Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SEBİLLER

Sebil (sebilhane), halka içecek su dağıtmak üzere inşa ettirilen bir hayır yapısıdır.

Sebillerde bayram ve kandil gibi özel günlerde Çamlıca ve Kanlıkavak kaynak suyu ya da şerbet dağıtımı da yapılmaktaydı. Sebil yapısında su dağıtarak sevap işlemek dışında banisine Fatiha okutmak da amaçlanmaktadır. Sebiller genelde kagir yapılar olmakla birlikte ahşap olarak da yapılabilirler.

Sebillerde dağıtılacak su hazne denen kapalı mekânlarda saklanır, su hazneye künkler ya da sakalar aracıyla doldurulurdu. Haznenin önünde su dağıtımı için bir ikinci kapalı mekân bulunur. Bu kapalı mekânın boyutları sebilin işlevine ve anıtsallığına göre değişir. Kapalı mekânın hazne duvarında bir çeşme, cephede ise su dağıtımı için, kemerle ya da kirişle oluşturulan, dökme tunç veya demirden şebekeli pencere açıklığı vardır. Su dağıtımı bu pencerelerin alt bölümünde bulunan kemerli gözlerden zincirli taslarla yapılır. Şebekeli pencereler etek olarak adlandırılan duvara oturur. Pencere açıklıklarının üzerinde baştabanı oluşturan duvar yer alır. Baştaban kitabe ve bitkisel bezeme

alanına ayrılmıştır. Anıtsal örneklerde mermer ya da ahşaptan geniş bir saçak çatı düzeyini dolanır. Kapalı mekânların üzerine genellikle yüksek bir kasnağa oturan kurşunla örtülü bir kubbe öğesi yerleştirilmiştir. Kimi sebiller birkaç basamak üzerine oturtularak yükseltilmiştir.

Sebil tasarımı banisinin statüsüne, işleve ve konuma göre değişir. Yalnızca su dağıtımı için yapılmış tek ya da birkaç pencereli sebil yapıları dışında çeşme, nazire ve sıbyan mektebiyle birlikte bir küçük yapı topluluğu olarak tasarlanmış anıtsal örnekler kent estetiğine katkıda bulunurlar. Konuma göre değerlendirildiğinde ise, sokak cephesine dayalı, köşe başına yerleştirilmiş ya da bir meydanın merkezinde çeşme yapısıyla birlikte bulundukları görülür.

İlkel tasarımlı sebiller dışarıya pencereyle açılan basit yapılardır. Sultan Ahmed Külliyesi(->) bahçe duvarında büyük kapıların yanında ve sıbyan mektebinin altındaki sebiller bu tür basit sebil örnekleridir. 1762-1763 tarihli Koca Ragıb Paşa Külli-yesi'nin(->) sebili ve Koca Mustafa Paşa Külliyesi'nin(-0 1854 tarihli Rifat Paşa Sebili aynı .grupta sınıflandırılabilir. Köşeye yerleştirilmiş sebillerin kesişen iki yola pencereleri bulunur. Dikdörtgen ya da çokgen planlı olan bu yapılar sokaklarda köşe dönüşünü değerlendirirler. Köşe başına yerleştirilen sebiller, III. Ahmed Meydan Çeşmesi'nde olduğu gibi yapının köşelerinde de kullanılmışlardır. Kaynaklarda adı geçen ve günümüzde var olan örnekler incelendiğinde, 15. ve 16. yy'larda sebil yapısının sınırlı olduğu görülür. 16. yy'ın ikinci yarısında sebillerin sayısında belirgin bir artış dikkati çeker. 17. yy'ın ortalarında ise giderek yaygınlaşır. İstanbul'da 16. yy'ın başlarında yapılmış kitabeli tek sebil Mısır'ın fethinden (1517) önceye ait Şeyhülislam Efdalzade Seyyid Hamideddin Efendi'nin Fatih Nişancı semtinde yaptırdığı 908/1502-03 tarihli sebilidir. Köşede bulunan sebilin iki sokakta birer penceresi bulunmaktaydı. Pencereler baklavalı başlığı olan bir sütunla ayrılmıştı. Söz konusu sebil 1945-1946'da yıkılmıştır. Günümüze ulaşmış en eski sebil ise Beyazıt-Vefa arasında 1565-1566 tarihli Hüsrev Kethüda

Pascal

Sebah'ın

objektifinden

III. Ahmed

Çeşmesi ve

Sebili.

Images D'empire, 1893

Vefa'daki Recaizade Mehmed Efendi Sebili. Ertan Uca, 1994/TETTV Arşivi

Sebili'dir. Köşe başındaki sebilin dört mermer sütun ve üç sivri kemerle oluşan üç pencere açıklığından biri bir sokak cephesine, ikisi öteki sokak cephesine açılmaktadır. Pencereler dökme tunç şebekelidir. Klasik dönemin en erken sebil örneklerinden olan Hüsrev Kethüda Sebili dışında Takkeci İbrahim Ağa Camii Sebili (bak. Takkeci İbrahim Ağa Camii, Sebilleri ve Çeşmeleri) ve Piyale Paşa Külliyesi'nde(~») cami avlusu kapısının iki yanındaki sebil bu dönemi temsil eden örneklerdir.

Sebil mimarlığının en çarpıcı örnekleri rokoko ve barok öğelerin bezeme programında yaygınlaştığı 18. yy'da yapılmıştır. Bu dönemde kemerlerin sivriliği yok olmuş, onun yerine "C", ters "C" ve "S" profilli kemerlerin yinelenmesiyle pencere açıklıkları geçilmiştir. Korint sütun başlıkları volüt, deniz kabuğu, akant yaprağı karışımıyla biçimlenirler. Başlıkların üzerine baştabanda pilastr takımları oturur. Pi-