşa arasında geçen şu konuşma Osmanlı başkentinin Ermeni meselesine bakışıyla bizzat Ermenilerle beraber yaşayan ve Ermenilerin içine düştüğü son hali iyi görebilen bölge insanının tavrını göstermesi açısından son derece önemlidir: “Ermeniler sizden arazi değil istiklal istiyorlar ve siz de onları bu sevdadan vaz geçiremezsiniz, yakın bir atide bunlara cephe tutmak zorunda kalacaksınız. Ve Müslüman halkı fazla darıltmayın çünkü ancak bu halk vasıtasıyla Ermenileri bertaraf edebilirsiniz.” İbrahim Arvas, Tarihi Hakikatler, Ankara 1964, s. 6.

35 Bkz. http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/makaleler/makale19.html

36 - BOA İrade-i Dahiliyye, 25.

37 - Hüseyin Çelik, Görenlerin Gözüyle Van’da Ermeni Mezalimi, Van 1996, s. 77. (Van'da Ermeni zulmünü yaşayarak görenlerle yapılan röportajlardan meydana gelen bu kitapta hatıralarını anl慡tan Hamit Camuşcu Ali Rıza Paşanın Mirmiranlık rütbesiyle Van’a tayin edildiğini söyler. Mirmiranlık hem askeri hem de mülki idarenin başı demektir. Bkz. M. Z .Pakalın, Osmanlı Tarih Deyim ve Terimleri Sözlüğü, II, 545.)

38 - BOA İrade-i Dahiliyye, 46/1

39 - BOA İrade-i Dahiliyye, 46/1

40 - BOA İrade-i Dahiliyye, 46/2

41-Ermeni Komitelerinin A’mal ve Harekat-ı İhtilaliyesi, İstanbul 1332, s. 256; Faiz Demiroğlu, age,s 53.

42 - Faiz Demiroğlu, age, s. 53.

43 - Faiz Demiroğlu, age, s. 54.

44 - BOA İrade-i Dahiliyye, 55.

45 - BOA İrade-i Dahiliyye, 55.

46 - BOA İrade-i Dahiliyye, 35

47 - BOA İrade-i Dahiliyye, 72/1

48 - Hüseyin Çelik, age, s. 78.( Hamid Camuşcu'nun anlattıkları)

49 - Faiz Demiroğlu, age, s. 55.

50 - İsmine karahaç basmak gizli faaliyet yapan komitelerde faaliyetlerin açığa çıkmasını önlemek için komite mensuplarını ve ya komite için tehlike arz eden şahısları susturmak için öldürmeye karar vermektir.

51 - Hüseyin Çelik, age, s. 78.

52-Ergünöz Akçora, “Yaşayanların diliyle Van ve Çavresinde Ermeni Mezalimi” Yakın Tarihimizde Van Uluslararası Sempozyumu Van 1990, s. 157.(Mehmed Reşid’in anlattıkları); Aram’ın bu çalışmaları semeresini vermiş olacak ki YYÜ yetkilileri Ermeni meselesinde araştırma yapmak isteyenleri binbir hile ile müstafi addederek bu meselenin aydınlığa kavuşmasının engelleyerek Ermenilere rüşvet karşılığı kolaylık sağlayan Van memurlarından pek farklı davranmamaktalar.

53 -Faiz Demiroğlu, age, s. 565.

54 -Ergünöz Akçora, age, s. 157. (Mehmed Reşid’in anlattıkları)

55 -BOA Y. MTV., 307/152, lef 4.

56 -Hüseyin Çelik age, s. 78.

57-BOA Y. MTV., 307/152, lef 2

58-BOA Y. MTV., 307/152, lef 3

59 ^ - BOA Y. MTV., 307/152, lef 4

60 -BOA Y. MTV., 308/2, lef 2; BOA Y. MTV., 307/164, lef 1.

61 - BOA Y. MTV., 307/164, lef 1.

62 - BOA Y. MTV., 307/152, lef 1.

63 - BOA Y. MTV., 307/164, lef 2.

