Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

Sadullah Paşa Yalısı

Kadir Aktay, 1993/0nyx

SADULLAH PAŞA YALISI

Çengelköy'de, Kaynana Sokağı'nda yer alır. Bugün Boğaziçi'nde 18. yy'da gelişen sivil mimarlığın temsilcisi olarak ayakta duran nadir yalılardan olan yapı Sadullah Paşa Yalısı'nın harem dairesidir. Selamlık dairesi 20. yy'ın başında yıkılmıştır.

En eskisi 1791'e tarihlenen Bostancı-başıDefterleri'ndel. Abdülhamid (hd 1774-1789) tarafından Darüssaade Ağası Mehmed Ağa'ya verilmiş olarak görülen yalı birkaç kez el değiştirdikten sonra 1872'de Sadullah Paşa tarafından satın alınmıştı. Bugün Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı tarafından korunmaktadır.

Kesişen iki eksen esasına göre tamamıyla aksiyal ve simetrik olan Sadullah Paşa Yalısı küçük ölçeklidir. Merkezi sofa alt katta köşeleri pahlanmış bir dikdörtgen, üst katta beyzi biçimdedir. Üst kat sofası ve otağları anımsatan basık kubbeli tavanı, dönemin özelliklerini yansıtmaktadır. Sofalar uzunluklarınca denize paraleldir. Bu yöndeki eksenin iki yanında birbirinin benzeri iki merdiven vardır. Alt kattaki girişler dört yönde de cephelerin ortasında-dır. Her iki katta da, sofaların köşelerine yerleşmiş olan ikişerden sekiz oda yer almaktadır. Her odada dekor farklıdır; kıvrımlı hatlar, kurdeleler, şerit halatlar ile tavan göbeklerinde genellikle yemiş demeti ve şemse kompozisyonları ile duvar resimleri dikkati çekmektedir. Özellikle Topkapı Sarayı ile Salacak'taki Şerefâbâd Sahilsarayı'nın tasviri kayda değerdir. Sofalar bahçe ve deniz yönüne eyvanlarla açılmaktadır. Alt katta bu eyvandan rıhtıma ulaşılmakta, bir yanaşma sahanlığına çıkılmaktadır.

Yalının kuzey kapısı eskiden selamlık tarafına açılırdı. Kuzeydoğu cephesinde gayet büyük ocağıyla yüksek tavanlı mutfak bulunuyordu. Üst katta kuzeydoğu cephesindeki "hanendeler balkonu"na çıkan gizli bir merdiven ve onun yanında mutfağa ait bir boşluk vardır. Kuzey (deniz) cephesinin tümü son tamirlerde değiştirilerek güney cephesine benzetilmiştir.

Bibi. Eldem, Türk Evi, I, 218-223; E. Esin, "An Eighteenth Century 'Yalı' Viewed in the Line of Development of Related Form in Turcic

Architecture", Atti delsecondo Congresso Inter-nazionale di Arte Turca, Napoli, 1965, s. 83-112; ay, "Sadullah Paşa Yalısı", Türkiyemiz, 1975, s. 22-26; O. Erdenen, Boğaziçi Sahil-haneleri, II, İst., 1993, s. 288-295.

TÜLAY ARTAN

SAFA HAMAMI

Fatih Ilçesi'nde, Topkapı suriçinde, Safa Sokağı ile Safa Bostan Çıkmazı'nın sınırladığı alanın ortasındadır.

Banisi ve yapım tarihi kesin olarak tespit edilemeyen fevkani hamamın, 1898'de, emekli binbaşı Arif Ahmed Bey tarafından onarıldığı bilinmektedir. O dönemde Arif Ahmed Bey'in köşkünün yanında bulunan yapı, köşkün hamaını olarak da değerlendirilmiştir. 20. yy'ın başında kullanılmayan hamam bir bostan içinde kalmış, 1930'lu yıllarda metruk bir hale gelip uzun yıllar depo olarak kullanılmıştır.

Dikdörtgen bir plana sahip olan hamamın sıcaklık kısmındaki sekiz köşeli gö-bektaşının etrafında iki eyvan ile girişin karşısındaki eyvandan geçilen tek halvet odası bulunmaktaydı. Mermerleri ile dikkat çeken hamamın, sıcaklığındaki on kurnanın arasında, mermerden koltukları vardı. Kubbe ile örtülü olan bu kısım üç sıralı filgözlerinden ışık almaktaydı.

Günümüzde bir otopark içinde bulunan hamam, 1980'li yıllarda üzerine kurulu olduğu arsanın sahibi Dr. Ahmed Çe-tinsaya tarafından kısmen yıktırılmıştır. Taş ve tuğla malzemenin kullanıldığı hamamdan geriye, giriş bölümüne ait olan üç duvar kalmıştır. Günümüze ulaşan kalıntılar yapının özelliklerini yansıtmaktan uzaktır.