Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SAINT ANTOEVE KİLİSESİ

Boğaziçi kıyılarında, özellikle Beylerbeyi, Beşiktaş ve Bebek'te de köşk ve kasırlara rastlanmaktadır. Ancak sürekli kullanıma yönelik olmayan ve genellikle harem bölümünün bulunmadığı bu yapılar, padişah tarafından özel günlerde kullanılırdı.

Osmanlı padişahları III. Ahmecl döne-'minden (1703-1730) itibaren Topkapı Sarayı dışındaki binalarda daha uzun sürelerle yaşamaya başladılar. 18. yy'in başlarında Haliç kıyıları ve Kâğıthane ön plana çıktı. Özellikle Kâğıthane Deresi kıyısında inşa edilen Sa'dâbâd Sarayı(-0, suyun hem manzara hem de işlevsel olarak mimariye katılmasıyla daha sonraki Osmanlı saray mimarisini etkiledi. Padişahlar bu saraylarda uzun süreler kaldıkları için bundan böyle harem ve çeşitli fonksiyondaki başka yapılar da saray kompleksine katılmaya başladı.

18. yy'm sonlarından itibaren Osmanlı sarayı tarihi yarımadadan Boğaziçi kıyılarına yönelmeye başladı. Padişahların özellikle yaz aylarını Topkapı Sarayı dışında geçirmeyi tercih etmeleri, Boğaziçi kıyılarında yoğun bir imar faaliyetine neden oldu. Topkapı Sarayı'ndaki pek çok yapı türünün yer aldığı Beşiktaş Sarayı(->) ilk büyük sahilsaraydır. Sahilsaray yapımı II. Mahmud döneminde de (1808-1839) sürmüş, Topkapı Sahilsarayı ile eski Beylerbeyi ve eski Çırağan sahilsarayları inşa edilmiştir. III. Selim ve II. Mahmud dönemi sahilsarayları kıyıya paralel olarak ve ahşap malzemeyle inşa edilmiştir. Geleneksel Osmanlı saray yerleşiminde olduğu gibi bağımsız yapılar halinde inşa edilmekle birlikte bahçe duvarları ve galerilerle birbirlerine bağlanarak bütünlüğe ulaşılmıştır. Sarayların ana cepheleri deniz tarafında, harem bölümleri arka taraftadır. 18. yy'ın sonlarından itibaren Haliç ve Boğaziçi kıyılarında padişahlık saraylarının yamsıra hanedan üyesi kadınların da sarayları yükselmeye başlamıştır.

Topkapı Sarayı'nı bütünüyle terk etmeye karar veren Abdülmedd (hd 1839-1861) Dolmabahçe Sarayı'nı inşa ettirmiştir. Ab-dülaziz döneminde (hd 1861-1876) inşa edilen Çırağan Sarayı(-0 ve Beylerbeyi Sa-rayı(->), sahilsaray anlayışının son ve en anıtsal örnekleridir. Mermerle inşa edilen bu son örnekler, geleneksel Osmanlı saray mimarisinden pek çok açıdan bütünüyle farklılaşmaktadır. 19. yy'ın sonlarında II. Abdülhamid döneminde Osmanlı sarayı kıyıdan uzaklaşarak Yıldız'a taşınmıştır.

NECLA ARSLAN

SAHRAYICEDIT

Kadıköy Ilçesi'ne bağlı mahalle. Doğusunda Küçükbakkalköy ve İçerenköy; güneydoğu ve güneyinde Kozyatağı; güneyinde Erenköy; batısında Merdiven-köy, kuzeyinde 19 Mayıs ve Yeni Sahra mahalleleri vardır. E-5 Karayolu mahallenin kuzeyinden geçer.

Daha önceleri kireç ocakları ile kaplı olan kırsal alanın ne zaman yerleşime açıldığı kesin olarak bilinmemekle birlikte komşu Merdivenköy'deki yoğunlaşmayı takiben 19. yy'm ilk yansında iskân edilmeye başladığı sanılmaktadır. 1877' de, İstanbul belediye sınırları içinde yeni muhtarlıklar kurulurken, Erenköy ve Sah-rayıcedit semtlerinin birleştirilmesiyle oluşturulan yeni mahallenin adı Sahrayıcedit olmuş, daha sonra, 1930'da Kadıköy Ilçe-si'nin kurulması sırasında Sahrayıcedit Mahallesi yeni oluşturulan Erenköy Bucağı'na bağlanmıştı. 1934 tarihli Şehir Rehberimde, Yelkenli Değirmen Sokağı ile İçerenköy-Üsküdar yolu arasında uzanan dar üçgeni kapsayan Sahrayıcedit Mahallesi, yer isimlerinin Türkçeleştirilmesiyle beraber Yeni Sahra adını aldı. 1950'lerde E-5 Ka-rayolu'nun geçmesi ile yol çevresinde başlayan yoğunlaşmadan Sahrayıcedit Mahallesi de etkilendi; ancak mahalle o dönemlerde hâlâ Kadıköy yakasının az

Flandin'in

çizgileriyle

Sarayburnu ve

Topkapı

Sahilsarayı.

Necla Arslan

arşivi

nüfuslu yerleri arasındaydı. 1965'te Erenköy ve Kızıltoprak bucaklarının lağvedilerek ayrı ayrı mahalleler kurulması sırasında Sahrayıcedit tekrar Erenköy Mahal-lesi'ne; 1974'te doğrudan Kadıköy Ilçesi'ne bağlandı. Genişleyen mahalle 1984'te, Sahrayıcedit ve Yeni Sahra olarak iki ayrı mahalleye ayrıldı.

