Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

PALAMUT BALIĞI

206"

207 PAMMAKARİSTOS MANASTIRI

tarihli Konstantinopolis konsillerinin de temel meselesi olmuştur (bak. konsiller).

Gregorios Palamas, üyeleri sarayda yüksek görevlere gelen aristokrat bir ailenin oğluydu. 1303'te babasının ölümü üzerine II. Andronikos'un (hd 1282-1328) maiyetine girdi. Aile geleneğinin aksine felsefi konularda uzmanlaştı ve 13l6'da Yunanistan'daki kutsal Athos (Aynaroz) Da-ğı'nda bir manastıra çekildi. Burada Nikeforos Sinaites'in çabalan ile yeniden canlanan tefekküre dayalı ibadet şeklini (hesi-hastçılık) uygulamaya başladı. (Bu ibadet şeklinde bir hesihastçı "Rabbim Isa, Tan-rı'nın oğlu, bana inayet eyle" sözlerini içeren duayı durmadan tekrarlarken iki dua arasında nefesini tutar ve giderek "yaratılmamış nur" ile yani ilahi ışıkla temas haline geleceğine inanırdı.) 1326'da manastır yöneticisi olan Palamas, sıklaşan Osmanlı akınları yüzünden bir süre Makedonya'ya geçtiyse de, 1331'de geri dönerek Aziz Sabas'ın cemaatine katıldı. 1336' da Kalabrialı Ortodoks keşiş Barlaam'ın şahsında, skolastik Grek ve Latin ilahiyatçılara ve rasyonalist hümanistlere karşı 25 yıl sürecek mücadelesini başlattı. 1354-1355 arasında Osmanlılara esir düşen Pala-mas'ın, Anadolu'daki esaret yıllarını ve Bursa'da Orhan Bey'in isteği üzerine bir grup Müslüman din adamı ile yaptığı tartışmaları kapsayan kitabı o dönemdeki Osmanlı-Bizans ilişkilerine ışık tutan ö-nemli bir kaynaktır.

Palamas'la polemiğe giren Kalabrialı Barlaam, 1330'da Konstantinopolis'e gelmiş, Latin ve Grek kiliselerinin birleşmesi görüşmelerinde Ortodoks görüşün sözcülüğünü yapmıştı. Parlak fakat kibirli ve kavgacı bir şahsiyet olan Barlaam'a göre ebedi ile fani olan arasında kesin bir çizgi varken, Palamas'a göre Tanrı ile insan arasında Tanrı'dan neşet edip insanda tezahür eden bir aracı varlık bulunuyordu. 1341'de Palamas karşısında yenilgiye uğrayan Barlaam italya'ya döndü ve bir süre sonra Katolik olarak italyan hümanisti Petrark'la çalmaya başladı.

Gregorios Palamas ile polemiğe giren Bizans entelektüellerinin en ileri gelenleri, tarihçi ve ansiklopedisi Gregoras Nike-foros(-»), Gregorios Akindinos, Demetri-os ve Prohoros Kidones kardeşler ile Patrik loannes Kalekas'tır. Bunlardan Akindinos (ö. 1348) Bulgar asıllı bir ilahiyatçı olup, 1341 konsilinde Palamas ve Barlaam arasındaki tartışmada önce uzlaştırıcı bir tutum takındıysa da sonradan Barlaam'ın yanında yer almış, fakat Palamas'ın karşısında yenilgiye uğrayarak mahkûm edilmişti. Dönemin ünlü kadınlarından Ei-rene Humnaina'nın ve Patrik Kalekas'ın himayesinde bulunan Akindinos, hesihastçı düşünceye yakınlık duyan VI. loannes Kantakuzenos'un(-0 (hd 1347-1354) iktidarı ele geçirmesi ile gözden düşerek 1347 konsilinde aforoz edildi ve kısa süre sonra da sürgünde öldü. Akindinos, da-*••'>. sonraki Palamizm karşıtlarının aksine, ^«npatizanı ve Grek felsefesinin et-yıp, Palamizm karşıtlığı da sa-j katı değildi.

VI. loannes Kantakuzenos ile meşru imparator V. loannes(-») (hd 1341-1391) arasındaki iç savaş sırasında Kantakuzenos tarafından iç politika malzemesi yapılan hesihastçı düşünce, ancak 1351 konsilin-den sonra resmiyet kazandı. Bu konsilde Barlaam'ın yerini alan bilgin Nikeforos Gregoras da Akindinos ile birlikte aforoz edildikten sonra, Batı kültürüne ve Roma kilisesine karşılık, tutucu Ortodoksluğun temsilcisi olan Palamizm zaferini ilan edebildi; fakat Grek teolojisi içinde tartışma konusu olmaya devam etti. 1368'de de Palamizm Bizans kilisesi tarafından tekrar onaylandı. Osmanlı döneminin ilk Ortodoks patriği olan II. Gennadios Sholari-os(->) da Palamizmin bir versiyonunu benimsemişti. Modern tarihçiler dinsel bir akım olan Palamizmin sosyal ve siyasal boyutları hakkında araştırmalar yapmaya devam etmektedirler.

Bibi. Gregoire Palamas: Defense deş saints hesychastes, (yay. haz. J. Meyendorff), 2 c., Lo-uvain, 1973; J. Meyendorff, Estadio Gregory Palamas, Londra, 1964; D. Stiernon, "Bulle-tin sur le Palamisme", Reme deş etudes byzan-tines, S. 30 (1972), s. 231-341; G. Florovsky, "Saint Gregory Palamas and the Tradition of the Fathers", Sobornost, S. 4 (1961), s. 165-176; J. S. Nadal, "La critique patristique de Palamas", Iştına, S. 19 (1974), s. 297-328; H.-G. Beck ve arkadaşları, "Humanismus und Pala-mismus", 12e Congres Internationale deş Etudes Byzantines, c. I, Belgrad, 1963, s. 321-330; A. D. Halleux, "Palamism et Tradition", Ire-nikon, c. 48, 1975, s. 479-493.

AYŞE HÜR

1960'larm

başında Haliç

kıyısındaki

bir balıkçı

tezgâhında

palamut

balıklan.

Cengiz Kahraman

arşivi