Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

PERA PALAS

Beyoğlu îlçesi'nde, Tepebaşı'nda, Meşrutiyet Caddesi'ndedir.

İstanbul'un Düyun-ı Umumiye ile perçinlenen Batı'nın ekonomik egemenliğine en fazla açıldığı 19. yy'da, konforlu bir otele ve restoran salonlarına doğan ihtiyacını, en önce, üç İstanbullu Ermeni sermayedar fark etti. Bunlar Rus uyruklu Banker OhannesKiyorkof(Kirkof) ile "tebaa-i devlet-i aliyyeden" manifaturacı Artin Ma-nokyan ve Arslanoğlu Manok efendilerdi. Söz konusu kişiler bu araziyi, Bayezid-i Sa-ni Vakfı'ndan, çöküş devrine ait bir mülk edinme formülü olan, "icare-i muaccele ve müeccele" ödemeleri ile 1879'da üstlerine geçirirler. Bu tarihten 4 yıl sonra Uluslararası Yataklı Vagonlar Şirketi (La Com-

pagnie Internationale deş Vagons-Lits), konforlu vagonlarını ilk kez Romanya'ya kadar uzatmış, yolcularım da vapur aktarmaları ile, Osmanlı payitahtına 81,5 saatte ulaştırmıştır. Ancak, zengin kumpanyanın burada henüz kendi oteli yoktu. Ekâbir müşteriler, fazla parlak bir yer olmayan Grand Hotel de Luxembourg'a indirilirlerdi.

Başlamış olan bu trafik Batı metropolleri standardında bir "palace" oteline ihtiyacı artırmıştır. Ermeni vatandaşlarımız, 1893'e kadar 14 yılı, bu arsanın hisselerini alıp satmakla ziyan etmişlerdir. O yıl, otel inşaatının "başlamış" olduğu, tapunun ilk kez düştüğü "nâ-tamam bir adet hane" kaydından anlaşılmaktadır. 1894, otel inşaatını ikmal ile geçmiş, yıl sonunda tesis her şeyi ile bitirilmişti. Açılış törenleri, 1895'in ocak ve şubat aylarında büyük ziyafetlerle yapıldı. Bunu da, İstanbul'un Frenk gazetesi Moniteur Ottoman, ayrıntıları ile bildirmiştir. Böylece bugüne kadar Pera Palas'ı hep 1892 yılı ile tarihleyen bütün eserler ve 1992'de yapılan kalabalık ve coşkulu "100. yılı kutlama" davetleri, temelsiz kalmaktadır. Asayan Mıgırdıç Efendi'nin yarı mülkiyet hissesini Yataklı Vagonlar Şirketi temsilcisine devir tarihi, otelin açılışından l yıl sonra olduğu gibi, tren kumpanyasının kendi otel işletme şirketini kurması bile, 1894'tür.

Açılıştan, I. Dünya Savaşı'na kadar geçen 19 yıl, otelin en parlak dönemidir. Devrinin bütün konforuna, ayrıca bir Şark sarayının gizemli atmosferine sahip olan tesis, Osmanlı ricali ile yabancı koloninin rağbetine erişmiş, eşsiz Haliç ve gurup görünümü, az miktardaki turistleri de çekmeye yetmişti. Meşrutiyet'te bir oranda serbestleşen sosyete yaşamı, en görkemli çerçevesini, somaki mermer, bronz avize ve ipek perde dekorundan örülme bu salonlarda buluyordu.

I. Dünya Savaşı, tüketim mallarında şehirde büyük yokluk doğurmakla beraber, bu sıkıntı, lüks otele fazla yansımadı. Ondan daha fazla bir mesele, hukuk ve politika alanında çıktı. Osmanlı Devleti, Fransa ile savaş halindeydi. O yüzden Avusturya'nın Sırbistan'a savaş ilan ettiği tarihten 5 hafta sonra, yataklı vagonlar, Niş'te durduruldu, aynı önlemi Sofya da uyguladı. Almanya vagonlara el koydu ve 16 Ocak 19l6'da, "Balkan Zug" şirketini devreye soktu. Yataklı Vagonlar Otel Kumpanyası, yazlık bölümü olan Tarabya'da-ki, Summer Palace'ı elden çıkardı, Pera Pa-las'a alıcı bulunamadı. 1915'te mülkiyet değil, işletme, Mersinli Bodossaki Anas-tassiadis'e verildi.

I. Dünya Savaşı içinde otel, yabancı subay ve ajan türünden yolcularla dolup taşarken, Aralık 1917'de, Osmanlı ordularının seçkin siması Mustafa Kemal Paşa'yı ilk kez konuk etti. Nisan 1919'da Yunan Generali Paraschevopulo'nun İstanbul'a gelişinde bütün Beyoğlu gibi, Pera Palas da, mavi-beyaz"bayraklarla donatılmıştır.

İstiklal Savaşı, otel için, "uzaklarda cereyan eden bir macera" demektir. Ama padişahın 17 Kasım 1922'de İngiliz dretnotu