Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

Alponse de Lamartitıe

TETTVArşivi

si anlatılmıştır. İstanbul'a gelirken yolda uğradığı konakların adları verilip, Paşaka-pısı'ndaki, Kılıç Ali Paşa'nın kalyonunda-ki ve saraydaki törenler ve sunulan hediyeler konu edilmiştir. Bu eserde, olaylar ve törenler tüm detayları ile anlatılırken, Ayasofya ve avlusundaki türbeler ile sarayın ikinci avlusunun mimari özelliklerine de kısaca değinilmiştir.

1588'de Harborne'nun yerine elçi olarak atanan Edward Barton'un, Richard Wrag tarafından kaleme alınan seyahatnamesi, elçinin itimatnamesini sunarken sarayda yapılan törenlere, şehrin surlarına ve kapılarına Süleymaniye, Ayasofya ve avlusundaki türbelerle Pompei Sütunu'na ilişkin bilgiler vermektedir.

istanbul'da uzun süre kalan bir başka ingiliz yazar da John Sanderson'dur. Tarihi anıtları, istanbul'a ilk gelişi sırasında (1585) gezip gören yazar, bunların ve genelde İstanbul'un daha iyi tanımları için, kendisine Yahudi bir hekim tarafından verilen İtalyanca "küçük kitap"a başvurmuştur. Seyahatnamesinin, üçüncü kez İstanbul'a gelişini anlatan bölümünde, Boğaz'ın Anadolu kıyısında, Karadeniz'e yakın ve denizden 4 mil içerde, padişahın köpeklerinin bakıldığı yeri anlatır. Bakıcıların ne-zaretindeki köpekler, simli, kadife, kırmızı kumaştan giysiler giymektedirler. San-derson, şehrin kara surlarının, devamlı yangınlar ve depremlerle hasar gördüğünü; özellikle Eylül 1509'da meydana gelen, birçok yapıyla birlikte surların da yıkımına ve 13.000 insanın ölümüne sebep olan depremin hasarını onarmak için, II. Baye-zid'in 60.000 adam tutup tamir ettiğini ve kentin eski 11 kapısına yemlerini eklediğini bildirir.

16. yy'ın ortalarında istanbul'a gelen Ni-colas de Nicolay(->), diğer yazarlardan farklı olarak şehrin hamamlarından ve hamamların içindeki olaylardan söz eder. Özellikle padişahın sarayında eşleri ve paşaları için bulunan hamamların inanılmaz derecede güzel olduklarını yazar. Eserin, seyahatname edebiyatında gravürleriyle de ayrıca önemli.bir yeri vardır.

1589'da istanbul'da bulunan gezgin Ebu'l-Hasan Ali(->) seyahatnamesinde, şehrin taş kaldırımlı sokaklarını, ahşap evlerini, zengin ve sayıca fazla olan çarşılarını anlatır. Gezginin yazdıklarına göre istanbul ve çevresi kışın soğuktur; fakat burada her mevsimde üzüm, elma, armut, kavun gibi meyveleri bol olarak bulmak mümkündür.

16. yy'da İstanbul'a gelen iki gezgin, İngiliz seyahatname edebiyatının en ilginç iki örneğini vermişlerdir. Bunlardan Fynes Moryson, bütünü 4 bölümden oluşan eserinde, gezdiği diğer yerler gibi, İstanbul'un da coğrafi konumu, doğal zenginlikleri, ticari yaşamı, yiyecekleri, giyim kuşamı hakkında bilgiler vermiş, ayrıca Süleymaniye Türbesi için, "gördüklerinin en güzeli" olduğunu yazmıştır. Moryson, İstanbul'un kabataslak bir krokisini çizerek üzerinde yapıları işaretlemiş ve metin içinde bunları tek tek anlatmıştır. Sanderson gibi, Moryson da, şehrin 7 tepesi üzerindeki anıt-

ları tanımlamıştır. Fatih Külliyesi, bu anıtlar içinde gezginleri, kuruluş ve mimari yönünden en çok etkileyeni olmuştur. Diğer gezgin Thomas Dallam ise daha çok, Topkapı Sarayı'ndaki sanatçıların ve sultanın gözdelerinin giysileri, köşkler, sarayın bahçeleri ve III. Mehmed'in fiziki yapısı hakkında ilginç bilgiler vermiştir.

