Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

RIHTIMLAR

İstanbul Limam'nın rıhtımları ancak 19. yy'm sonlarında inşa edilmiştir. Daha önceleri limanda, her acentenin, kendi gemisini bağlamak için bir şamandırası, bir de kayıkçı takımı bulunmaktaydı. Gemideki yolcular bu kayıklarla karaya çıkartılır, gemiye girmek isteyenler yine bu kayıkla gemiye götürülürlerdi. Ticaret eşyası da hep bu kayıklarla taşınmaya çalışılırdı.

Ekim 1853'te Kırım Savaşı başladığı zaman, ingiltere ile Fransa asker ve savaş malzemesini gemilerle İstanbul'a getirmişler, ancak, kıyıda rıhtım olmadığı için bu malzemeyi karaya çıkarmakta büyük zorluklarla karşılaşmışlardı. Savaşın sonunda, 1856'da toplanan Paris Kongresi'nde

Yüzyıl başında Galata Rıhtımı. Eser Tutel koleksiyonu

Osmanlı Devleti'nin liman hizmetlerinin yetersizliği de söz konusu edilmişti.

İstanbul Limanı'na rıhtım inşa etmek fikri ancak 1879'da ciddi bir şekilde ele alınabildi. Limanda rıhtım inşa etmek ve bunu 75 yıl boyunca işletmek hakkı, Fenerler İdaresi Umum Müdürü Fransız Ma-rius Michel'e verildi. Bizde Misel Paşa olarak tanınan bu kişi, anlaşma gereğince limanın gerekli yerlerine rıhtım inşa edecek, bunun karşılığında da limana giren gemilere yüklenen ticaret eşyasından belirli bir ücret alacaktı. Ayrıca, imtiyaz süresi boyunca da Haliç'teki köprüler Misel Paşa'ya kiraya verilecekti.

Rıhtım inşasına önce Haliç kıyılarından başlanmak istendi. Ama Halic'in dibinin çamur olması, ayrıca az da olsa kıyı akıntıları bulunması inşaatı yapacak şirketi en-dişelendirmeye başlamıştı; kaldı ki, çalışmalar için yeterli para da sağlanamamıştı. Bu arada Bahriye Nezareti'nden verilen bir raporda gemilerin böylesine sığ ve dar bir alanda kolayca manevra yapamayacakları, dolayısıyla yanaşıp hareket etmekte zorluklarla karşılaşacaklarının bildirilmesi şirketi zor durumda bırakmıştı.

Anlaşmaya göre, Galata Köprüsü, Halic'in biraz içerisine doğru kaydırılacak, Unkapanı ve Galata Köprüsü arasında kışlamakta olan gemiler için Boğaz'm uygun bir köşesinde yer gösterilecekti. Ne var ki, Tersane-i Âmire'nin, rıhtımlarla birlikte köprülerin de Misel Paşa'ya kiraya verilmesine karşı çıkması sonucu, Haliç'te rıhtım inşası sözleşmeden çıkarıldı. Buna karşılık imtiyaz süresi 15 yıl artırılarak 90 yıla uzatıldı. Ön hazırlıklar ancak 1890'da tamamlandı. İmtiyaz süresi de 1890'dan başlamak üzere 85 yıl olarak saptandı. Bu hesaba göre imtiyaz süresi ta 1975'te sona erecekti. Rıhtım inşaatına 2 yıl içinde başlanacak ve çalışmalar 14 yıl içinde sona erdirilecekti.

İmtiyaz gereğince Misel Paşa gümrük, sıhhiye ve liman daireleri için binalar, dok ve antrepolar da yapacaktı. Şirket bunla-

1970'li yıllarda Karaköy Rıhtımı'mn bir görünümü. Ara Güler

ra karşılık, gemilerden tonilato başına l frank palamar vergisi, gemilere yüklenecek ve gemilerden indirilecek eşyanın tonilatosundan da 3 frank rıhtım vergisi, dok ve antrepolara konacak yükün 100 kilosundan ayda 100 para ardiye vergisi, rıhtımlara yanaşacak vapurlar, römorkörler ve mavnalardan da abonman vergisi alacaktı. Gelirin tamamı şirkete bırakılmıyor, masraflar çıktıktan sonra kalan miktar, devletle şirket arasında eşit olarak ikiye bölünüyordu. Şirket, Rumeli yakasında, 100 mil içinde herhangi bir yerde antrepo inşa edebilmek hakkına sahipti. Tekirdağ Limanı da bu mesafenin içinde kalıyordu. Devlet, gerekli görürse ancak 40. yılında tesisleri satın alabilecekti.

