Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

RECAİ MEHMED EFENDİ SffiYAN MEKTEBİ VE SEBİLİ

Eminönü İlçesi'nde, Vefa'da, Molla Hüs-rev Mahallesi'nde, Kovacılar Caddesi üzerindedir. III. Mustafa dönemi (1757-1774) reisülküttablarından Recai Mehmed Efendi tarafından 1775'te yaptırılan sıbyan mektebi ayrıca cephesinin rokoko bezemesi ile de kendi türünün dikkat çekici örneklerindendir.

Osmanlı kültürünün mimarlık tarihine kazandırdığı ilginç yapı tiplerinden biri de sıbyan mektepleridir. II. Bayezid Vakfi-yesi'nde "mektephane" adı altında geçen bu mekteplerde öğrenciler "talim-i kelam-ı kadim ve Kuran ve namaza müteallik nesneleri" okurlardı. I. Mahmud'dan (hd 1730-1754) sonra "talim-i hatt" yani yazı yazma da öğretilmiştir. Sıbyan mektepleri 16. yy'dan sonra külliyelerinin öğeleri olarak karşımıza çıkar. Fakat bağımsız yapılar olarak plan ve dış mimari açısından özenle yapılanları, Lale Devri'nden sonra artmıştır.

Bir sebille birlikte tasarlanarak özgün bir tipolojik gelişme gösteren mahalle mektepleri özellikle barok tasarım ve rokoko bezemenin zenginleştirdiği, sebil ve çeşmelerin katkısıyla kent içini süsleyen ve küçük çocukların eğitimine mekân olarak kalite kazandıran bir uygarlık göstergesi olarak kabul edilmelidir.

İki katlı taş, tuğla karışık bir duvar örgüsü ile inşa edilen mektebin zemin katı mermerle kaplıdır. Bu cepheye giriş kapısı, çeşmeler ve sebil yerleştirilmiştir. Birinci kat cephesinde ise mermer söveli pen-cereleriyle dershane vardır. Kapıdan girilen koridor arkadaki küçük avluya açılan revaklı bir merdiven evine kadar uzanır. Koridorun sağında tonozla örtülü bir sebil odası ve oda içinde bir çeşme vardır. Mektebin helası bu revaklı merdiven evine açılır. Üst katta sadece dershane vardır ve bir hayat evinde olduğu gibi, dershanenin merdivenleri, revaklar arkasındaki merdiven evine açılır. Ön cephede ise dershaneyi aydınlatan dört büyük pencere vardır. Bir aynalı tonozla örtülü olan dershanenin duvarlarında kitap koymak için nişler bulunur.

Mektebin tek cephesinin düzeni zemin kattaki sebile göre yapılmıştır. Tek sınıfın pencereleri sebile göre simetrik olarak açılmıştır. Sebil cephesinin ilginç bir geometrik düzeni vardır. Üç açıklıklı sebilin iki yanında küçük çeşmeler yer alır. Mektep girişi bezemeli iki payanda düzeni ile çevrelenmekte ve üzerinde elips biçiminde bir kartuş gibi tasarlanmış küçük bir pencere bulunmaktadır. Kapının yanında sebilden uzak köşede bir çeşme daha

vardır. Cephenin diğer ucunda, sebil aksına göre simetrik bir konumda, yine bezemeli iki payanda arasında bir büyük çeşme daha bulunmaktadır. Bu çeşmenin yalağı, hayvanların da su içmelerini sağlamak için, diğerlerine göre daha alçaktır. Bu sıbyan mektebi, cephesindeki dört tane çeşme ile ilginç bir kompozisyondur.

İstanbul'da rokoko bezemenin en yaygın ve en gelişmiş döneminde yapılan bu sebilde deniztarağı, akant ve kartuş motifleri artık standartlaşmış biçimleriyle kullanılmıştır. Sebilin parmaklıkları 1970'ten sonra yapılan restorasyonda konmuştur. Özgün dövme demir parmaklıklar yok olmuştur. Cephe boyunca sebil ve çeşme kotlarının üzerinde uzanan ve cephe geometrisine göre bölünen yazıtlar hattat Ye-sarî Mahmud Efendi tarafından yazılmıştır. Yapının kitabesi giriş kapısı üzerindedir. Fakat sebil açıklıklarının üzerinde de tarih verilmiştir.

Uzun bir süre imalathane ve depo olarak kullanılan ve harap olan bu okul yapısı, 1970'ten sonra restore edilmiştir. İstanbul yollarının sürekli olarak yükseltilmesinden ötürü, bugün yol seviyesinden l m kadar aşağıda kalmıştır.