16. yy'da yazılmış seyahatnamelerde haritalar ve topografik çizim denemeleri de yapılmıştır. 17. yy'a kadar, Osmanlı İmpa- ratorluğu'na, dolayısıyla da istanbul'a ge len İngilizlerin yazdığı seyahatnamelerin hemen hepsi Richard Hakluyt'un The Prin cipal Navigations and Voyages adlı, ilk kez 1589'da Londra'da yayımlanan eserinde toplanmıştır. Genelde, 16. yy'da yazılmış olan seyahatnamelerde aynı yapılardan söz edilmektedir. Yalnız, Oxford Bodle- ian Albümü, giyim kuşam ve 16. yy Os manlı hayatını çeşitli açılardan yansıtma sının yanında, mimarlık tarihi yönünden de önemli ve farklı bir belge niteliği taşı maktadır. Bu albümde, Süleymaniye Külli- yesi'ni gösteren bir de resim bulunmakta dır. Süleymaniye imareti ve Theodosius Sütunu'ndan başka, bir de İstanbul'un Sa- rayburnu, Boğaz'ın iki yakası ve Kadıköy'ü içine alan bir panoraması da aynı eserde çizilmiştir. Bu seyahatnamelerde, genel olarak, Roma ve Bizans'a ait anıtsal yapı lardan çok Osmanlı mimari eserleri üzerin de durulmuştur.

17. yy'da istanbul'a, şehrin önemli anıt larına ve sosyal yaşantısına ait bilgiler ve ren seyahatname yazarlarından bazıları George Sandys(->), WilliamLithgow (16li), Henry Blunt (1634), G.-J. Grelott», Ge orge Wheler (1675-1676) ve Du Mont'dur (l690). Bu yazarların her biri, eserinde, İstanbul'a ait değişik manzaralar ve kesit ler sunmuştur. Bundan sonraki yüzyıllarda da İstanbul, ününü ve çekiciliğini koruma ya devam etmiştir: G.-A. Olivier(->), Marc- hebeus(->), Gerard de Nerval(->), Alphon- se de Lamartine(-0, Theophile Gautier(-*), Edmondo de Amicis(-») gibi çeşitli ülkeler den gelen gezginlerin uğrak yeri olmuş ve çeşitli yönleriyle seyahatnamelerde ele alınmıştır. Bunlardan Gerard de Nerval şehri, tüm güzel görüntüleri yanında, ba zı mahallelerinin sefaleti ve pisliğinden do layı "kulislerini gezmeden salondan sey redilmesi gereken bir tiyatro dekoru"na benzetmektedir.

Doğal olarak bu dönemlerde, İstanbul'a gelen her gezgin, Ayasofya'yı ziyaret ederek kendine göre bir tanımını yapmıştır. Moryson, kubbedeki mozaiklerin bazı yerlerinin bozuk olduğunu yazarken, Sanderson da kubbedeki yaldızlı işlemelere değinmekte ve resimlerden bazılarındaki figürlerin gözlerinin kazınarak hasara uğramış olduklarına dikkat çekmektedir. Bugün Britislı Library'de Ayasofya'nın garip, renkli, suluboya, büyük ölçüde bir resmi bulunmaktadır. Yine bu dönemlerde, şehrin en büyük ve ünlü meydanının Rumların Hippodrom dedikleri Atmeydanı(-») olduğu da seyahatnamelerde belirtilmiştir.

Her dönemde, seyahatnamelerin en canlı bölümlerinden birisini de Topkapı

naklan ile zaman zaman aynı paralelde, fakat genelde farklı görüşlerle yazılmış, farklı konular üzerinde yoğunlaşan, önemli eserlerdir.