64 - BOA Y. MTV., 307/164, lef 2.

65 - BOA Y. MTV., 307/164, lef 2.

66- Garo Sasuni, Kürt Ulusal Hareketleri ve 15.YY’dan Günümüze Ermeni Kürt İlişkileri, İstanbul 1992, s. 214;Yakalananlar arasında Rus uyruklu eylemcilerinde bulunduğu Rusya’nın Van konsolosu tarafından bir raporla Rus sefirine gönderilmiştir. Raporda “Dün aramalar başladı. Bütün ihtiyat tedbirleri alınmıştır. Muhbir (Davit) sayesinde 12 fedai mukavemetsiz yakalandı; yer altı su tesisatında saklanmışlardı. Bunlardan biri liderdir ve aynı zamanda Davit’in katili (Dacat) dir. Çok sayıda evrak bulundu. Makamların enerjik tedbirleri sayesinde tam olarak düzen sağlandı. Silahlar ve diğer üç lider ise henüz bulunamadı. Rivayete göre tutuklananlar arasında Rus tebaalılar da bulunmaktaymış. Onlara karşı nasıl hareket edeceğim. Hürmetle direktiflerinizi beklemekteyim.” Diyerek durumu büyük elçiden sormaktadır. Rusya Dış politika Arşivi, Siyasi Kısım, nr. 113, 7/20 mayıs 1908, s. 51 den naklen Yusuf Halaçoğlu, Ermeni Tehciri ve Gerçekler /1914-1918) Ankara 2001, s. 37.

67- Aykut Kansu, 1908 Devrimi, İstanbul 1995, s. 79-80.

68-Akut Kansu, age, s.67-80.Kansu Adliyeci Ali bey ile Ali Rıza Paşayı karıştırmıştır.

69 - Faiz Demiroğlu, age, s. 54.

70 - Hüseyin Çelik age, s. 77; Ergünöz Akçora, age, s. 157.

71 - Cumhuriyetin Ellinci Yılında Van, İstanbul 1973, s. 116.

72 - Aydın Talay, age, s. 120.

73 - Hüseyin Çelik “Ali Paşayı Vurdular”, İhlâl Finans Van Turizm ve İş Rehberi, İstanbul 1998, s. 59. (Ali Paşanın komiteciler tarafından öldürüleceğini bile bile Van’dan ayrılması onun görevden alınmasına karşı gizli bir tepkisi olarak değerlendirebiliriz. Zira Ermeni komitecileri kendilerine karşı sert tedbirler alan eski Van Valisi Bahri Paşaya Trabzon’da suikast düzenleyerek öldürmeye çalışmışlardır.2 ekim 1893. BOA YEE; 36/131/152 lef127; BOA YEE, 36/131/152 lef 231.)

74 - Abdulkerim Abdulkadiroğlu, “Ermeni Katliamını Sergileyen bir Belge Daha”, Türk Kültürü, Ankara 1991, S. 329, s. 432; Van Kütüğü, Ankara 1992, s. 571. (Ölümünden çok sonra dikilen ve bugün okunamayacak derecede silinen mezar taşındaki Latin harfleriyle yazılan kitabenin tarihi yanlışlıkla 1907 yazılmış olması lazımdır. Zira Ali Paşa’nın yerine atanan Ferit Paşanın atanma tarihi 20 ekim 1908 dir. Ali Paşa yeni vali şehre gelmeden buradan ayrıldığına göre 20-30 ekim tarihleri arasında Van’dan ayrılmış olmalıdır. Batum’a ise en iyimser tarihle kasım ayının sonlarına doğru ulaşması gerekir. Mevsimin kış olduğu geminin 15 günde ancak Sinop önlerine gelmesinden bellidir. Dolayısıyla Ali Paşa’nın öldürülme tarihi 1908 kasım ayının son günleri ile aralık ayının ilk günleri içerisinde aramak daha uygundur. Van Valiliğinin bu mütevazı mezarı bir anıt mezar haline getirmelidir. Zira geçenlerde mezarı ziyarete gittiğimde mezar tanınamayacak hale geldiği müşahede edilmiştir.)

