Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

1945-1960 Dönemi

Bu dönem II. Dünya Savaşı'mn bitişinden itibaren gelişen dönemdir. Türkiye II. Dünya Savaşı'na girmemişse de, silahlı kuvvetlerin seferberlik hali, gençlerin silah altına alınması, tüm ekonomik güçlerin savaş ekonomisi yönünde değerlendirilmesi, kentleşme ve sanayileşmenin özendirilme-mesi sonucunu getiren bir durum yaratmıştır. II. Dünya Savaşı'ndan sonra ülkenin ekonomik kalkınması için Marshall yardımından yararlanma ile traktörün tarlaya girmesi ve kırsal alanlarda yarattığı işsizliğin yanısıra, yıllar boyunca İstanbul kenti çevresinde, örneğin Çatalca'da yerleşmiş olan silahlı kuvvetlerin genç erlerinin İstanbul'u görmeleri, yaşamaları, iklimsel üstün özelliklerinden, Anadolu kentlerine bakarak çok üstün durumda olan altyapı varlığından, kentsel yaşamın çekiciliğine kadar gelişen değişik kriterlerden ve-her dönem geçerli olan "İstanbul'un taşı toprağı altındır" sloganından etkilenmelerinden kaynaklanan bir iç göç, kırsal alanlardan, özellikle en büyük kent olan İstanbul'a doğru genç bir nüfus göçü hareketini başlatmıştır. Bu dönemde tek parti yönetiminden çok parti yönetimine değişim gösteren iç politika; merkezci ve devletçi Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) politikası karşısında liberal bir politika savunan Demokrat Parti'nin (DP) iktidara gelmesi bu göç hareketine ivme kazandırmıştır (bak. göç). İç göç, İstanbul'un planlama sorunlarını plan dışı yerleşme alanları ve gecekondu alanlarının ortaya çıkışı ile etkilemiştir. Hazine ve belediye elindeki kamu arazileri, genel yerleşme düzeni içinde işlevi planla belirlenmeden hızla gecekondu bölgesine dönüşmüş, sosyal ve teknik altyapısı

olmayan geniş konut yerleşme alanları kent çevresini sarmaya başlamıştı. Gecekondu "kendine ait olmayan arazi üzerinde alelacele, bir gecede inşa edilen barınak" olarak tanımlanmış ve İstanbul çevresindeki kamu arazileri, yüzde 100'e yakın bir oranda özel kişilerce işgal edilmiş, böylece, araziler kamu sektöründen alınıp özel sektöre bağlanmıştır (bak. gecekondu).

Bu dönemde, kentin kuzeye doğru gelişme alanı yönünde, 1948-1950 arasında, Emlak Kredi Bankası'nm sosyal konut uygulaması olarak planlı bir konut yerleşmesi projelendirilmiş ve uygulanmıştır. Doç. Kemal Ahmet Aru tarafından planlanan bu yerleşme, mevzi imar planı olarak geliştirilmiştir (bak. Levent).

1936'dan 26 Aralık 1950'ye kadar İstanbul Belediyesi İmar Müdürlüğü'nde şehircilik uzmanı olarak çalışmış bulunan Prof. H. Prost'un ayrılması üzerine, Şehir Meclisi İmar Komisyonu'nun önerisi, Genel Meclis'in kabulü ile 1951'de, Prof. Prost tarafından hazırlanmış olan imar planlama ve detay çalışmalarının kentin yapısal dokusu, ekonomisi ve tarihi durumu ile uygunluğunun, bunlardan hangilerinin tamamen, hangilerinin ise kısmen uygulanabileceğinin, hangilerinin de uygulanamayacağının saptanabilmesi amacıyla Revizyon Komisyonu kurulmuştur. Revizyon.Komisyonu ilgili kurumların temsilcileri ile oluşturulmuştur: Prof. Kemal A. Aru (İstanbul Teknik Üniversitesi adına), Cevat Erbel, Mithat Yenen (İller Bankası adına), Pof. Dr. Mukbil Gökdoğan (Türk Yüksek Mühendisler Birliği adına), Muhittin Güven (Türk Yüksek Mimarlar Birliği adına), Mehmet Ali Handan (Güzel Sanatlar Akademisi adına), Behçet Unsal (Teknik Okul adına). Bayındırlık Bakanlığı adına kimse gönderilmemiştir.

Komisyon, hazırlanmış olan nâzım plan ve detay projelerinin incelenmesinden

sonra ortak olarak kabul edilmiş değerlendirmelerini İstanbul Şehir Meclisi Başkan-lığı'na 1951 içinde sunmuştur.

