Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi
Yüklə 7,93 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- POUJOUIAT, BAPTISTEV
- VOYAGE
- PRATİK KIZ SANAT OKULLARI
- PREAULK, MICHEL FRANÇOİS
- PRENS ADALARI
- PREZİOSİ, AMADEO 284 285 PROST, HENRI
- PREZİOSİ, AMADEO
- PRODROMOS KİLİSELERİ
POJOULAT, BAPTISTEV 282 283 PRENSES RUKİYE YALISI mi'de Gıda Sitesi; Sarıyer'de Kâzım Ka-rabekir, Kumköy, Pınar Mahallesi, Rume-lifeneri, Yeniköy Bağlar; Sefaköy'de Beş-yol, Halkalı, İkitelli, înönü Mahallesi, Polis Eğitim Merkezi, Söğütlüçeşme; Silivri'de Bizimköy. Çeltik, Değirmenköy, Fe-nerköy, Gümüşyaka, Kavaklı, Ortaköy Se-mizkumlar; Sirkeci'de Sirkeci Gar, Sepetçi Kasrı; Şile'de Ahmetli, Akçakese, Do-ğancılı, Teke, Üvezli, Yeşilvadi; Şişli'de Hilton, Hürriyet Mahallesi, Kuştepe, Okmeydanı, Örnektepe, Şişli Etfal; Tarab-ya'da Büyük Tarabya Oteli; Teşvikiye'de Maçka Oteli; Tuzla'da Aydınlı, Aydıntepe, Deniz Harp Okulu, Pendik İçmeler, Piyade Okulu Şube Şefliği, Şifa Mahallesi; Ümraniye'de Alemdağ, Dudullu, Ihlamurku-yu, İmes Sanayi Sitesi, Mustafa Kemal Paşa Mahallesi, 15. Füze Üssü, Sarıgazi (lojmanlar), Sangazi Köyü, Sultan Çiftliği, Ya-vuztürk; Üniversite'de Fen Fakültesi Şube Şefliği; Üsküdar'da Bağlarbaşı Şube Şefliği, Beylerbeyi Şube Şefliği, Çamlıca, Ferah Mahallesi, Fıstıkağacı, Kuzguncuk, Örnek Mahallesi, Selimiye, Ünalan Mahallesi; Yalova Posta Telgraf Müdürlüğü'ne bağlı Aydın-4, Çitlikköy. Kadıköy, Kılıç, Sugö-ren, Taşköprü; Yenibosna'da Gökırmak, Güneşli, Kocasinan, Şirinevler Şube Şefliği, Yenibosna Sanayi Sitesi; Yeşilköy'de Basınköy, Florya, Hava Harp Okulu, Yeşilyurt; Yıldırım'da Sultan Çiftliği, Habibler; Zeytinburnu'nda Atatürk Öğrenci Sitesi, Telsiz, Veliefendi'dir. Paket Postanesi: Türkiye'de kargo şirketleri gibi sadece paket kabul eden ve gümrük işlemi yapan 40 PTT merkezinin en önemlisi İstanbul Paket Postanesi'dir. 1890'da İstanbul'da Yeni Cami avlusu yanında Vakıflar İdaresi'ne ait bir arsada kurulan ilk postane binasında ayrı bir bölümde görev yapan paket ve koli postanesi, I. Dünya Savaşı sırasında kendi özel san-sürlüğünü oluşturmuştur. 1957'ye kadar Sirkeci'de deniz kıyısındaki (deniz doldurulduğu için şu an kıyıdan uzakta bulunan) Devlet Demir Yolları'na ait hangarlarda çalışan, 1957'den sonra Salı Pazarı, Fındıklı-Kadıköy arasındaki gümrük depolarında hizmet veren merkez, 19öO'lı yılların başında taşındığı Tophane'deki Denizcilik Ban-kası'na ait depoda 23 Kasım 1992'ye kadar paket kabul ve dağıtım işlevini sürdürmüştür. Bugün Bayrampaşa'da posta işleme merkezi arkasındaki binada görev yapan İstanbul Paket Postanesi Türkiye'nin yurtdışı direkt posta alıp verme hizmeti veren üç merkezinden biridir. Tüm Türkiye'den İstanbul teslimli ve İstanbul merkezinden taşra varışlı dahili koli trafiğinin uğrak yeri olan İstanbul Paket Postanesi'nde, Türkiye çapında yurtdışı koli trafiğinin üçte biri de işlem görmektedir. R. SERTAÇ KAYSERİLİOĞLU-CEMİL KUNTAY POUJOUIAT, BAPTISTEV (19. yy) Fransız gezgin. Tarihçi ve roman yazarı Jean-Joseph François Poujoulat'mn küçük kardeşidir. J.