75 - Ragıp Memişoğlu, “Van’da Ermeni Mezalimi” İki Nisan Gazetesi Van 12 nisan 1974

76-Anahide Ter Minassian, “1876-1923 Döneminde Osmanlı İmparatorluğunda sosyalist hareketin doğuşunda ve gelişmesinde Ermeni topluluğun rolü”, Osmanlı İmparatorluğunda Sosyalizm ve Milliyetçilik, derleyen M. Tunçay, Erich Jan Zürcher, İstanbul 1995, s. 189-90.

77 - H. H. Huşabadum, Daşnakzutyun 1890-1950, Boston 1950, s. 572-579.

78- Anahide Ter Minassian, “1876-1923 Döneminde Osmanlı İmparatorluğunda sosyalist hareketin doğuşunda ve gelişmesinde Ermeni topluluğun rolü”, Osmanlı İmparatorluğunda Sosyalizm ve Milliyetçilik, derleyen M. Tunçay, Erich Jan Zürcher, İstanbul 1995, s. 189-90.

79-Osman Karabıyık, Türk-Ermeni Münasebetleri, İstanbul 1984, s. 74; Patrik Nerses’in faaliyetleri için bakınız, Erdal İlter, Ermeni Kilisesi ve Terör, Ankara 1999.

80-Bu çalışmalara bir örnek olarak, Hayri Mutluçağ, İzmir Ermeni İhtilal Komitesi ve Terör, İstanbul 1986.

81-Ermeni Komitelerinin A’mal ve Harekat-ı İhtilaliyesi, İstanbul 1332, s. 262. Akdamar Kilisesi katibi olan bu Oseb aynı zamanda muallim olarak görev yapmakta olup, sonraki yıllarda yine faaliyetlerine devam ettiğinden tekrar tutuklama kararı çıktığında Gevaş bölgesinde Ermeniler arasında isyan çıkmış ve 2. Van isyanı denilen ve sonuçta Van’ın Ermeniler tarafından işgal edilmesine sebep olan gelişmeler olmuştur.

82-Anadolu’dan İstanbul’da Ermenice yayınlanan bir çok Ermeni gazetesine bu meyanda haberler gelmekteydi. Bu haberlerin doğruluğu incelenmeden neşredildiğinden istenmeyen bazı olaylar oluyordu. Bunu üzerine Bab-ı Ali yazışmaları kontrol altına alabilmek için önce nahiye müdürlüğüne, oradan kazaya ve oradan da vilayet yoluyla Bab-ı Aliye bir meratip yoluyla gelmesini ve oradan doğruluk derecesi incelendikten sonra neticelendirilmesine karar vermiştir. Tasvir-i Efkâr, 29 mart 1909 tarihinde bu konu ile ilgili geniş bir yazı yayınlanmıştır.

83-Artık Ermeniler sıkı bir şekilde örgütlenerek işi ihtilal boyutuna getirmişlerdir. Ali İhsan Gencer, “İhtilalci Ermenilerin Kaza İhtilal Teşkilatı Talimatnamesi”, Tarih Enstitüsü Dergisi İstanbul 1987, XIII, 577-596. Bu talimatname 1909-1910 yıllarında Van’da görev yapmış olan Miralay Mehmet Fuad Bey tarafından Bitlis’te ele geçirilmiştir. Hayri Mutluçay, İzmir Ermeni İhtilal Komitesi ve Terör, İstanbul 1986; Hasan Oktay, “Taşnak Partisi Van Şubesinin 5i Kongresi”, Yeni Türkiye, Ankara 2001, Yıl 7, sayı (Mart-Nisan) 38, s. 822-831. Ayrıca Ermenilerin Osmanlı coğrafyasında çıkardığı isyanlar için bakınız, Belgelerle Ermeni Sorunu, Ankara 1992.

