Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

NURUOSMANİYE KÜLLİYESİ

102

103

NURUOSMANİYE KÜLLİYESİ

Nuruosmaniye Camii

Erkin Emiroğlu, 1988

ise, bir "mekânsal"ın değil, eğrisel ayrıntıların, yüzeysel sürekliliklerin ve biçimsel gerilimlerin vurgulandığı bir biçimsel baroktur.

Cami planında Nuruosmaniye'yi diğer camilerden ayıran özelliklerden biri mihrap çıkıntısının poligonal biçimidir. Osmanlı camilerinde yapı içinde genellikle poligonal olan mihraplar, dışarıdan dikdörtgen bir niş içine yerleştirilirler. Sinan' dan bu yana mihrapları çıkıntılı çok yapı olmakla birlikte dışarıdan poligonal büyük cami mihrabı ilk kez burada yapılmıştır.

Bu plan özellikleri dışında namaz hacminde mekânsal bir barok özellik yoktur. Bu enteryörü diğer tek kubbeli cami enter-yörlerinden ayıran harimi çepeçevre dolanan galerilerin, geleneksel camilerde alışılan orta kubbeye göre alçak ve galeriler şeklinde değil, duvarda açılan ve yüksekte dolaşan sürekli localar niteliğinde oluşları ve bunların altlarındaki revakların da diğer camilerin aksine, ana hacmin içine taşmamalarıdır. Bu, enteryöre bir tiyatro sahnesi izlenimi getirir. Enteryörün geometrisini değiştiren diğer bir öğe, büyük askı kemerleri hizasında mekânı çepeçevre dolanan, üzerinde Fetih suresinin yazıldığı içbükey korniştir. Nuruosmani-ye'nin kemerler içindeki duvarları modern bir perde duvarı gibi sürekli pencere dizileriyle doludur. Fakat ışıklı duvar, Osmanlı camileri için o kadar karakteristik bir öğedir ki, burada kendi geleneğimizin sürdürüldüğü söylenmelidir. Bu caminin planının özelliklerinden biri olan bir uzun rampa ile hünkârın dairesine ve mahfiline çıkılması, Yeni Cami ve Sultan Ahmed Camii örneklerinin devamıdır. Avlu tasarımında normal bir son cemaat mahalline poligonal bir revak eklenerek, Osmanlı mimarisinde başka eşi olmayan bir yarı açık mekân elde edilmiştir. Ortada bir şadırvan olmayışı da değişik bir mekân etkisi yaratır. Bu avlunun Bergama'daki bir

kiliseden getirilmiş on iki büyük mermer sütununun Ahmed Efendi'nin tarihinde ayrıntılı olarak anlatılan hikâyesi tek parça sütunun, o dönemin yapı imgesinde ne kadar önemli bir yeri olduğunu açıklamaktadır.

Caminin iç bezemesinde yazılar önemli bir yer tutar. Caminin içinde en alt sıra pencereleri üzerindeki oval madalyonlar o çağın ünlü hattatlarının yazılarıyla süslüdür. Caminin levhalarını yazan hattatlar içinde Enderunlu hattat ve müzehhip Bursalı Ali Efendi'nin adı minberin arkasındaki pencereler üzerinde vardır. Hadîka, Mehmed Rasim, Fahreddin Yahya ve Sey-yid Abdülhalim adlı hattatların da adlarını vermiştir.

Nuruosmaniye Camii dış mimarisinin geometrisinde Edirnekapı'daki Mihrimah Sultan Camii'nin orta kubbeli mekânının dış tasarımını, çok değişik bir biçim vizyonu ile yineler. Bütün yapıya egemen olan kubbeli kare baldaken, etrafındaki kubbelerin arasında, büyük bir plastik etkiyle yükselir. Fakat Mihrimah Sultan Camii'nin minimuma indirgenmiş ve statik saf geometrisi yerine burada çok vurgulanmış eğrisel kornişler ve bunların dalgalı hareketleri, kesiklikleri, onların dinamizmini vurgulayan pilastr düzenleriyle meydana getirilmiş bir büyük hareket vardır. Eğrisel kemerlerin "S" ve "C" gibi dönemin karakteristik eğrileriyle bitirilmesi ve bütün bunları çevreleyen zengin barok profiller, ne Türk ne de Batı geleneğinde eşi olan fantezi taş bezemeler, her öğenin daha sık yinelenmesiyle elde edilen barok özellikler Nuruosmaniye'yi dünya mimarisinde eşi olmayan, kendine özgü bir barok anıt yapar.

Nuruosmaniye'nin sergilediği bezeme-sel tutum da bizim tarihimizde eşsizdir. Osmanlı mimarisinde büyük yapıya, yüzeysel bezeme niteliğini aşan üç boyutlu bir be-zemesel karakter getiren ilk tasarım Nu-

ruosmaniye'dedir. Burada bilinçli olarak eğri hat doğru hattın yerini almıştır. Kemer biçimleri, "S" ve "C" eğrileri dışında, en göze çarpan barok üslup davranışlarından biri duvarlardaki yön değiştirmeler, ara kesitlere konan pilastrların asimetrik düzenleridir. Nişlerde, kapılarda mukarnasla-rın yerine gelen dairesel profilli ve bu yapıya özgü kabartmalar, kartuş, büyük akant yaprağı gibi klasik barok motifler, büyük silme takımları, bir tavır olarak abartmayı bir üslup ilkesi olarak kabul eden bir sanat iradesini ortaya koymaktadır. Bunlara ek olarak, padişahın hoşgörüsü ve daha doğrusu isteğinden kaynaklanan özgün biçim deneylerinin de bu camiye değişik bir ruh getirdiği açıktır.

İstanbul'da minarelere kurşun yerine taş külah koymanın da Nuruosmaniye ile başladığını kabul edebiliriz. Batı'da kule-sel yapıları sonlandıran bezemesel taş öğelerin bir değişik örneği Nuruosmaniye Camii minarelerine gelmiştir.