-J. F. Poujoulat, Joseph François Michaud tarafından 1812-1829 arasında yayımlan- mış olan Haçlı seferleri tarihinin yeni baskısına eklenecek malzemeyi toplamak üzere, bu yazarla birlikte 1830-1831 yıllarında uzun bir Doğu yolculuğuna çıkar. Bu yolculuğun ilk ürünü 7 ciltlik Correspon-dance d'Orient adlı yapıttır. Ancak, bu gözlemler de yeterli görülmediğinden, B. Poujoulat 1836'da, bu iki yazar tarafından Doğu'ya gönderilir. 25 Eylül'de Toulon'dan yola çıkan yazar, önce Atina'ya, sonra da İzmir'e uğrar 1837'nin ilk aylarında Ege Bölgesi'ni gezdikten sonra Kütahya ve Bursa üzerinden 29 Mart'ta İstanbul'a varır. Poujoulat'mn İstanbul gözlemleri sıradandır. Herkesçe gezilen yerleri gezip beylik yorumlar yapar. Ender olan ayrıntılı bilgiler arasında Tepedelenli Ali Pa-şa'nın Silivrikapı'daki mezarı ve birkaç ay önce Ayasofya'nın içinde bıçaklanarak öldürülen Darphane Emini Rıza Efendi'nin Eyüp'te inşaatı bitmek üzere olan türbesi hakkında anlatılanlar vardır. Mayıs sonu-haziran başında Truva'ya yapılan bir gezintiden sonra 22 Tem-muz'da İstanbul'dan ayrılan Baptistin Poujoulat Ankara, Sivas ve Malatya üzerinden Kürt aşiretlerine karşı savaşan Hafız Pa-şa'nın karargâhına gelir ve oradan Urfa ve Halep'ten geçerek Kudüs'e varır. 2 Ocak 1838'de Kahire'dedir ve nisan başında İskenderiye'den Fransa'ya doğru yola çıkar. Bu üç yazarın getirdiği malzeme ile Haçlı seferleri tarihinin 5. ilaveli baskısı 1838'de yayımlanır. Ancak Baptistin Poujoulat bu yolculuğu hayatı boyunca yazmış olduğu kitaplarda tekrar tekrar kullanacaktır. Bu konuda ilk yayın Voyage dans l'Asie-Mineure, en Mesopotamie, en Palmyre, en Syrie, en Palestine et en Egyp-
EN MBSOPOTAMIE, A PALMYRE, - - KN SYR1E. ' - EK Pim ET ES EfiYPR, -• ' ; - -: M, ÜAPTISTIN POU3ÖULAT. A !.*. COBUKSPOSOftKCE D'imieNT PARİS »ITOU.ET, UBBAIBE-lînlTEim, λP.- GÎÎASBS-İKGİ'ST!*.*, 1840 J. B. Poujoulat'mn Voyage dans l'Asie- Mineure adlı kitabının kapağı. Librairie de Pera, IX. Antik Kitaplar Müzayedesi te, adlı 1840'ta Paris'te basılan 2 ciltlik kitaptır. Yolculuk, kardeşine yazılan 36 mektup biçiminde anlatılır ki 11-15. mektuplar İstanbul'a aittir. 1842'de basılan Eliss, petitvoyage en Orientadlı kitap ise Lübnan gözlemlerinin roman haline getirilmesidir. İlk baskısı 1848 tarihli olan Recits et so-uvenirs d'un voyage en Orient, 1840'ta basılan kitabın küçük bir özetinden başka bir şey değildir, ancak 1883'e kadar 10 baskı daha yapacaktır. İstanbul gözlemlerine ait başka bir özet ise 1860'ta Voyage â Constantinople adıyla basılacaktır. Aynı malzemeleri tarih kitabı haline sokan Baptistin Poujoulat 1853'te iki ciltlik bir Konstantinopolis tarihi (Histoire de Constantinople) ve 1855'te Histoire de la conquete et de l'occupation de Constantinople par leş Latins adlı bir kitap basacaktır ki bu sonuncunun da 1878'e kadar 6 baskısı daha yapılacaktır. Günümüz için hiçbir ilginç tarafı kalmayan bu kitaplar ancak dönemin Doğu'ya karşı merakının bir göstergesidir. STEFANOS YERASİMOS
Bizans döneminde Konstantinopolis pra-efectus urbis'inin (vali) makam binası olan praetorium, aynı zamanda yakınlarda bulunan bir cezaevi ile de bağlantılı idi. Konstantinopolis'teki ilk praetorium'un ne zaman inşa edildiği bilinmemekle beraber, 4. yy'da Mese(->) yolunun güney yakasında, Domninos Revağı'nın(->) başladığı yerin tam karşısında, aşağı yukarı bugün Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Medrese-si'nin bulunduğu yerde olduğu sanılıyor. 406'da, bir isyan sırasında yanan praetorium'un yerine yapılan yeni praetorium ise, Constantinus Forumu'nun(->) biraz güneyinde, Mese'nin kuzeyinde, bugün II. Mahmud Türbesi'nin bulunduğu yerde idi. Notita urbis Constantinopolitanae'de(->), bu binanın adı "prytaneum" olarak zikredilir ve şehrin V. bölgesinde olduğu belirtilir. İlk praetorium'un bulunduğu yere, 590'da Kırk Şehitler Kilisesi yapılmıştı. I. Andronikos Komnenos döneminde (1183-1185) onarım gören kilise, 1390'ların ilk yarısından sonra yıkıldı. Yeni praetorium ise, 532'de Nika Ayaklanması sırasında yandıktan sonra, II. İustinos döneminde (565-578) onarıldı fakat 603'te tekrar yandı. Kaynaklardan anlaşıldığına göre, 11. yy'da hâlâ kullanılıyordu. 1204 Latin işgali sırasında çıkan büyük yangından sonra kaynaklarda bir daha adına rastlanmaz. Bibi. Janin, Constantinople byzantine, 165- 169; A. Berger, Untersuchungen zu den Pat- ria Konstantinupoleos, Bonn, 1988, s. 318-321. ALBRECHT BERGER PRATİK KIZ SANAT OKULLARI Örgün eğitim kurumlarım tamamlamış veya herhangi "bir kademesinden ayrılmış veya bu kurumlarda hiç okumamış her yaştaki yetişkin kız ve kadınlara değişik süre ve kademelerde düzenlenmiş modüler programlarla eğitim veren kurumlar. Bu tür okullardan ilki Midhat Paşa tara- fından 1869'da Yedikule'deki eski baruthane binasında Kız Sanayi Mektebi adıyla açılmıştır. Aynı amaçlı ikinci kız sanat mektebi 1878'de Üsküdar, üçüncüsü de 1879' da Fatih'te Selçuk Sanayi Mektebi adıyla açılmıştır. 1931'den başlayarak meslek ve sanat okullarının sayısı artırılmış, kurslar aracılığı ile ev kadınına ait pratik bilgiler veren akşam okulları(->) kurulmuştur. İstanbul'daki pratik kız sanat okulları, kız meslek liselerinin bünyesinde açıldığı gibi bir bölümü de bağımsız olarak görev yapmaktadır. Bu okullar teknolojik gelişmelere paralel olarak yeteri sayıda ve nitelikte teknik insan gücünü okul ve işletmeler aracılığı ile yetiştirmeyi amaçlamaktadır. İstanbul'da ilk olarak, giyim, çocuk gelişimi, resim, el sanatları, nakış, ev yönetimi ve beslenme bölümlerinde öğretim yapılmaktadır. Lise ve dengi okul mezunları uygulanan bütün modül programlan tamamlayınca kız meslek lisesi mezunu olabilir. İlkokul mezunu olup da, örgün eğitim sistemine devam edemeyenler, öncelikle ortaokulu dışarıdan bitirme sınavına alınırlar. Ortaokulu bitirenlerin haklarından yararlanarak kaydoldukları bütün programları tamamlayarak kız meslek lisesi mezunu olmuş sayılırlar. 1991-1992 öğretim yılından itibaren bağımsız pratik kız sanat okullarının bir kısmı kız meslek lisesine dönüştürülerek öğretmenleri de kız meslek liseleri kadrosuna alınmıştır. 1993-1994 öğretim yılında, kız meslek liseleri bünyesindeki pratik sanat okullarında 2.679, bağımsız pratik kız sanat okulları bünyesinde de 5.622 olmak üzere toplam 8.301 öğrenci okumaktadır. Beşiktaş Barbaros, Levent, Cihangir, Bayrampaşa, Alibeyköy, Feneryolu, Zih-nipaşa, Küçükköy pratik kız sanat okulları bağımsız olarak; Bakırköy, Beykoz, Çatalca, Fatih Sultan Selim, Kadıköy, Küçükçek-mece Atatürk, Küçükköy, Maltepe, Mithat-paşa Sarıyer, Fatih Selçuk, Siyavuşpaşa, Ümraniye, Yalova, Zeytinburnu ve Zübeyde Hanım pratik kız sanat okulları ise kız meslek liseleri bünyesinde öğretim yapmaktadır. (Ayrıca bak. olgunlaşma enstitüleri.) KUTLUAY ERDOĞAN Preaubc'un çizgileriyle Küçüksu Çeşmesi. N. Arslan, Gravür ve Seyahatnamelerde İstanbul, ist., 1992
Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. III. Selim döneminde (1789-1807) askeri okullarda ve tersanede çalışmak üzere Fransa' dan getirtilen bir grup mimar ve mühendis ile birlikte 1796'da Türkiye'ye geldi. Fransız sanatçıların, Napoleon'un 1798'de Mısır'ı işgali nedeniyle ülkelerine geri dönmesine karşın, Preauht İngiliz dostları sayesinde Türkiye'de kalmayı başardı. Türkiye ve Türklerle ilgili birçok resim ve desen yaptı. Elçilik çevrelerinde çok beğenilen bir sanatçı oldu. 1807'de Fransa Elçisi General Gardane'ın heyetinde İran'a gitti. Yol üstünde Ankara, Yozgat, Tokat gibi birçok Anadolu yöresinden görüntüler çizdi. 1811'de İstanbul'da Fransa Büyükelçisi General Andreossy'nin elçilik ressamı oldu. Sanatçının Türkiye'de yaşadığı yıllar içinde yaptığı resim ve desenlerin gravürleri 19. yy'da yayımlanmış birçok kitapta yer aldı. Elçi General Andreossy'nin 1828' de Paris'te yayımlanan Constantinople et le Fatih'teki Selçuk Kız Meslek Lisesi. Cengiz Kahraman, 1994
GÜNSEL RENDA PRENS ADALARI bak. ADALAR PRENSES RUKİYE YALISI Beykoz İlçesi'nde, Kanlıca Koyu'nda, Körfez Caddesi üzerinde yer alır. 19. yy'a tarihlendirilen yapı, neoklasik üslup içerisinde değerlendirilir. "Vecihi Paşa Yalısı" olarak da bilinen yapı, harem ve selamlık kısımlarından oluşuyordu. 1908' den sonra Prenses Rukiye Yalısı olarak anılmıştır. Yapının selamlık kısmı Prenses
Prenses Rukiye Yalısı'mn planı. Eldem, Plan Tipleri, ist., 1968 Rukiye tarafından yenilenmiş ve onun adıyla anılan bugünkü bina inşa edilmiştir. Vecihi Paşa'mn ölümünden sonra yalının selamlık kısmı kızı Necibe Hanım'a, harem ve orta kısım oğullan Aziz ve Muhlis beylere kalmıştır. Selamlık Necibe Hanım'dan, gelini Mısırlı Abdülhalim Paşa'mn (ö. 1894) kızı Prenses Rukiye'ye (ö. 1952) geçmiştir. Prenses Rukiye binayı yıktırarak, 1895'te yeni yalıyı inşa ettirmiştir. Harem kısmı bu yüzyılın ortalarında yıktırılmış ve yerine kagir bir yalı inşa edilmiştir. Prenses Rukiye Yalısı bugün, Özdemir Atman ve ailesi tarafından yazlık ve kışlık konut olarak kullanılmaktadır. Üç katlı olan yapı, orta sofalı plan tipin-dedir. Orta sofa oval biçimdedir. Bu sofanın iki yanında deniz ve bahçe yönlerine bakan birer eyvan ve sofaya açılan odalar yer almaktadır. Son restorasyonda yapıya daha önce eklenen odalar kaldırılmış, yeni iki mutfak, bir banyo eklenmiş ve kalorifer tesisatı yapılmıştır. Bahçe içinde yer alan yalı, denize doğru geniş bir rıhtımla açılır. Denize bakan cephede, üçüncü katta bir balkon yer alır. Yanda, yapı boyunca yükselen çıkmada bir merdiven vardır. Bu merdivenler deniz cephesindedir ve ikinci kata çıkarlar. Yapının diğer yanında zemin kattan bir giriş vardır. Yalıda katlar kornişlerle ayrılmıştır. Alt kat pencereleri sade ve demir parmaklıklıdır. Orta katın pencereleri panjur-ludur ve üzerlerinde silmeli kornişler yer alır. Üst kat pencereleri de panjurludur ve üzerleri üçgen almlıklıdır. Bahçe tarafındaki pencerelerden bazıları ahşap kafeslidir. Çatı saçağını ikili, zarif konsollar taşımaktadır. Yapının içinde tavanlarda yer yer ahşap kabartmalar yer almaktadır. Bibi. Eldem, Plan Tipleri; Erdenen, Boğaziçi Sahühaneleri, I, 114-117. EMİNE ÖNEL PREZİOSİ, AMADEO (2 Aralık 1816, Malta - 27Eylül 1882, İstanbul) İtalyan ressam. Malta Adası'nda La Valetta'da doğdu. Adaya 17. yy'da yerleşmiş, Sicilya kralı tarafından asalet unvanı verilmiş ve 18. yy'da ülke yönetiminde etkin olmuş bir aileye mensuptu. V. Preziosi kontu unvanına sahip olan Amadeo, hukuk eğitimi görmüş olmasına rağmen sanat aşkı ağır bastığı için resme yöneldi. İlk resim çalışmalarına Giuseppe Hyzler'in atölyesinde başladı. Sanat eğitimini Paris'te Güzel Sanatlar Akademisi'nde tamamladı. Başından beri ressam olmasına karşı çıkan babası- nın bu tutumu üzerine Malta'dan ayrıldı. Preziosi'nin İstanbul'a geliş tarihi bilinmemektedir. İstanbul manzaralarını içeren ilk çalışmaları 1842 tarihim taşıdığı için İstanbul'a bu yılda geldiği sanılmaktadır. Be-yoğu'nda Hammalbaşı Sokağı'nda Rum asıllı eşi, 3 kızı ve oğlu ile