Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

Tablo m

1990 Sayımından Önce ve Sonra Kurulan İstanbul İlçeleri

1985	1990	1993
1. Adalar	1. Adalar	1. Adalar
2. Bakırköy	2. Bakırköy	2. Bakırköy
3. Avcılar
4. B.Evler
5. Bağcılar
6. Güngören
	3. Bayrampaşa	7. B.Paşa
	4. K. Çekmece	8. K. Çekmece
3. Beşiktaş	5. Beşiktaş	9. Beşiktaş
4. Beykoz	6. Beykoz	10. Beykoz
5. Beyoğlu	7. Beyoğlu	11. Beyoğlu
6. Eminönü	8. Eminönü	12. Eminönü
7. Eyüp	9. Eyüp	13. Eyüp
8. Fatih	10. Fatih	14. Fatih
9. GOP	11. GOP	15. GOP
10. Kadıköy	12. Kadıköy	16. Kadıköy
11. Şişli	13. Şişli	17. Şişli
	14. Kâğıthane	18. Kâğıthane
12. Kartal	15. Kartal	19. Kartal
20. Maltepe
21. S.Beyli
	16. Pendik	22. Pendik
23. Tuzla
13. Sanyer	17. Sanyer	24. Sanyer
14. Üsküdar	18. Üsküdar	25. Üsküdar
	19. Ümraniye	26. Ümraniye
15. Z.Burnu	20. Z.Burnu	27. Z.Burnu
16. Çatalca	21. Çatalca	28. Çatalca
	22. B.Çekmece	29. B.Çekmece
17. Silivri	23. Silivri	30. Silivri
18. Şile	24. Şile	31. Şile
19. Yalova	25. Yalova	32. Yalova
33. Esenler

NÜFUS

114

115

NÜFUS

Şekil2 Nüfus Artış Hızı Eğilimleri

1935 1940 1945 ' 1950 ' 1955 ' 1960 ' 1965 1970 1975 1980 1985

1990

İşgücünün Özellikleri

1990 sayımında İstanbul'da 12 yaşın üstündeki erkeklerin yüzde 76'sı, kadınların ise yalnızca yüzde 18'i bir işte çalıştıklarını belirtmişlerdir. Kadınların işgücüne katılımları erkeklere göre daha azdır. Ancak kadınların çalışmaları ile ilgili istatistikler genellikle evde çalışanları (örneğin, konfeksiyonda fason iş yapanları) dikkate almadığı için gerçek oranın daha yüksek olması beklenir. Mine Çınar İstanbul'da bu şekilde, evde çalışan kadınların kabaca 88.000 kadar olduğunu tahmin etmiştir. Eve iş veren firmaların işleri dağıttıkları ilçeler, öncelikle Bakırköy, Beşiktaş, Eminönü (Mercan), Kadıköy, Kartal, Şişli, Üsküdar olarak belirlenmiştir (bu araştırma 1989'da yapıldığı için 1990'dan sonra kurulan ilçeler gözükmemektedir).

Sayımlarda kadınların işgücüne katılımı ne kadar az tahmin edilmiş olursa olsun,

dığından, kentin fiziki mekânının çok büyüdüğünden, altyapı sorunlarının arttığından, trafiğin içinden çıkılmaz hale geldiğinden söz edenler, öncelikle nüfus artışından ve göçlerden yakınmaktadırlar. Hane sayısındaki artışın nüfus artışından çok daha hızlı olması, bu tür sorunların kaynaklarında nüfus ile birlikte başka sosyal ve ekonomik faktörleri de dikkate almanın gereğini göstermektedir.

1990 sayımı sonuçlarına göre İstanbul'da 1.664.821 hane bulunmaktadır. Bu hanelerde konaklayan misafir sayısı oldukça fazladır. Ortalama olarak, hanelerin üçte birine bir misafir düşmektedir. Ancak yine bir o kadar kişi de sayım sırasında evlerinde değildir. Türkiye'de ise ortalama 4 haneden birine l misafir düşmektedir. Nüfusun bulunduğu yerde sayılması (de facto sistemi), geçici nüfus hareketliliğini bir ölçüde yansıtabilmektedir.

