Hikoyalarda davr va qahramon masalasi

www.scientificprogress.uz
 
Page 648
boʻladi. Oʻzbek adabiyotida bir mavzu, bitta qahramon hayoti bilan bogʻliq bir necha 
yozuvchi tomonidan yozilgan "hashar hikoyalar" ham uchraydi. 
Hikoyalar orasida detektiv va hayoliy hikoyalar ham mavjud. Detektiv hikoyalar 
jinoiy voqeani tasvirlab, ularning fitnasi jinoyatchini qidirishga asoslangan. Ko'pincha 
yozuvchilar qahramon orqali birlashtirilgan detektiv hikoyalar sikllarini yaratadilar: 
masalan, A. K. Dolang yoki Erkul Foirot va A. Kristi-da Miss Marpl. Rus adabiyotida 
hikoya 19-20 asrlarda eng keng tarqalgan janrlardan biridir. 20-asrda J Janr T. N. 
"Ayollar" hikoyasi bu uning psixologiyasini ochib beradigan va zamonaviy 
odamlarning psixologiyasi ifodalagan badiiy asardir. Tarkibga ko'ra, bu roman uchun, 
ammo hajmda va shaklda hikoya bo'lib qolmoqda. Hikoyaning o'ziga xos xususiyatlari 
kam sonli aktyorlar, kichik miqdori bilan xarakterlidir. Hikoya voqealarda bir qatorda 
va unda qizil san'at bo'yoqlariga mos kelmasligi mumkin. Shunday qilib, hikoya kichik 
hajmda, oz sonli qahramon va qisqa muddatli tadbirlarga xos bo'lgan hikoyalardir.
“Badiiy asar - insoniyat tarixining qaysi qatlamini tasvirlamasin, uni birinchi galda 
inson sifatidagi o'y-fikrlari bilan yoritishi lozim”. Jumladan, hikoya - o'quvchini 
qahramonga ruhan yaqinlashtiradigan janr sanaladi. Hikoya yaratishda hech qachon 
hajm ahamiyatli emas. Kichik hajmli hikoyada ham butun bir davr muammolari va davr 
ruhi yoritilishi mumkin. Shu boisdan ham hozirgi adabiy jarayonda barcha janrlar kabi 
hikoya ham o'z o'rnini topayotgani kunday ravshan. "Hikoyachilik janrining badiiy 
takomiliga xos belgilardan biri shundan iboratki, yozuvchilarimiz yuzaga kelgan ijodiy 
erkinlik tufayli, noan'anaviy ko'rinishdagi, yangi tipdagi qahramonlarni, o'ziga xos 
milliy xarakterlarni adabiyot maydoniga olib kirdi". Hikoya janri haqida so'z ketganda 
dastavval A.Qahhor hikoyalari va A.Qahhor siymosi ko'z oldimizda gavdalanadi.
Bugungi kun o'zbek nasrida va ayniqsa, hikoyanavislik borasida bir qator yozuvchilar 
qatorida Xurshid Do'stmuhammadning ham o'rni o'zgachadir. U o'z uslubiga, betakror 
tiliga ega ekanligini hozirda uning kitobxonlari, muxlislari tan olishadi, asarlarini sevib 
o'qishadi. Adabiy tanqidchilikda ham uning asarlari xususida turli xil ijobiy fikrlar 
bildirilmoqda, anjumanlarda bahs-munozaralarga sabab bo'lyapti. Adib asarlarining 
badiiy xususiyatlari to'g'risida talaygini ijobiy fikrlar bildirish mumkin. 
X.Do'stmuhammad uslubining o'ziga xosligi, qahramonlarining hayotiyligi uning 
asarlarini o'qimishliligi va yuqori saviyadaligining asosiy omillaridan biri hisoblanadi. 
Oʻzbek adabiyotida realistik hikoya janri 20-asr boshlarida shakllandi (Choʻlpon, 
"Qurboni jaholat", "Doʻxtur Muhammadyor, 1914; A.Qodiriy, "Uloqda", 1915 va 
boshqalar). 20-yillarda Gʻ.Gʻulom, A.Qahhor, Oydin va boshqa bu janrda barakali ijod 
qildilar. 30-yillarda A.Qahhor H. ustasi sifatida tanildi. 50—60-yillarda S.Ahmad, 60 —
70-yillarda Oʻ.Hoshimov, Sh.Xolmirzayevlar bu janr taraqqiyotiga salmoqli hissa 
qoʻshdilar. 
Istiqlol davr adabiy jarayoni turfa xil janrlarni tarkibdagi o’ziga xos badiiy talqinlarni 
tom ma’noda yuzaga chiqardi. Shu jihatdan hikoyachilik taraqqiyotida ham bunday 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2 ǀ ISSUE 6 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan