Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

ÖZCAN, NAŞİT

(1886, İstanbul - 26 Nisan 1943, istanbul) Tuluat, ortaoyunu sanatçısı ve sinema oyuncusu.

Şehzadebaşı'nda doğdu. Miralay Ah-med Bey'in oğludur. İlköğrenimini Kuyucu Murad Paşa Mekteb-i Iptidaiyesi'nde tamamladıktan sonra önce Beyazıt Rüştiye-si'ne, sonra da Baytar Mektebi'ne devam etti. Bu dönemde sık sık okuldan kaçarak tiyatroya gittiği için ailesi tarafından okuldan alınıp 1901'de Muzıka-i Hüma-yun'a(-0 nefer olarak verildi. Sarayda kuklacı Halim Bey ve viyolonselist Zeki Bey' den dersler aldı. Sarayın açtığı sınavı 12 tür taklit yaparak başarıyla verdikten sonra Abdürrezzak Efendi'nin(-») ortaoyunu ekibine dahil oldu. Ayrıca Muzıka-i Hüma-yun'daki Büyük italyan Operet Heye-ti'nde ve Güllü Agop'un(-») kurucusu olduğu sarayın dram bölümünde görev aldı. Bilgi ve görgüsünü artırmak için gittiği Fransa'dan döndükten sonra (1904) sarayda çalışmalar yapan M. Bertrand'ın pandomima topluluğuna katıldı.

1910'da saraydan ayrılınca önce Kavuklu Hamdi'nin yanına, 19H'de, Üsküdar'da temsiller veren Sahne-i Nevin Toplulu-ğu'na katıldı. Aynı yıl kendi adını taşıyan bir trup kurdu ve Türkiye'de ilk kez tiyatro temsillerinde sessiz filmler kullandı. Bir süre Abdürrezzak Efendi ile çalıştı. 1912'de yeni kurduğu toplulukla Direklerarası'nda-ki Fevziye Tiyatrosu'nda ve Eyüp'te temsiller verdi. Balkan Savaşı (1912-1913) dola-

Naşit Özcan Bir Rüyanın Muaşakası adlı komedide, 1930.

Cengiz Kahraman arşivi

yısıyla tiyatro çalışmalarına bir süre ara verdikten sonra temsillerine Şehzadebaşı'nda-ki Şark Tiyatrosu'nda ve Millet Tiyatrosu'nda devam etti.

Özcan 1924'te Türk Temaşa Heyeti'ni (sonra Naşit'in Topluluğu adını aldı) kurdu. 1934'ten sonra tuluat tiyatrosuna karşı yürütülen kampanya yüzünden daha çok operet ve tiyatro oyunlarına yöneldi. Aynı yıl Halide Pişkin ile birlikte çalıştı. Ayrıca İstanbul Operet Heyeti, Agavni Necip ve Cemal Sahir Kehlibağcıoğlu(->) ile operet gösterilerine de çıkıyordu. 1938-1940 arasında Ertuğrul Sadi Tek'le beraber sahneye çıktı.

Sinema oyunculuğu da yapan Özcan, Bir Millet Uyanıyor (1932), Naşit Dolandırıcı (kısa film, 1933), Düğün Gecesi (kısa. film, 1933), Duvaksız Gelin (1942) adlı filmlerde oynadı.

Sahip olduğu büyük güldürü yeteneğinden dolayı "komik-i şehîr" (ünlü komik) sanıyla anılan Özcan'ın asıl ustalığı tuluattaydı. Ortaoyununda Kavuklu'yu canlandırır, Karagöz ve kukla da oynatırdı. Özcan'ın Türk tiyatrosuna getirdiği yenilikler arasında duetto ve kuartette olarak bilinen iki ya da dört kişilik şarkılı skeçler ("Leblebici Duettosu", "Kalaycı Kuartetto-su"), taklitli dizi komediler ("Haremağası Evleniyor", "Haremağası Ut Meşkediyor") sayılabilir. Özcan, Rumelili, Karamanlı, E-ğinli, Arap, Tatar, zenci, Arnavut, Kürt, Çingene, Leh, Rum, Ermeni, Yahudi, Alman, Fransız taklitleriyle, dönemin ünlü oyuncularının, satıcıların, tellalların ve her türlü hayvanın ses taklidini de yapardı.

ilk evliliğini Leman Hanımla yapan Naşit Özcan, 1926'da, Direklerarası'mn ünlü kemancısı Yorği Efendi ile kantocu Minyon Virjin'in kızı kantocu Amelya Hanımla evlendi. Bu evlilikten doğan 2 çocuğu Adile Naşit(-0 ile Selim Naşit Özcan da tiyatro sanatçısı oldular.

Eşi Amelya Hanım'm aktardığına göre Naşit Özcan, tiyatroda "diktatör", evde "kazak", sahnede "komik", dışarıda ise "hüzünlü ve somurtkan" bir insandı.

Tarık Buğra'nın Naşit Özcan'ın yaşamından esinlenerek yazdığı ibişin Rüyası (1970) adlı roman tiyatroya ve televizyona da uyarlandı.

Bibi. M. N. Özön-B. Dürder, Türk Tiyatrosu Ansiklopedisi, ist., s. 335-336; Gövsa, Türk Meşhurları, 275-276; P. Tuğlacı, Çağdaş Türkiye, II, İst., 1989, s. 1397; "Naşit", Hayat Dergisi, (16 Mayıs 1958), s. 18-19; M. And, 100 Soruda Türk Tiyatrosu Tarihi, ist., 1970, s. 259-260; ay; Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu, Ankara, 1983, s. 189-190; R. Nuri Güntekin, "Tuluat Tiyatroları", Cumhuriyet, (5-6 Kasım 1935); N. H. Sinanoğlu, "Bu Ne Kargaşalıktır", Varlık, S. 5 (15 Eylül 1933).

AYŞE HÜR