Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SAZODERE BARAJI

bak. BARAJLAR VE BARAJ GÖLLERİ

SCHEDEL, HARTMANN

(13 Şubat 1440, Nürnberg - 28 Kasım 1514, ?) Alman tarihçi.

Yayımladığı bir dünya tarihinde İstanbul'un ağaç gravür tekniğinde iki resmine de yer veren Hartmann Schedel önce Leipzig'de tıp öğrenimini yaptı, arkasından da Avrupa'nın o dönemlerde en ünlü tıp merkezi olan, Kuzey İtalya'nın Padova şehrinde 1462'den itibaren tıp öğrenimini geliştirdi. 1466'da yurduna dönen Schedel çeşitli yerlerde hekim olarak çalıştıktan sonra 1484'te Nürnberg'e yerleşti.

Schedel çok genç yaşında eski Grek ve Latin yazarlarının eserlerini dikkatle okumuş, kendisinin yetişmesine yardımcı olan bir yakınının son derecede zengin kütüphanesi ile yazma koleksiyonuna da Nürn-berg'de sahip olmuştu. Kendi topladıklarını da bunlara kattığında, eşsiz denilebilecek zenginlikte bir kütüphane oluştu. Ona "doymak bilmeyen kitap yiyici" anlamına gelen "bibliophagus" denildi. Bu zengin kütüphane sonra Münih'te Bavyera Devlet Kütüphanesi'ne geçti.

Bu yıllarda ilk kitapları basılıyordu. Varlıklı bir tüccar olan Sebald Schreyer, 29 Aralık 1491'de gravür ustası Michael Wolgemuth (1434-1519) ile üvey oğlu Wilhelm Pleyden Wurff ile bir protokol imzalayarak, büyük bir eser basımı hususunda anlaştılar. Baskı işini editör Ko-berger üstlendi. Basılması tasarlanan kitap, Weltchronik başlıklı bir dünya tarihi idi. Metin yazarı Schedel, herhalde daha önceden eseri hazırlamış ve Wolgemuth da gravürlerini hazırlamaya başlamıştı. 12 Temmuz 1493'te Schedel'in dünya tarihinin Latince baskısının ilk nüshaları satışa çıkmıştı. S. Alt tarafından yapılan çeviri ile Almanca baskı da, aynı yıl içinde, 5 ay sonra 23 Aralık'ta piyasaya sunuldu. O yılların en mükemmel kâğıdına, büyük boyda 47x32,5 cm ölçülerinde basılan eserin La-tincesi 326, Almancası 297 sahife idi. Arka yüzlerinde sayı olmadığından, bunlar yaprak sayısıdır. Her iki baskıda da 1.809 ağaç oyma gravür vardı. Bunlardan bir kısmı tarihi kişileri, bir kısmı ise şehirleri tasvir ediyordu. Fakat bunların hepsi değişik değildi. Bir yer veya kişi için oyulan klişe değişik ad altında başka yerde de kullanılmış, şehir resimlerinin bazılarının gerçeğe uymasına karşılık, bazıları tamamen uydurulmuştur. Hattâ aynı klişe iki ayrı şehir (Metz ile İznik) için kullanılmıştır. Kişi resimleri ise fantezi ürünüdür.

Baskı sanatının ilk örneklerinden olan Weltchronik daha ilk yıllarda oldukça yüksek fiyata satılmasına rağmen çok aranıyordu. Ayrıca gravürleri renklendirilmiş nüs-

cir daha vardır. Havariyim Kilisesi'nin yan kanatlarının çatıları çökmüş ve bu kanatların üstleri açıktır. Bu büyük kilisenin fetih sıralarında harap durumda olduğu ve fetihten iki yıl sonra yıktırılarak yerine Fatih Camii'nin inşa edildiği bilinmektedir.

Schedel'in Weltchronik'inde İstanbul ile ilgili ikinci gravür, kitabın CCLVII. (257) sahifesinde yer alır. Aynı sahifedeki metinden öğrenildiğine göre bir tabiat afetini tasvir eder. 12 Temmuz 1490'da o vakte kadar görülmemiş şiddetle bir kasırga şehrin üstüne çökmüş, yıldırımlar büyük zararlar vermiş, İmparator Constantinus'un heykeli devrilmiş ve "sözlerine güvenilir Venedikli ve diğer tüccarların anlattıklarına göre" 800 kadar ev yanmış, 3.000 kadar insan ölmüştür. Türk kaynaklarında da anlatılan bu felaket sırasında, düşen yıldırımlardan biri barut mahzeni olarak kullanılan eski bir Bizans kilisesine isabet ederek patlamasına yol açmıştır. Bu gravür İstanbul'un bir kesimini gerçekçi olarak tasvir eder. Bizans'ın son döneminde harap halde ve yarı yıkık olan Hippodrom, ortasındaki anıtlarla işaretlenmiştir. Hippodrom' un Marmara tarafındaki kavisli kısmı, 16. yy'a kadar duran sütunlu galerisi ile belirlidir. Resmin sağ kenarında sur-ı sultani ve Bâb-ı Hümayun, hattâ çifte kulesi ile Bâbüssaade gösterilmiştir. Bu ikinci gravür, fetihten sonra İstanbul'da yaşayan ve 1490'daki afeti yakından gören bir kişinin

416