84-Ermeni komitecilerinin isteklerine cevap vermeyen ve Taşnak komitesinin kilise üzerindeki baskılara boyun eğmeyerek kilisenin asli ve tarihi vazifesi ile varlığını sürdürmesi konusundaki ısrarı üzerine Rahip Arsin Gevaş’ta Ermeni komitecileri tarafından öldürülmüştür.

85 - İhtilali gerçekleştirebilmek için komite her türlü yola başvurduğu gibi ilk uygulama zorla para toplamak şeklinde gerçekleşmiştir. Komitacılara para vermeyen Ermeni zenginlerinden öldürülenlerin listesi bir hayli yekûn tutmaktadır.

86 - BOA DH MUİ, 55-1/54-2 Gevaş kaymakamı Ali Rıza beyin Van Valiliğine 26 mayıs 1909 da gönderdiği fezleke suretidir.

87 - BOA DH MUİ, 55-1/54-4. Van vali vekili ve kumandanı Mirliva Mehmet Beyin 30 mayıs 1909 tarihli yazısı.

88 - BOA DH MUİ, 55-1/54-5.

89 - BOA DH MUİ, 55-1/54-8.

90 - BOA DH MUİ, 55-1/54-6.

91 - BOA DH MUİ, 55-1/54-8.

92 - BOA DH MUİ, 55-1/54-14.

93 - BOA DH MUİ, 55-1/54-15.

94 - Vaspurakan Ermeniler tarafından Van’a verilen isimdir.

95 -Taşnaksutyun Ermeni ihtilal cemiyetleri ittifakı manasına gelir. Altan Deliorman, Türklere Karşı Ermeni Komitacıları, İstanbul 1975, s. 23.

96-Taşnak komitesinin neşrettiği gazete, dergi ve risaleler için bakınız, H. H. Huşabadum, Daşnakzutyun 1890-1950, Boston 1950, s. 572-579; Anahide Ter Minassian, “1876-1923 Döneminde Osmanlı İmparatorluğunda sosyalist hareketin doğuşunda ve gelişmesinde Ermeni topluluğun rolü”, Osmanlı İmparatorluğunda Sosyalizm ve Milliyetçilik, derleyen M. Tunçay, Erich Jan Zürcher, İstanbul 1995, s. 189-90.

97 - BOA DH MUİ, 55-1/54-13.

98 Bkz. http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/makaleler/makale13.html

99 - Teotik Salnamesi, İstanbul 1911, s. 253; Türk belediyeciliğinin tarihi gelişimi hakkında bakınız; İlber Ortaylı, Tanzimattan CumhuriyeteYerel Yönetim Geleneği, İstanbul 1985, s. 9; Mehmet Ali Gökaçtı, Dünyada ve Türkiye’de Belediyecilik, İstanbul 1996; İlhan Tekeli, Türkiye’de Belediyeciliğin Gelişimi, Ankara 1982.

100 - BOA DH MUİ, nr. †23-2/23-1

101 - Kapamacıyan efendiye 2 şubat 1908 de ihsanda bulunulmuştur. BOA İrade Taltifat, 1325. Za/ 111.

102 - Teotik Salnamesi, İstanbul 1911, s. 253;Y. Çark, Türk Devleti Hizmetinde Ermeniler, İstanbul 1953, s. 175; M. Sadi Koçaş, Tarihte Ermeniler ve Türk Ermeni İlişkileri, İstanbul 1990, s. 124.

103 - Taşnaksutyun örgütü, Ermeni ihtilal cemiyetleri ittifakı olarak Balkanlardaki ayrılıkçı çeteleri örnek alarak 1890 da Tiflis’te kuruldu ve kısa zamanda İstanbul, Erzurum ve Van’da şubeler açarak faaliyete başladı. L. Nalbantyan, The Armenian Revolotonary Movement: The Development of Armenian Political Parties Through The Nineteenth Century Los Angeles 1963, s. 442; Fıruz Kazemzadeh, Russıa And Brıtaın ın Persıa 1864-1914, a Studıa in Emperialism, London 1968, s. 527; Nejat Göyünç, Osmanlı İdaresinde Ermeniler, İstanbul 1983, s. 65; Mim Kemal Öke, Ermeni Meselesi, İstanbul 1986, 95; Cevdet Küçük, Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı, İstanbul 1984, s. 100; M. Sadi Koçaş, Tarihte Ermeniler ve Türk Ermeni İlişkileri, İstanbul 1990, 153; Komitenin siyasi yönü için bakınız Anahide Ter Minassian, “1876-1923 Döneminde Osmanlı İmparatorluğunda sosyalist hareketin doğuşunda ve gelişmesinde Ermeni topluluğun rolü”, Osmanlı İmparatorluğunda Sosyalizm ve Milliyetçilik, derleyen M. Tunçay, Erich Jan Zürcher, İstanbul 1995, s. 163-238;