yaşamıştır. Anadili olan İtalyancadan başka Fransızca, Rumca ve ingilizce bilmesi yabancılarla, Türkçeye vâkıf olması da Türklerle ilişki kurmasını kolaylaştırmıştır. Preziosi kalem ya da mürekkeple çizip suluboya ile renklendirdiği eserlerinde İstanbul görünümlerinin yamsıra derviş, tüccar, berber, asker gibi çeşitli mesleklerden Türklerle, Arnavut, Bulgar, Ermeni, Rum ve Yahudi gibi etnik gruplardan insanları günlük hayatın içinde vermeye çalışarak İstanbul halkının kültür çeşitliliğini yansıtmıştır. Bu resimlerin büyük bir bölümü o dönemde İstanbul'a gelen turistler tarafından gezi hatırası olarak satın alındığı için Türkiye dışındadır. Buna rağmen Resim ve Heykel Müzesi'nde(->), Topkapı Sarayı Müzesi'nde(->) Deniz Mü-zesi'nde(->) ve özel koleksiyonlarda bazı örnekler bulunmaktadır. Sanatçının resimlerinin taşbaskıları ise 1858'de Stamboul RecollectionsofEasternLife, 1861'de Stamboul Souvenir d'Orient adı altında 2 albümde yayımlanmıştır. Eserlerini 1858' de Paris'te, 18ö3'te Londra'da 1867'de yine Paris'te, 1880 ve 1881'de İstanbul'daki ABC Kulübü'nün sergilerinde teşhir etmiştir. 1860'larda İstanbul'un Batılılar için eski çekiciliğini yitirdiğini gören Preziosi, konu dağarcığım genişletmek amacıyla 1862'de Mısır'a, 1868 ve 1869'da Romanya'ya giderek oraları resmetmiştir. Preziosi son yıllarda Yeşilköy'de yaşamış ve Beyoğlu'ndaki atölyesinde çalışma- Preziosi'nin "Sultan Mecid'in Beylerbeyi'ne Gelişi" adlı gravürü. S. Germaner-Z. İnankur, Oryantalizm ve Türkiye, ist., 1989 Preziosi'nin Yeşilköy Katolik Mezarlığı'nda bakımsız halde bulunan mezarı.
larını sürdürmüştür. Bir dönem II. Abdül-hamid'in saray ressamı olmuştur. Preziosi Yeşilköy'de bir av kazasında yaralanmış, ertesi gün ölmüş ve Yeşilköy'deki Katolik mezarlığına gömülmüştür. Bibi. E. Benezit, Dictionnaire deş Peintres, Sculpteurs, Dessinateurs et Graveurs, VII, Paris, 1957, s. 25; O. Öndeş, "Ünlü Ressam Amadeo Preziosi", Hayat Tarih Mecmuası, S. 2 (1973); ay, "Un Peintre Amoureux d'îstanbul Amadeo Preziosi", TTOK Belleteni, S. 41/320 (1974); L. Thornton, Leş Orientalistes Peintres Voyageurs 1828-1908, Paris, 1983; ay, Women as Portrayed in Orientalist Painting, Paris, 1985; S. Germaner-Z. İnankur, Oryantalizm ve Türkiye, İst., 1989; N. Gürsu, "Bir İstanbul Ressamı Amadeo Count Preziosi", Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, S. 8 (1990); P. Tuğlacı, Dadyan Ailesi'nin Osmanlı Toplum, Ekonomi ve Siyaset Hayatındaki Rolü, fst., 1993. HÂLENUR KÂTİPOĞLU PRODROMOS KİLİSELERİ Vaftizci Yahya'ya ait olduğu iddia edilen kesik başın 391'de, Hebdomon'daki (Bakırköy) îoannes Prodromos Kilisesi'ne getirilmesinden sonra söz konusu aziz adına Konstantinopolis'te kiliseler kurulması bir gelenek olmuştu (bak. İoannes Prodromos en to Hebdomo). Hebdomon'daki kilise