Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

Kamu Çalışanlarının Sendikalaşması

27 Mayıs 1960 askeri müdahalesinden sonra hazırlanan 1961 Anayasası Türkiye'de ilk kez sendikal hakları ayrıntılı bir biçimde dile getirmenin koşullarını yarattı. Anayasadaki iki madde ile çalışanlara sendikalaşma, grev hakkı ve toplusözleşme hakkı tanındı. Ancak 1961 Anayasası'mn 46. maddesinde, sendikalaşma hakkı tanınırken, "İşçi niteliği taşımayan kamu hizmeti görevlerinin bu alandaki hakları kanunla düzenlenir" deniyordu. Anayasa 196l'de bu hükmü getiriyor, fakat düzenleyici kanun 1965'te çıkarılıyor ve yine sınırlı bir yasa oluyordu. Getirilen 624 sayılı "Devlet Personeli Sendikaları Kanunu" gerçekte koruyucu olmaktan çok sınırlayıcı bir yasa oldu. Kanun kamu çalışanlarına toplusözleşme, grev yapma ve protesto gösterilerinde bulunmayı yasakladı. Böylelikle kamu çalışanları sendikaları, göstermelik kuruluşlar olarak kabul edildi. Kamu işyerlerinde sendikal faaliyet hemen hemen tamamıyla yasaklandı. Kamu çalışanları sendikalarının yöneticilerine herhangi bir güvence getirilmedi.

Bütün bunlara rağmen, kamu çalışanları hemen sendikalar kurmaya başladılar. Yasa tam 6 yıl yürürlükte kaldı. 12 Mart 1971 askeri müdahalesinden sonra gelen 1961 Anayasası'mn kamu çalışanlarına ilişkin maddesi değiştirildi ve kamu çalışanları sendikaları yasaklandı. 6 yıllık memur sendikacılığı döneminde 500 dolayında memur sendikası kuruldu. 6 yıllık süre içerisinde kamu çalışanlarının yaklaşık üçte biri memur sendikalarında örgütlendi. Ancak kamu çalışanı ağırlıklı bir kent olmayan İstanbul'da memur sendikaları, işçi sendikalarının önemine ulaşamadı.

1971'de anayasada yapılan değişiklikten sonra, sendikalarının yasaklanmasıyla memurlar çeşitli derneklerde örgütlenmek zorunda bırakıldılar. Öğretmenler TÖB-DER'de, tşknik elemanlar TÜTED'de, memurlar TlİM-DER'de, sağlık işçileri TÜS-DER'de, asistanlar TÜMAS'ta, üniversite öğretim üyeleri TÜMÖD'de örgütlendiler.

1975-1980 arasında memur dernekleri anayasada ya da yasalarda yapılacak olan değişikliklerle toplusözleşmeli, grevli sendikalaşma hakkı için yoğun bir mücadele verdiler.

12 Eylül 1980 sonrasında memurlar, yani kamu çalışanları da yoğun baskı gördüler. 1988'de anayasada ve yasalarda kamu çalışanlarına sendikalaşma yasağı olmadığım algılayınca İstanbul ve Ankara'da sendikalarını kurdular, yürüyüşler, mitingler yaptılar.

Kamu çalışanlarının sendikalaşma eylemi 1980 sonrasının en özgün, en canlı sendikacılık olayım oluşturdu. Kamu çalışanları 1992'de kendi aralarında Kamu Çalışanları Demokratik Platformu adıyla bir ör-

gütlenmeye gittiler ve bu örgütlenme ile birlikte Türk-İş, DİSK, Hak-İş ile ortak eylemde bulundular.

1994 itibariyle merkezi İstanbul'da bulunan kamu çalışanı sendikaları şunlardır: Eğit-Sen, Tümbel-Sen, Maliye-Sen, Tüm-Sağlık-Sen, Tüm-Haber-Sen, BTS (Birleşik Taşımacılık Sendikaları), Tüm-Banka-Sen, Tüm-Gıda-Sen, Tarım-Sen, Lim-Sen, Bem-Sen, Sağlık-Sen.

Bibi. K. Sülker, Türkiye Sendikacılık Tarihi, I, İst., 1987; M. Ş. Güzel, "Cumhuriyet Türkiye'sinde îşçi Hareketleri", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. 7, s. 1848-1876; F. Pekin, Demokrasi, Sendika Özgürlüğü ve Sosyal Haklar, İst., 1985.

FARUK PEKİN