Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

NASUH (Matrakçı)

(?, ? - 28 Nisan 1564, istanbul) Ressam, şair, matematikçi.

Tam adı Nasuh bin Karagöz bin Abdullah el-Bosnavi'dir. Künyesinden anlaşıldığı kadarıyla Müslümanlığı kabul etmiş ya da devşirme bir Bosnalının torunu olan Nasuh, Enderun'dan yetişmiştir. Karşımıza ilk defa 1517'de bitirmiş olduğu Cemalü'l-Küttab ve Kemalü 'l-Hisab adlı matematik kitabıyla çıkmaktadır. 1517-1522 arasında Mısır'da bulunan, orada silahşorluğu ve matrak oyunundaki maharetiyle ün salan Nasuh, 1520'den sonra Tarih-i Ta-beri'yi Arapçadan Türkçeye çevirmekle ona bir ek yazmaya başlamış ve bu eki 1551'e kadar getirmiştir. Haziran-Temmuz 1529'da I. Süleyman'ın (Kanuni) oğulları Şehzade Mustafa, Mehmed ve Selim için Atmeydanı'nda yapılan sünnet düğünü şenliklerinde iki yürüyen ve birbirleriyle savaşan hisar maketi yapan Nasuh bu münasebetle, aynı tarihte, Tuhfetü'l-Guzat adlı silahşorluk ve şenlikte düzenlemiş olduğu gösterilerle ilgili bir eser kaleme almıştır. 1533'te ise ilk matematik eserinin geliştirilmiş bir hali olan Umdetü 'l-Hisab adlı kitabını yazmıştır.

1533'ten başlayarak Nasuh, Kanuni'nin birinci (1533-1537) ve ikinci (1548-1549) İran, Korfu (1537), Boğdan (1538) ve Macaristan (1543) seferleri ile Kaptan-ı Derya Barbaros Hayreddin'in 1543-1544'te Fransa'nın güney kıyılarına yapmış olduğu seferine katılarak bu seferlerin günlüğünü kaleme aldığı gibi, birinci İran, 1543 Macaristan ve Barbaros seferlerinin menzillerini resmedecektir. Böylece Nasuh silahşor, matematikçi, tarihçi, hattat ve ressam vasıflarıyla tam bir Rönesans adamı olarak karşımıza çıkmaktadır.

Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han adıyla bilinen 1533-1537 seferinin yazmasının başındaki (vr 8b-9a) ilk minyatür İstanbul'u göstermektedir. Bu, Buondelmonti (1420 dolaylarında) ve Vavassore (15. yy'ın sonu) görüntülerinden sonra bilinen en eski ve ilk Osmanlı çizimidir. Çizim ilkesi olarak, minyatürlere özgü perspektif anlayışı dışında, Batılı görüntülerden farklı olmayan, ancak çok daha ayrıntılı ve binaların çizimi ve yerleştirilmesi bakımından doğru

olan bu tasvir, Kanuni dönemi başı İstanbul'u için çok önemli bir kaynaktır. Doğuya doğru yönlendirilmiş görüntünün üst sol köşesinde suru ve üç avlusu ile Topkapı Sarayı yer almaktadır. Bu tarihte sarayın hemen hemen avluları çevreleyen binalardan ibaret olduğu anlaşılıyor. Mavi zeminli üçüncü avlunun ortasında görünen köşk Arzodası, kahverengi zeminli ikinci avlunun dışına eklenmiş düz çatılı tek katlı yapı ise hasahırlar olmalıdır, Bâb-ı Hümayun ve Ortakapı bildiğimiz halleriyle çizilmişlerdir. Sarayın hemen sağında, zamanın iki minaresiyle Ayasofya ve onun ötesinde Atmeydanı gösterilmiştir. Atmeydanı'nın ucunu kapayan ve Pi-erre Gilles'e(-0 göre Süleymaniye Ca-mii'nin avlusunda kullanılacak olan sütunlar hâlâ yerli yerinde durmaktadır (ki bunlar 1533'te İstanbul'da olan Coecke van Aelst'in[->] Atmeydanı çiziminde de gösterilmiştir). Coeckein tasvirinde Dikilitaş ve Yılanlı Sütun doğrultusunda gösterilen iki sütun burada da vardır, ancak İbrahim Paşa'nın Buda'dan getirip sarayı önünde diktirdiği Herkül heykelleri 1533 tasvirinde görülmelerine rağmen Matrak-çı'da yoktur, çünkü İbrahim Paşa'nın 1536'da öldürülmesinden sonra bu heykeller ortadan kaldırılmıştır. İbrahim Paşa Sarayı(->) ise ayrıntılı bir biçimde meydanın alt (batı) tarafında çizilmiştir. Ayasofya ile Atmeydanı arasındaki bina Ars-lanhane(-») olarak kullanılan Bizans kilise-sidir ki, Freshfield albümündeki Atmeydanı çiziminde (1574) aynı biçimde gösterilmiştir. Arslanhane ile İbrahim Paşa Sarayı arasındaki cami ise Atmeydanı ile Di-vanyolu arasında bulunan Firuz Ağa Ca-

Atmeydanı'nın üstünde (doğusunda) bir konut alanı gösterilmiştir, burada İs-hak Paşa Camii ve önemli bir Bizans kili-

sesi yer alır. Atmeydanı ile Beyazıt Camii arasında Divanyolu doğrultusunun kuzeyinde Çemberlitaş, Atik Ali Paşa Camii ve Külliyesi, onun ötesinde de bedesten ve çarşı çizilmiştir. Çarşının hemen kuzeyinde ise Mahmud Paşa Camii ve onun kuzeybatısında Çandarlı İbrahim Paşa Camii vardır ki, büyük çatısıyla M, Lorichs(->) panoramasında da (1557) görülmektedir. Bu caminin yanındaki kule, sonradan Valide Hanı'nın içine alınan kule olmalıdır.

Kapalıçarşı'nın altında (batısında) tüm ayrıntılarıyla Bayezid Külliyesi(->) ve onun altında da Eski Saray(->) çizilmiştir. Eski Saray ile Haliç arasında Süleymaniye Kül-liyesi'nin yapılacağı yerde evler vardır. Marmara tarafında ise Kadırga Limanı ve tersaneleri ve onun batısında Langa bostanını çevreleyen ikinci sur ve deniz kenarındaki iki kule gösterilmiştir. Daha doğuda ise, Atmeydanı'nın hemen altında Küçük Ayasofya Camii(->) gösterilmiştir.

Eski Saray ile Fatih arasında birbirine paralel iki çarşı halinde Saraçhane çizilmiştir. Saraçhane ile sukemeri arasında, kemerin dibinde Burmalı Mescit(->) ve onun sağında Kalenderhane Camii(->) tasvir edilmiştir. Saraçhane'nin sağında gösterilen cami Aksaray'daki Murad Paşa Camii olmalıdır, onun yanında ise bir bazilika ve ikinci bir cami gösterilmiştir.

İki minaresi birbirinden farklı çizilen Fatih Camii ile kara surları arasında kalan bölümde, Haliç yönünde Sultan Selim Camii ve kilise mimarisi belirgin olan Gül Ca-mii(-»), Marmara yönünde ise Arkadios Sütunu^) ve Davud Paşa Camii, onun güneybatısında Bizans yapısına eklenmiş minaresiyle Koca Mustafa Paşa Camii ve sağ alt köşede Yedikule yer almaktadır.

Büyük çoğunluğu biçimlerinden ya da konumlarından tanınabilen büyük yapılar stilize olmalarına rağmen konutların