Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

NASİ, JOZEF

(1524, Portekiz - 2 Ağustos 1579, İstanbul) Yahudi banker.

Portekizli konverso bir aileden doğdu. Babası, kraliyet hekimlerinden Agostinho (Samuel) Miquez'dır (ö. 1525). Halası Be-atrice de Luna (Dona Gracia Nasi), 1537'de Anvers'e (Belçika) göç ettiğinde onu da beraber götürdü. Öğrenimini Louvain (Le-uwen) Üniversitesi'nde tamamladıktan sonra aile müessesesi Mendes Bankası'na girdi. Bu arada, aralarında İmparator Charles Quint (V. Kari) ve Hollanda kraliçesi de bulunan ünlü hükümdarlarla ilişki, müstakbel imparator Maximilien ile de yakın arkadaşlık kurdu. 1547'de Fransa'ya ve daha sonra İtalya'ya geçti.

1554'te, Museviliklerini serbestçe icra etmek isteyen yaklaşık 500 kişilik bir Portekiz, İspanyol ve İtalyan konversos kafilesinin başında İstanbul'a geldi. İstanbul'da Museviliğini açıkladı, sünnet oldu ve Jozef Nasi adını aldı. Ağustos 1554'te halası Dona Gracia Nasi'nin kızı Reyna Malka ile evlendi. Kendisini büyüten halası böylece aynı zamanda kayınvalidesi oldu, ticari ve siyasi beraberlikleri tam anlamı ile perçinleşti.

I. Süleyman'ın (Kanuni) takdirini "Frenk Bey Oğlu" unvanı vererek ifade ettiği Jozef Nasi, Kanuni'nin şehzadeleri Selim ile Bayezid arasındaki taht mücadelesinde Selim'i tuttu ve kendisine "müteferrika" unvanı verildi. 1566'da Selim'in (II) tahta çıkması ile Jozef Nasi'nin saraydaki etkisi daha da arttı. II. Selim, sadakat yemini için huzuruna çıkan Jozef Nasi'yi "Naxos Adası ve Kiklad Takımadaları (Andros, Paros, Antiparos, Milo, Sıra, Santorin vb) Dükü" olarak ilan etti ve sembolik olarak yılda

6.000 duka vergiye bağladı. Batı'da engizisyon dehşet saçmaya devam ederken Osmanlı İmparatorluğu'nda bir Yahudi, Ortaköy'de Belvedere mevkiindeki konağından "Josephus Naci dei Gratia Dux Ae-gi Pelagi, Domunis Andri ...", yani "Biz, Ege Denizi Dükü ve Andro... Adaları Lordu" diye başlayan emirname ve talimatlar ile söz konusu adaları yönetiyordu. Nasi'nin adalardaki temsilcisi ise, Kastilya'mn son hahambaşısı Abraham Seneor'un ahfadından Francisco Koronel idi.

Avrupayı iyi bilen, birçok devlet adamını yakından tanıyan, özellikle siyaset ve diplomasi konularına vukuf ve yetkinliği olan, işi dolayısı ile Batı'mn muhtelif şehirlerinde mevcut acentalar zinciri ile o ülkelerde olup bitenleri anında öğrenebilen Jozef Nasi, Osmanlı sarayının o dönem dış politikasında büyük etki sahibi oldu.

Jozef Nasi, Fransa'daki yaklaşık 150.000 duka altını değerindeki aile servetine 1568' de el koyan Fransa Kralı II. Henri aleyhine sağladığı bir fermana dayanarak 1569'da, İskenderiye Limanı'ndaki Fransız ticari mallarının üçte birine el koydu. Fransız sarayının tüm şikâyet, itiraz ve protestolarına rağmen II. Selim, Nasi'yi korudu. Gerek kendi haysiyetinin gerek Fransa'nın şerefinin küçük düşürüldüğünü düşünen Fransa Büyükelçisi Granchamp, Nasi'yi saray nezdinde gözden düşürerek bertaraf etmek için bir komplo hazırladı. Nasi'nin gayrimemnun adamlarından Hekim Davut ile anlaşarak bir miktar para ve büyükelçilikte bir tercümanlık görevi vaadi ile Nasi'yi itham edebilecek deliller sağlamaya çalıştı. Ancak Jozef Nasi, bunu haber alıp derhal saraya ihbar etti. Nasi'nin bağlılığına kani olan II. Selim'in emriyle yakalanan Davut, komployu itiraf edince Rodos'a sürüldü. Fransa'nın Nasi'yi gözden düşürme girişimleri de böylece suya düştü.

Avrupa'daki perişan Yahudi cemaatlerine Türklerin himayesinde bir yurt bulup yerleştirmek isteyen ve bunun için en münasip yer olarak Kıbrıs Adası'nı düşünen, gerek bu sebepten gerek halası Dona Gracia'ya evvelce yaptıkları kötü muameleden dolayı Venediklilere karşı olan nefretinden Jozef Nasi, II. Selim'i daha şehzadeliği sırasında Kıbrıs'ı fethe teşvik etti. Şehzade Selim, Nasi'ye bir Kıbrıs seferi ve adanın fethinden sonra Kıbrıs krallığını vaat etti.

II. Selim tahta geçtikten sonra, barış yanlısı bir devlet adamı olan Sokollu Meh-med Paşa'nın bu çapta bir deniz savaşına karşı itirazlarına rağmen sefer kararı verildi. Adanın bir anlaşma ile Osmanlılara devri teklifi Venedik Cumhuriyeti'nce reddedilince de savaş ilan edildi. Venedik'teki acentaları vasıtasıyla Venedik Cumhuriyeti tersanesinin bir infilak sonucu havaya uçup harap olduğunu öğrenen Jozef Nasi, bu bilgiyi derhal sultana arz ederek sefer tarihinin tespitinde etkili oldu. 1571'de İnebahtı deniz savaşının kaybedilmesi üzerine sarayın savaş aleyhtarı kanadı Sadrazam Sokollu Meîımed Paşa liderliğinde harekete geçti. Venedik ile uz-

laşma müzakerelerini yürütmekle bir başka Yahudi, Sokollu lobisine dahil Sala-mon ben Natan Eskenazi görevlendirildi. O tarihten sonra Jozef Nasi'nin saraydaki etkisi azaldı. II. Selim'in 1574'te ölümüyle, unvanlarını korumakla beraber, saraydaki etkisini tamamen kaybetti.

1993, s. 92-99.

Bibi, M. Franco, Essai sur l'Histoire deş Israeli-tes de l'Empire Ottoman, Depuis leş Origines jıısqu'â nos jours, Paris, 1897; A. Galante, "Don Joseph Nassi d'apres de nouveaux docu-ments", Histoire desjuifs de Turquie, VIII, İst., 1987; ay, Histoire deş Juifs d''istanbul, I, İst., 1941; M. Sertoğlu, "Osmanlı İmparatorluğunda Azınlık Meselesi", BTTD, S. 25 (1969); A. Lamartine, Osmanlı Tarihi, I, İst., 1991, s. 501; Safvet, "Yusuf Nasi", TOEM, S. 16 (1912); 986; N. Güleryüz, Türk Yahudileri Tarihi, I, İst.,

NAİM GÜLERYÜZ