Kadın

TARIM DIŞI (32,03) SJNIFLANMAYAN (3,66)

.BlLlM-TEKNlK (17,37)

ÜST YÖNETiCi (1,50)

İDARÎ (19,36)

TiCARET (7,24) HiZMET (8,26)

Cumhuriyet'in ilk yıllarında Türkiye'de her 4 çocuktan biri l yaşına varmadan ölmekteydi. Bu yüksek bebek ölüm oranı zamanla yavaş da olsa düşüş göstermiştir. 1967'de, hâlâ her 1.000 yeni doğmuş bebekten 149'u ilk yaşını doldurmadan ölüyordu. Aynı tarihte İstanbul için tahmin edilen bebek ölüm oranı binde 131'di. Gelişmiş ülkelerde bu sayı binde 10 civarındadır. 1990-1995 arasında, DPT'nin, plan hazırlıkları çerçevesinde Türkiye için yaptığı bebek ölüm oranı tahmini binde 51'dir. İstanbul'da bebek ölüm oranının bu sayıdan biraz daha az olması beklenir. Shorter, 2000 yılı için, Türkiye'de binde 35, İstanbul'da ise binde 25 bebek ölüm oranı beklenebileceğini öngörmektedir.

Nüfusun İstanbul İlçelerine Dağılımı

Hızlı göç başlamadan önce İstanbul'da 16 ilçe bulunmaktaydı. 1954'te Şişli, 1957'de Zeytinbumu ve arkasından 1963'te Gaziosmanpaşa ilçe yapılmıştır. Oldukça uzun bir dönem, İstanbul, bu 19 ilçe ile idare edilmiş; ancak 1985'ten sonra çok hızlı bir biçimde yeni ilçeler kurulmaya başlanmıştır. 1990'da ilçe sayısı 25'e yükselmiştir. 1992'de7yeni ilçe, 1993'te l üçe daha oluşturularak toplam sayı 33'e çıkarılmıştır

(Tablo III). Doğal olarak, yeni ilçeler, hızla gelişen yörelerde kurulmaktadır.

İstanbul nüfusu son 40 yılda yaklaşık 7 kat büyümüş, aynı dönem içinde ilçe sayıları da tam bir kat artmıştır. Bir taraftan ilin toplam nüfus yoğunluğu Türkiye'nin çok üzerine çıkmış, ama daha da önemlisi ilçeler arasında önemli yoğunluk farkları belirmiştir.

Yeni kurulan ilçelerin alanları henüz yayımlanmamıştır. Bu nedenle, ilçelere göre nüfus yoğunlukları 25 ilçe bölünmesine göre ancak 1990 yılı için bulunmaktadır (Tablo IV). 1990'da merkez ilçelerde, bu yoğunluk biraz azalmış, ama ilçeler arası farklılaşma fazla bozulmamıştır.

Beşiktaş, Fatih, Beyoğlu, Eminönü, Şişli gibi İstanbul'un merkezinde bulunan ilçelerde nüfus artık azalmaktadır (Tablo V). Bugünkü koşullarda bu ilçeler fiziki kapasitelerinin sonuna ulaşmış gözükmektedirler. 1990'da nüfusu azalmamakla birlikte yoğunluğu çok artan Bayrampaşa, Kadıköy, Kâğıthane, Üsküdar ve Zeytin-burnu'nun da gelecekte nüfus kaybeden ilçeler arasına gireceği beklenebilir. Ayrıca, Adalar İlçesi'nin artışı da yanıltıcı olabilir. Adalar'ın yaz nüfusu muhakkak ki ekim ayında yapılan sayımlara yansıdığından

Tablo IV

İstanbul Üçe Nüfusları, İlçe Merkezi-Köy ve Bucak Nüfusları, Nüfus Yoğunlukları (1990, 25 Üçe)

Üçe	Toplam	Kent	Köy	km2	Yoğunluk
Adalar	19.413	19.413	-	10	1.941
Bakırköy(')	1.328.276	1.328.276		131	10.140
Bayrampaşa	212.570	212.570		8	26.571
Beşiktaş	192.210	162.210		11	17.474
Beykoz	163.78.6	142.075	21.711	396	414
Beyoğlu	229.000	229.000	-	9	25.444
Eminönü	83.444	83.444	-	5	16.689
Eyüp	211.986	200.045	11.941	242	876
Fatih	462.464	462.464	-	10	46.246
G.Osmanpaşa	393.667	354.186	39.481	163	2.415
Kadıköy	648.282	648.282	-	33	19.645
Kâğıthane	269.042	269.042		16	16.815
Kartal(')	611.532	506.477	105.055	234	2.613
Küçükçekmece	479.419	469.431	9.988	152	3.154
PendikC*)	295.651	289.380	6.271	199	1.486
Sarıyer	171.872	160.075	11.797	146	1.177
Şişli	250.478	250.478	-	30	8.349
Ümraniye	301.257	242.091	59.166	150	2.008
Üsküdar	395.623	395.623	-	35	11.304
Zeytinbumu	165.679	165.679	-	11	15.062
Büyükçekmece	142.910	22.394	120.516	213	671
Çatalca	64.241	11.550	52.691	1.502	43
Silivri	77.599	26.049	51.550	778	100
Şüe	25.372	7.872	17.500	736	34
Yalova	113.417	65.823	47.594	492	231
Toplam	7.309.190	6.753.929	555.261	5.712	1.280
Kaynak: 1990 Genel Nüfus Sayımı. Not: 1990'dan sonra (*) işaretli ilçelerden !		B ilçe daha oluşmuştur.

daha fazladır. 1990'da pek çok kişi sayım günü Adalar'a giderek kış nüfusunun bir önceki döneme göre çok yüksek çıkmasına olanak sağlamışlardır.

1985-1990 arasında nüfusu en hızlı artan ilçeler, Bakırköy, Büyükçekmece, Kâğıthane, Kartal, Pendik ve Ümraniye olmuştur (Tablo V). Bu ilçelerde nüfus artış hızı en az binde 80'dir. En hızlı artış Bü-yükçekmece'dedir. Bu ilçelerin çok büyük miktarlarda göç aldığına şüphe yoktur. Çevre ilçelerin, merkezdekilere kıyasla daha fazla nüfus çektikleri açıktır.

Bununla birlikte, İstanbul'a gelenlerin yoğun olarak nerelere yerleştikleri, gözlem ve tahminlerin ötesinde kesin olarak bilinmemektedir. Zira kent içi nüfus hareketleri son derece yoğundur. Sayım verilerinin dökümlerinin çok kaba olması nedeni ile, kent içi nüfus hareketleri bugüne kadar hiç hesaplanamamıştır. İlçeler arası net hareketlilik, 1990 için hesaplandığında, yılda kabaca. 45.000 kişinin kent içinde bir ilçeden diğerine göç ettiği bulunmaktadır. Ancak bu sayı, net hareketliliği göstermektedir. Yani iki ilçe arasında eşit sayıda yer değiştirme olduğunda bu gözükmemektedir. Ayrıca, aynı ilçe içindeki yer değiştirmeler hakkında hiç bilgi yoktur. Dolayısıyla, gerçekte bu sayının birkaç kat daha üstünde bir hareketliliğin olması beklenir.

İlçeler arası nüfus hareketleri, nüfusun sosyal hareketliliği ile ilişkilidir. Merkez ve çevre ilçelerin arsa fiyatlarındaki farklılaşma, nüfusun sınıfsal kompozisyonunun ilçe bazında kristalleşmesi sürecini hızlandırmaktadır. Kiraların hızla arttığı merkez ilçelerde, geçinemeyen bir bölüm insan, kiraların daha düşük olduğu yerlere itilmektedir. Bunlar çoğunlukla, aşağı doğru hareketlilik içinde olanlardır. Yukarı doğru hareketlilik içinde olanların bir bölümü de, olanakları ancak çevrede ev satın almaya imkân verdiğinden, oralara taşınmak zorunda kalmaktadırlar. Ancak, durumu daha iyi olanlar merkezde ev satın alma ya da kiralama yoluna gitmektedir.