Prof. Prost tarafından İstanbul kenti için düzenlenmiş olan imar planlarının incelenmesi sonucunda, Revizyon Komisyo-nu'nca verilen raporda, imar planlarının hazırlanış biçiminde verilerin saptanması ve değerlendirilmesinde bilimsel yöntem uygulanmadığı, kentin çevresiyle birlikte ele alınmadığı, çevresel ilişkilerin kurulmadığı, jeolojik, meteorolojik, tarihsel etütlerin yapılmadığı, kent içinde sağlıklaştırmada terk edilmiş kapalı yapı adaları sistemine gidildiği, kentin barınma, çalışma, dinlenme ve ulaşım işlevlerinin bütününü içeren etütler yapılmadığı, planların kentin yapısı, ekonomisi, gerçek gereksinimleri ve ülkenin mali olanakları düşünülmeden hazırlanmış olduğu, gereksiz kamulaştırmalar ve kentin gerçek yapısına aykırı düzenlemeler içerdiği, yol eğimleri, kot farklılıkları ve zemin ilişkileri etüt edilmeden çizilmiş terasların, viyadüklerin ve kent içi hız yollarının hayal ürünü olduğu, yollar ve yol üstündeki binaların kentsel tasarım yönünde ilişkilerinin kurulmadığı, kentin var olan konut bölgelerinde topografik durum gözetilmeden gelişigüzel ve amaçsız, kentin ölçeğini bozan ve gerçekleştirilmesi olanaksız birçok meydan düzenlendiği, imar planına ilişkin raporların düzensiz ve karışık olduğu, kentin rasgele yerlerinde çalışılmasına karşın birçok yerinde de hiç çalışılmamış olduğu, uygulama ve detay planlarının nâzım planla bütünleşmediği, kentteki ana davalar yerine tali işlere yöne-linmiş olduğu, ilgili kuruluşlarla ortak çalışmalar geliştirilmediği için eksikliklerin bulunduğu, imar planlarının ozalit kopya üzerine tek nüsha hazırlanarak kopyaya uygun şeffaf kâğıtlara çizilmemiş olmasından ötürü, çoğaltılma olanağının bulunmadığı, çizimlerin teknik çizimden çok ser-

gileme için uygun bir çizim tarzı olduğu, böylesine bir anlatım tekniği ile, bu planlar üzerinden ölçü alınmak suretiyle "imar durumu" verilmesinin büyük sakıncalar içerdiği ifade edilmektedir.

Revizyon Komitesi, özetle, Prof. Prost'un imar planı çalışmalarındaki düzeyi yetersiz bulmuş, ancak bu imar planlarının uygulanabilmesi amacıyla Prost'un belediyeye önermiş olduğu yasaların'uygun ve çok yararlı olacağı hususuna da raporda yer vermiştir. 1951 güz döneminde, belediye meclisi, Prof. Prost tarafından hazırlanmış olan imar planının revizyonunu büyük İstanbul için gelecek planların hazırlanması amacıyla Prof. Kemal A. Aru, Cevat Erbel, Prof. Dr. Mukbil Gökdoğan ve Ord. Prof. fimin Onat'tan oluşturulmuş İmar Müşavirleri Heyeti'nden talep eder.

Prof. Prost'un hazırladığı imar planı 8.000-9.000 hektarlık bir alanı kapsıyordu. Oysa belediye sınırları içinde İstanbul bu tarihte 23.000 hektar bir alana yayılmış, kent nüfusu 1.000.000'u aşmıştır, Kazlı-çeşme ve çevresinde 8.000 kadar gecekondu, yanısıra Taşlılarla gecekonduları, Eyüp tepelerinde, Kâğıthane sırtlarında göçmen siteleri ve gecekondular yer almaya başlamıştır.

Müşavirler heyetince, Büyük İstanbul Nâzım Planı (BİNP) için ilk hazırlıklar olarak, istatistiksel bilgiler ve zaman serisi içinde nüfus hareketlerinin saptanmasına geçilmiştir. Kentin yoğun bölgelerinde, 7-8 ay süre ile geniş bir alansal analiz-survey çalışmasına girişilmiş ve saptanan veriler 1/25.000 ölçekli haritalara geçirilmiştir. Alansal analizler, arazi kullanımı, nüfus yoğunlukları, küçük sanayi imalathanelerinin dağılım, ulaşım akımı, ulaşım yoğunlukları, yeşil alanlar ve yeşil alanların dağılımı konularını içermekteydi.

Analiz dönemi çalışmalarından sonra Prof. Prost tarafından hazırlanan tarihi ya-