Ertesi yıl, 1891'de, Duparchy ve Credit Lyonnais Bankası'ndan sağlanan mali destekle İstanbul Rıhtımları Şirketi kuruldu. İlk rıhtım taşının yerine yerleştirilmesi ise Nisan 1892'de mümkün olabildi. Çeşitli engeller, bu arada 1894'te yaşanan büyük deprem, çalışmaların aksamasına yol açtı. Ancak 1895'e gelindiği zaman Galata Rıhtımı'mn 285 m'lik kısmı tamamlanabildi. Ayrıca 670 m'lik bir alana blok taşları kondu ve 500 m'lik bir alan da dolduruldu.

Ekim 1895'te Tophane'den Karaköy yönüne doğru 785 m'lik rıhtım tamamlanmış bulunuyordu. O zamana kadar kıyıya ancak kayık ya da mavnalarla taşınan yükler, artık doğrudan doğruya gemilerden rıhtıma indirilmeye başlandı. 91 yıl boyunca hizmet veren bu rıhtım, Nisan 1986'da yük gemilerine kapatıldı ve yalnız yolcu vapurlarına ayrıldı. O günden itibaren Salıpaza-rı Rıhtımı'mn yük trafiği Haydarpaşa, Tekirdağ ve Derince limanlarına kaydırıldı.

Rıhtım inşaatının ikinci merhalesi, Sa-rayburnu ile Sirkeci arasını kapsıyordu. Çalışmalara 1884'te başlandı. 1900'e gelindiği zaman, kıyıdaki 370 m'lik kısım tamamlandı. Dönemin padişahı II. Abdül-hamid'in 1901'de şirketi satın almak için girişimde bulunması, Babıâli ile Paris'in ara-

cü katındaki deniz tarafındaki köşede bulunan odaya gelir, orada çalışırdı. Oda, içindeki masa ile birlikte halen aynen muhafaza edilmektedir.

Cumhuriyet'in ilanından sonra yeni yönetim kapitülasyonları kabul etmeyeceğim bildirerek şirkete karşı hayli ağır şartlar ileri sürdü. Sonunda şirket bütün tesisleri 24.000.000 liraya satmak zorunda kaldı. 29 Temmuz 1925 gün ve 2256 sayılı kararname ile İstanbul Liman İşleri İnhisarı TAŞ kuruldu (bak. limanlar).

İstanbul Limanı'ndaki rıhtımlar ve •özellikleri şöyledir:

Karaköy Rıhtımı: 600 m uzunluğundadır. Su derinliği 7-10 m arasında değişmektedir. Yolcu gemilerine ayrılmıştır. Altı yolcu gemisi bağlanabilmektedir. Hemen gerisinde yolcu salonu, Liman Lokantası ve Yolcu Gümrüğü yer almaktadır.

Salıpazan Rıhtımı-, Kuzey ucundaki mendirek dahil, 617 m uzunluğundadır. Su derinliği 10 m'yi bulmaktadır. Kargo ve yük rıhtımı olarak kullanılmaktadır. Hazırlanan yeni plana göre boşaltılarak turistik amaçlı olarak yeniden düzenlenecektir.

Sarayburnu Rıhtımı: iç hatlarda çalışan yol gemilerine mahsustur. 300 m kadardır. Her noktası 10 m'den derindir.

Kuruçeşme Rıhtımı: 670 m uzunluğundadır. Fore kazık üzerine inşa edilmiştir. Su derinliği 5 m kadardır. Kömür depolarının boşaltılması üzerine rıhtımın gerisine Cemil Topuzlu Parkı adıyla bir park düzenlenmiştir.

Haydarpaşa Rıhtımı: 650 m uzunluğundadır. İki mendirekle lodosa karşı korunmuştur. En sığ yeri, 6,5 m kadardır. Kon-teyner boşaltma vinçleri monte edilmiştir.

Hasköy Rıhtımı: 50 m uzunluğundadır. Flaliç'in hızla dolmasıyla işlevini kaybetmektedir.

Camialtı Rıhtımı: 18 m uzunluğundadır. Halic'in hızla dolması işlevim kaybetmesine neden olmaktadır.

ESER TUTEL