Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

RUM MEHMED PAŞA CAMÜ VE TÜRBESİ

Üsküdar İlçesi'nde, Şemsi Paşa Camii'nin üst taraflarında Marmara Denizi ve Bo-ğaz'a hâkim bir tepe üzerindedir. Civarında medresesi, hamamı ve imareti bulunmakta idi. Bugün bunlardan sadece bir harabe kalmıştır.

Rum Mehmed Paşa Camii ve Türbesi'nin vaziyet planı. Müller-Wiener. Bildlezikon

Banisi 1466-1469 arasında sadrazam olan Rum asıllı Mehmed Paşa'dır. Yaygın kanaate göre 875/1470'te katledilmiştir. Mehmed Paşa'nın vakfiyesi bulunamamıştır. Fakat 890/1485 tarihli bir tahrir kaydında, II. Mehmed'in (Fatih) (hd 1451-1481) paşaya temlik ve hibe ettiği Dimeto-ka'daki Ada Nahiyesi'ndeki Toyca-Oruz-lu Köyü'nü imaretine vakfettiği görülmektedir. 16. yy'daki kayıtlarda ise Üsküdar' daki imaret için Unkapanı'nda bir hamam, evler, dükkânlar bırakmış olduğu yazılıdır. 1953'ten önce caminin son cemaat yerinin kubbeleri ve minare peteğinin bir kısmı yıkıktı. Bu tarihte esaslı bir onarım görmüş ve bu arada yuvarlak kubbe kasna-ğındaki pencereler tuğla kemerle örülerek saçaktan dışarı doğru diğer ana kemerler gibi dışarı fırlamıştır. Bu görünüş camiye bir kilise havası verdiği gibi çok da tenkide uğramıştır. Külliyenin medresesi 12317 1815'te haraptı. Türbe caminin arka tarafın-dadır. İmaret ise bilinmemektedir.

Cami: Rum Mehmed Paşa Camii, 15. yy' da örneği çok görülen tabhaneli veyahut kanatlı camilerdendir. 11 m çapında bir merkezi kubbe ve mihrap tarafında bir yarım kubbesi ve sağında bir minaresi vardır. Merkezi kubbenin iki tarafında sağ ve solunda ikişer odası mevcuttur. Bina, büyük kemer üzengilerine kadar kaba yönü kesme taştan, daha sonra ise tuğla ve taş dizileri ile örülmüştür. Büyük ana kemerleri ve diğer pencere kemerleri, son cemaat yeri kemerleri tuğladan örülmüşlerdir. Son cemaat yeri beş kubbelidir. Bazıları birkaç parçadan yapılan sütunlar kaidesiz, başlıkları şişkin birer testi gibidir. 1953'teki tamirlerde kemer ve kubbeler tekrar yapılırken gergiler de betondan yapılmıştır. Saçaklar tuğladan kirpi saçak şeklindedir. Cümle kapısı sivri kemerli ve sade silmeli bir çerçeve içindedir. Sağda ve solda birer küçük nişi vardır. Basık kapı kemeri üzerindeki kitabesi mermer üzerine kabartma olarak iki beyit halinde ve Arapça yazılmıştır. Tarih ebced hesabıyla 876/1471-72'yi vermektedir. Caminin merkezi kubbe mekânı dışarıdan 75 cm daha yüksektir. Kapı iç tarafının iki yanında ahşap bir mahfil olup, birbirine dar bir geçitle bağlıdır. Üslup olarak eskidir. Bu

orta kubbe mekânına iki yandaki odaların kapıları açılmaktadır. Yan odalar asil kitleden daha alçak ve kubbelidir. Ortalama 5,35x5,30 m ebadında ocaklı, alt ve üst sıra pencereli ve dolaplıdır. Emsallerinde olduğu gibi misafirhane ve bir aralık da tekke olarak kullanılmıştır. Mihrap tarafındaki asıl namaz kılman hacim, orta kısımdan 35 cm daha yüksektir. 174 cm genişliğinde bir ana kemerle iki hacim birbirinden ayrılmaktadır. Mihrabın iki yanında, sağ ve solda birer pencere vardır. Yandaki pencereler derince nişler içine alınmıştır. Üst pencere olarak sadece mihrap üzerinde ve yarım kubbenin trompları içinde pencereler bulunmaktadır. Tromp uçları iri badem ve yapraklarla bitmektedir. Ana kubbeyi taşıyan kemer içlerinde iki sıra halinde yedişer, yuvarlak olan kubbe kasnağında ise sekiz pencere mevcuttur. Son cemaat duvarında iki alt ve odalara isabet eden birer üst pencere bulunmaktadır. Binanın duvar kalınlıkları, odalarda 105 cm, iç hacimle oda araları 150 cm, son cemaat ve mihrap tarafı duvarları 170 cm kalınlığındadır. Binanın eyvan ve kubbelerinde bulunan ve eskiden kalma kalem işleri kısmen korunmuştur. Alçı mihrabın basit silmeli bir çerçeve içinde altı sıra mukarnaslı bir yaşmağı ve köşelerinde sütunçeleri vardır. Nispet olarak genişçe yapılmıştır. Basit bir eser olan minber ahşaptandır. Eski olması muhtemel olan pencere kapakları ahşaptan ve üç tablalı olarak yapılmıştır.

Türbe: Rum Mehmed Paşa'nın türbesi, caminin mihrap duvarı tarafında, biraz köşededir. Kesme küfeki taşından sekiz köşeli, kasnaksız, sağır kubbeli sade bir yapıdır. Her duvarda bir alt ve bir üst penceresi mevcuttur. Herhangi bir kitabe bulunmamaktadır. Caminin sağ yan ve arka taraflarında bir hayli eski tarihli kabirler bulunmaktadır. Paşanın ailesine ait olan ve devrinin özelliklerini aksettiren bu kabirlerden bazıları 16. yy tarihlerini taşımaktadır.

Bibi. Tevârih-i Al-i Osman, İst., 1332, (Âli tab'Os. 170-171, 172-173, 191; Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, II, 532; Ayvansarayî, Hadîka, 195; Konyalı, Üsküdar Tarihi, I, 249 vd; (Konyalı), İstanbul Abideleri, 90; İ. H. Danişmend,

Rum Mehmed Paşa Camii'nin kuzey

cephesinden görünümü. Nazım Timuroğlu

Osmanlı Devlet Erkânı, ist., 1971, s. 10; Danişmend, Kronoloji, I, 306, 313, 319; Baltacı, Osmanlı Medreseleri, 341-342; M. T. Gökbilgin, XV.-XVI. Asırlarda Edime ve Paşa Livası, İst., 1952, s. 334-335; E. H. Ayverdi, Fatih Devri Mimarisi, İst., 1953, s. 219-223; Ayverdi, Fatih Devri III, 482-490.

İ. AYDIN YÜKSEL

Karaköy'deki Galata Rum Okulu. Serhat Yüce, 1994