104- 1873 de Vanlı Khrimian Hairik İstanbul patriği olarak tayin edildikten sonra Ermeni meselesini taşradan İstanbul’a oradan da Avrupa elçilikleri nezdine taşıyabilmeyi hedeflemişti. Böylece başlayan tertip ve kundaklamalar hızla Anadolu’ya yayılmış olduğundan bu olaylardan en fazla nasibini Van almış oldu. Bakınız Frederic Macler, Autour de L’Armenie, Paris 1917, s. 183 den naklen Yves Ternos, Ermeni Tabusu, İstanbul 1993, s. 58; ayrıca Patrik Khrimyan’ın faaliyetleri için bakınız, Esat Uras, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Ankara 1996; Kamuran Gürün, Ermeni Dosyası, Ankara 1988; Erdal İlter, Ermeni Kilisesi ve Terör, Ankara 1999.

105 - BOA DH SYS 109/2-1.

106- BOA DH SYS 109/2-1.

107 - BOA DH SYS 109/2-3 (Genelde ihtilalci örgütlerde bu tip kararlara oldukça sık rastlanmakta olup Ermeni tedhiş örgütlerinde ise uygulama isim üzerine kara haç basılarak infaz süreci başlatılıyordu. Bunun yanında Van’da ilk kurulan Ermeni tedhiş örgütlerinden birinin ismi de “Karahaç”tır.

108 - Ermeni Komitelerinin Amal ve Hareketi İhtilaliyesi, Ankara 1983, s. 250; Ermeniler Anadolu’da faaliyetlerini sürdürürken bir taraftan da İstanbul’da kendilerine yüz vermeyen dindaşı Ermenileri katlediyorlardı. Avukat Haçik, Gedikpaşa kilisesi başpapazı Dacad Vartabet, tüccar Karagözyan, kandilci Onnik, Apik Uncuyan, polis memuru Markar, Meclis-i ruhani üyesi Mampre Vartabet, Hacı Dikran Mıgırdıc Tütüncüyan Ermeni çeteciler tarafından katledilen yüzlerce Ermeni’den sadece birkaçıdır. Altan Deliorman, Türklere Karşı Ermeni Komitecileri, İstanbul 1975, s. 31.

109 - BOA DH SYS 109/2-2.

110 - Anahide Ter Mınassıan, “Ermeni Kaynaklarına Göre Yüzyıl Başında Van”, Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, İstanbul 1999, s. 118.

111 - Anahide Ter Mınassıan, age, s. 118; Bağlar mahallesi şehrin doğusunda 7 km uzunluğunda 3 km genişliğinde bağlık bahçelik bir alanı oluşturuyordu. Evleri bahçe içerisinde kalın ve yüksek duvarlar çeviriyor, evleri birbirine bağlamak için bahçeleri sulamada kullanılan Urartulardan kalma sulama kanallarıyla rahatlıkla evler ve bahçeler arasında gizli geçitler oluşturuluyordu. Bu bölge daha sonra Van isyanında kale gibi kullanılarak direniş noktasının oluşturmuştur. Bakınız, M. Kalman, Batı-Ermenistan (Kürt İlişkileri) ve Jenosid, İstanbul 1994, s. 116; La Defense Heroigue de Van (Anonyme) Geneve 1916; Yves Ternos, age, s. 268. Van’da Ermenilerin isyanı esnasında Türk kuvvetlerinde görevli Venezuella uyruklu Nogales Mendez’in anlattıkları için bakınız; Kaymakam Hakkı, Hilal Altında dört Yıl ve Buna Ait Bir Cevap, İstanbul 1931; Mehmet Necati Kutlu, Türkiyede Bir Gezgin Şövalye Nogales Mendez, İstanbul 2000.