Mahalle, 1972'de Kızıltoprak-Bostancı Bölgeleme İmar Planı'mn onaylanması ve 1973'te Boğaziçi Köprüsü'nün açılmasını takiben büyük bir gelişme gösterdi. Burada büyük bloklar halinde modern konut siteleri oluşmaya başladı. Bugün Sahrayıcedit Mahallesi, gecekondulaşmanın az olduğu, buna karşılık çok katlı binaların, sitelerin, oldukça lüks konutların oluşturduğu modern bir yerleşim bölgesidir. E-5 Karayolu boyunca gelişen ticaret merkezleri, Metro, Carrefour gibi büyük alışveriş merkezlerinin yakınlığı, bölgeyi daha da canlı hale getirmiştir.

1980 Nüfus Sayımı'na göre 12.828 kişinin yaşadığı Sahrayıcedit Mahallesi'nin halen 60.000 kadar nüfusu vardır. İmam Ramiz Sokağı üzerinde uzanan Sahrayıcedit Mezarlığı tarihi bir mezarlıktır. Mahalledeki Sahrayıcedit Camii(-*) 1875'te yaptırılmıştır. Mahallede Gözcü Baba ve İntaş liseleri, Merdivenköy, Şener Birsöz ve Nevzat Ayasbeyoğlu ilkokulları bulunmaktadır.

İSTANBUL

SAHRAYICEDİT CAMÜ Kadıköy İlçesi'nde, Erenköy'de, Sahrayıcedit Mahallesi'nde, Fahrettin Kerim Gökay ve Şemsettin Günaltay caddelerinin kesiştiği yerdeki üçgen ada üzerinde, Kadıköy-Bostancı istikametinde sol tarafta yer almaktadır.

Metni "Hakkı" mahlaslı bir şair tarafından hazırlanan ta'lik hatlı kitabesine göre, bu bölgenin giderek kalabalıklaşmasından doğan ihtiyaç sebebiyle, Ahırkapı'da

bulunan ve "Şadırvan Camii" olarak tanınan caminin yol genişletmek amacıyla yıktırılması üzerine, devlet ödeneği ve bazı hayırsever insanların yardımlarıyla 12927 1875'te inşa edilmiştir.

Cami esas itibariyle, 6 m çaplı bir kubbe ile örtülü, içten ve dıştan sekizgen planlı, önünde düz çatılı bir son cemaat yeri bulunan, küçük ölçülü, özenli bir yapıdır. 19. yy'dan birkaç örnekle tanınan bu sekizgen şema Sahrayıcedit Camii'nde, günümüze kadar yapılan eklerle tamamen bozulmuştur. İlk etapta kuzeyine, esas caminin toplam alanından daha büyük ve iki katlı, uzunlamasına dikdörtgen bir bölüm eklenmiştir. Bu bölümün yapım tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, kullanılan mimari elemanlar ve süslemeleriyle orijinal yapıyla çok aykırı düşmediği, esas yapıdan kısa bir süre sonra yapıldığı söylenebilir. Ayrıca sekizgen bölümün üzerini örten kubbenin göbeğindeki siyah zemin üzerine altın yaldızla (zerendud) sülüs hatla yazılmış olan İhlas suresinin kenarında 1313/1895-96 tarihi okunmaktadır ki bu tarihte kalem işleri yapılan ya da yenilenen esas cami ile birlikte ek bölümün de inşa edilmiş olabileceği düşünülebilir. Günümüzde ise bu ekle de yetinilmemiş, yapının bütün batı cephesini kaplayan, bodrum katıyla birlikte üç katlı bir bina daha eklenmiş, 1994 tarihli bu bölüm ile yapının görünümü iyice değişmiştir. Öncelikle batıya bakan cephesi tamamen kapanmış, bu bölümdeki pencere kapı haline getirilmiş, ayrıca son cemaat yerinin duvarı da yuvarlak kemerli bir açıklıkla bu yeni ek bölüme bağlanmıştır. İlk ekin batı duvarı ise tamamen kaldırılmış yekpare bir görünüm kazanmıştır. Ayrıca yapı dıştan bütünüyle yeniden sıvanmış, dönem farklarını gösterebilecek duvar örgüsü ya da sıvası diye bir şey kalmamış, her şey yeni örtünün altına alınmıştır. Cami avlusunda şu anda büyük bir şadırvanın yapımı sürdürülmektedir.

Sekizgen planlı esas cami mekânı her cepheye birer pencere gelmek üzere, üç dilimli (üç merkezli) kemerli dört pencere ile aydınlatılmaktadır. Dışa hiç aksettirilmeyen mihrap giriş ile aynı eksende yer almakta, giriş ve iki yanındaki cepheler de son cemaat yerinin içinde kalmaktadır. Günümüzde son cemaat yerine alüminyum çerçeveli camlı bir kapı ile girilmekte, bunun yanında yuvarlak kemerli birer pencere yer almaktadır. Son cemaat yerine girildiğinde sağ taraftaki kapıdan, harim kısmı ile son cemaat yerinin arasından yükselen kesme taştan silindirik gövdeli minareye geçilmekte, sol taraftan ise ahşap merdivenle balkon şeklinde üç açıklıkla harim kısmına bağlanan mahfile ulaşılmaktadır. Ahşap, kanatları, mahfil korkulukları ve altlarına isabet eden dolap ka-paklarıyla birlikte yenilenmiş olan basık yuvarlak kemerli bir kapı ile harim bölümüne girilmektedir.

Caminin içi oldukça sade bir görünüme sahiptir. Duvarların beyaz boyalı olduğu, bütün pencere, kapı ve mihrap nişinin etrafından kesintisiz olarak devam eden ye-