yıkıldıktan sonra (9. yy), söz konusu kutsal emanet, Stu-dios Manastırı'na nakledilmişti (bak. İm-rahor Camii). Yüzyıllar boyunca 30'dan fazla kilisenin, İoannes Prodromos'a adandığı bilinmektedir. Bunlar arasında Pet-ra'daki Vaftizci Yahya (İoannes Prodromos) Manastırı ve Kilisesi ve Okseia Tepesi'nde-ki kilise de vardır. Bugün Süleymaniye Ca-mii'nin yükseldiği dik tepenin adı olan Okseia'daki kiliseye ait kalıntıların caminin altında kaldığı sanılmaktadır. Daha sonraki yıllarda yakınlarda bulunan Anastasi-os'un evinden hareketle kiliseyi İmparator Anastasios'a (hd 491-518) bağlamaya çalışan kaynakların yanıldığı; söz konusu evin 730-754 arasında patrik olan Anastasios'a ait olduğu düşünülmektedir. Okseia Tepesi'ndeki kilisede, 362'de Mısır'da şehit olan Aziz Artemios'un na-aşı gömülüydü. 7. yy'dan kalma bir mucizevi öyküler derlemesine göre, bu azize ait rölikler, hastalıkları sağaltıcı kabul edildiğinden halk tarafından yoğun biçimde ziyaret edilirdi. Kiliseye son kez 11. yy'a ait belgelerde değinilmiştir. Bibi. Janin, Eglises et monesteres, I, 3, 410-442; A. Berger, Untersucbungen zu den Patria Konstantinupoleos, Bonn, 1988, s. 458-459. ALBRECHT BERGER
İmparator I. İustinianos döneminde (527-565) yaşamıştır. Prokopios Bizans edebiyatında sadece tarihçi olarak değil, yazar nitelikleriyle de önemli bir yer tutmaktadır. Ailesi ve yaşam hikâyesi hakkında fazla bilgimiz yoktur. Filistin'in Kaisareia (Caesarea) şehrinde muhtemelen 5. yy'ın son yıllarında doğmuştur. Büyük bir olasılıkla Gazze şehrindeki meşhur felsefe ve hukuk okuluna devam ettikten sonra 527'de geldiği Konstantinopolis'te General Belisarios'un sekreterliğine ve hukuk danışmanlığına atanmıştır. Belisarios'un 540'a kadar Asya, Afrika ve İtalya'ya yaptığı tüm askeri seferlere katılmış, daha sonra başkente dönerek hayatının geri kalan kısmını döneminin tarihi olaylarını yazmaya adamıştır. Danışmanlık sıfatından başka idareci olarak görevlendirilmiş olması da muhtemeldir. İllustris (saygın) unvanı bunun kanıtı olabilir. Prokopios'un ölüm tarihi genelde 562 veya 563 olarak verilir. Fakat eserlerinden biri olan "Gizli Tarih"in (Anekdota) pro-emio'sunda (önsöz), yazmak üzere olduğu olayları daha önceki eserlerinde yazamadığım; aksi halde hayatının tehlikeye gireceğini; çünkü bu olayların kahramanlarının (İustinianos, Teodora ve diğerleri) hâlâ hayatta olduğunu belirtir. Bu eserin Pro-kopios'a ait olduğunu kabul ettiğimize göre tarihçinin de İmparator I. İustinianos'un ölümünden, yani 565'ten sonra öldüğünü varsayabiliriz. Prokopios'un 3 eseri vardır: "Savaşlar Tarihi", "Yapılar Kitabı" ve "Gizli Tarih". Eserlerinden en önemlisi olan "Savaşlar Tarihi" 8 kitaptan oluşur. 