112 - BOA DH SYS 109/2-2.

113- Avrupa devletlerinin vilayet-i sitte ve genel valilik heves ve uygulamaları için bakınız. Ali Karaca, “Türkiye’de Ermeniler İçin Yapılan Reformlar ( Örtülü Bir İşgale Doğru) ve Tehcir Gerçeği (1878-1915), Uluslararası Türk-Ermeni İlişkileri Sempozyumu, İstanbul 2001, s. 152.

114 - Ergünöz Akçora, Van ve Çevresinde Ermeni İsyanları, 1896-1916, İstanbul 1994.

115 - Belediye başkanının oğlu da Taşnak komitesine sempati besliyordu. Dolayısıyla komitenin gönderdiği şahısları tanıma ihtimali fazladır, bunun yanında komite bütün gizli çalışmasına rağmen reisin oğlu babasına karşı yapılan bu suikastı deşifre ederek komiteyi ele vermiştir. Hatta başkanın oğlu tarafından öldürüldüğü ile ilgili bilgiler olayın olduğu esnada küçük yaşta olanlarla yıllar sonra yapılan röportajlarda anlatılmış, fakat olayın dehşeti karşısında derin hissiyata kapılan halkın kulaktan kulağa bu olay anlatılırken hadisenin içerisine destansı halkıyat karışmasından ibarettir. İşin gerçeği yukarıda anlatıldığı gibidir. “Bunlar kendilerine hizmet etmeyen Ermenileri de yaşatmıyorlardı. Mesela burada Ermenilerden bir belediye başkanı vardı. İsmi yanılmıyorsam Kafanaciyan olacak, bu onlara pek taraftar olmadığından onu oğluna öldürttüler.” Ergünöz Akçora, “Yaşayanların Diliyle Van ve Çevresinde Ermeni Mezalimi” Yakın Tarihimizde Van Uluslararası Sempozyumu, Van 1990, s. 151. “Belediye başkanının oğluna içki içirterek babasının üzerine gönderip öldürttüler”, Hüseyin Çelik, Görenlerin Gözüyle Van’da Ermeni Mezalimi, Van 1996, s. 70.

116 - BOA DH SYS 109/2-2.

117 - BOA DH SYS 109/2-3.

118 - BOA DH SYS 109/2-11.

119 - BOA DH SYS 109/2-15,16.

120 - Hasan Oktay, “Valiler Eskiden de Hedefti”, Tarih ve Medeniyet, İstanbul 1999, sayı 62, s. 60-63.

121 - BOA DH SYS 109/2 (II. Meşrutiyetin ilanından sonra devletin şahsına karşı işlenen siyasi suçlardan idam cezası almış olmasına rağmen salıverilmeleri kolluk kuvvetlerinin şevkini kırdığı gibi çetecilerin cesaretini arttırmıştır.)

122- BOA DH SYS 109/2-15. Van on birinci kolordu kumandanı Cabir paşa İstanbul’a çektiği bir telgrafta adı geçen şahısların şu an yakalanmasının herhangi bir fayda sağlamayacağını bildirip münasip zaman beklemesi Van’da gelişen Ermeni ihtilalci Taşnak mensuplarını adeta cesaretlendirmiş ve olayları körüklemiştir.

123- BOA DH SYS 109/2-15,16.

124 - BOA DH SYS 109/2-12-13-14.

125 - BOA DH SYS 109/2-10/1

126 - Belgelerle Ermeni Sorunu, Genelkurmay ATASE yayını, Ankara1992, s. 125.

127 - Belirli bir ideolojik kesimin tarihe ne gibi yön vermek istiyorsa ona göre bilgi sunulması hakkında bakınız, Tamer Akçam,