Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

Aynalıkavak Sarayı

Melling,

Voyage, no. 19 /

N. Aıslan,

Gravür ve

Seyahatnamelerde

istanbul,

İst., 1992

da saray ve kasır sözcüklerinin birbirlerinin yerini aldığı köşk ve kasır sözcüklerinin de eşanlamlı olarak kullanıldığı görülmektedir.

İstanbul'un Osmanlı dönemi saraylarını kavramsal bir çerçeveye yerleştirmek için Eski ve Yeni Sarayı (bak. Eski Saray; Topkapı Sarayı) diğerlerinden ayırmak gerekir. Bunların dışında bütün saraylar tipolojik bir sınıflamaya girebilirler. Fakat bu sınıflandırma için gerekli olan verilerin sınırlı olması nedeniyle, planlarım bildiğimiz bazı 19. yy sarayları dışında daha eski saraylar için genel bir yerleşme ve cephe tasarımı üzerinde genelleme olmak zorundadır. Varlığını yazılı kaynaklardan öğrendiğimiz ve zaman içinde tümüyle yok olan saray yapıları, özellikle İstanbul'un bir Türk-îslam kenti olarak biçimlenmesini tamamladığı 16. yy'da, çok büyük boyutlara ulaşmış olmalıdır. Ne var ki I. Süleyman'ın (Kanuni) (hd 1520-1566) sadrazamı İbrahim Paşa'nın Atmeyda-nı'ndaki (Sultanahmet), bugün Türk ve İslam Eserleri Müzesi olan sarayından başka o dönemden kalan örnek yoktur (bak. İbrahim Paşa Sarayı). İbrahim Paşa'nın 1536'da katledilmesinden sonra, sultanın malı olan sarayın sürekli sahip değiştirmesi ve birçok bölümünün .Defterhane, Mehterhane, Acemioğlanlar Ocağı, Arslan-hane olarak kullanılması, daha sonraki dönemlerde de hapishaneye kadar varan işlevlere tahsisi, İstanbul'un bu en görkemli ve özel sarayının çok değişmesine yol açmıştır. 1908'de önüne Tapu ve Kadastro binası yapılması ve 1940'h yıllarda yeni Adliye Sarayı için harem bölümünün asıl avlusunun çevresiyle birlikte ortadan kaldırılması, boyu 130 m olan ve Atmeyda-nı'nın görkemine büyük bir katkısı olan bu sarayın yarısını yok etmiştir. Melling'in 18. yy'ın sonunda yaptığı gravür, sarayın tüm cephesiyle henüz durduğunu göstermektedir. Sedat Çetintaş'ın incelemeleri ve 19401ı yıllarda yapılan rölöve çalışmaları İbrahim Paşa Sarayı'nın başlıca öğeleriyle tanımlanmasına olanak vermektedir. Bugün müze olarak kullanılan ve restore edilmiş birinci bölüm iki avlu üzerinde düzenlenmiş, büyük ve hayatlı bir divanhaneyi içeren hariciye (selamlık), bundan bir hazine dairesi ile (?) ayrılmış bulunan ve biri küçük, diğeri büyük iki avlu etrafin-