543'te yazmaya başladığı ve 550'de bitirdiği ilk 7 kitapta Bizanslıların Perslere, Vandallara ve Gotlara karşı yaptıkları savaşlar anlatılmaktadır. Sekizinci kitapta ise 550-554 arasında gelişmiş olan olayların bir özeti verilmiştir. Doğruluğu, açıklığı ve tarafsızlığı bakımından bu eser I. İustinianos döneminin bir genel tarihi olarak da tanımlanabilir. Bu eserde Prokopios sadece askeri olayları ele almamış, antik devrin büyük tarihçileri olan Herodot ve Tukidides'in izinden giderek gezdiği yabancı ülkelerin toplumları, tarihleri ve kültürleri hakkında geniş bilgiler de vermiştir. Bunların yanında, olayların kahramanları hakkında bilgiler ve- rip, onları kendi ağızlarından konuşturur. Eseri, genelde İustinianos ve Belisarios'a karşı övücü bir nitelik taşısa da, yazar tarafsız tarihçi özelliğini bütünüyle yitirme-miş ve gerçekleri aktarmaya çalışmıştır. Prokopios hakkında günümüzde yapılan çalışmalar da, çağdaşı Agathias'ın belirttiği gibi, İustinianos dönemi tarihini olduk-' ça doğru aktardığını gösterir. Edebi açıdan ise, Prokopios eserlerinde antik dönemde görülen formları kullanır; bu arkaik formlara rağmen stili her zaman canlı, açık ve tarihsel anlatıma uygun bir güçlülük gösterir. Bu özellik onu ilgisiz ve özenti dolu tüm Bizanslı tarih yazarlarından ayırır. "Yapılar Kitabı" (De Aedificiis) 560 civarında, muhtemelen İmparator İustinianos'un isteği üzerine yazılmış bir eserdir. Bu kitapta imparatorun devletin her tarafında yaptırdığı eserler abartılı bir biçimde ve biraz da methiyeci bir ruhla anlatılmıştır. Bu özelliğine rağmen, tarihi, coğrafi ve sanatsal nitelikli önemli bir kaynak sayılır. "Gizli Tarih" (Anekdota) ise tamamıyla farklı bir yapıya sahiptir. Diğer iki eserde dürüst ve ciddi bir hükümdar olarak gösterilen İustinianos burada dönemin tüm kötülüklerinden sorumlu, ahlaksız bir kişilik olarak sergilenmektedir. Eserde İustinianos ve Belisarios birçok suçtan sorumlu, eşleri Teodora ve Antonina ise entrikacı ve kötü alışkanlıklara sahip iki kadın olarak gösterilmektedirler. Bu farklılık, "Gizli Tarih"in, Alamanni tarafından Vatikan Kütüphanesi'nde bulunup yayımlandığı 1623'ten bu yana, eserin Prokopios'a ait olup olmadığı hakkında birçok araştırmacıyı şüpheye düşürmüştür. Prokopios'un tarihsel gerçekleri değiştirerek böyle nefret dolu, lekeleyici bir hicviye yazmasının nedeni ve bunun yüzyıllar boyunca Bizans tarihçileri tarafından bilinmemesi oldukça düşündürücüdür. Prokopios'un tüm eserleri ilk defa Paris'te C. Maltretus tarafından 1662-1663 arasında basılmıştır. Bibi. Ostrogosky, Bizans, 23; R. Browning, Justinian and Teodora, Londra, 1971; B. Ru-bin, Prokopios "von Kaisareia, Stuttgart, 1954; H. Georg Beck, Lo storico e la şua vittima, Teodora e Procopio, Roma, 1988; Prokopios, Bizans'ın Gizli Tarihi, îst., 1990. ASNU BÎLBAN YALÇIN Yüklə 7,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|