Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SIMKEŞHANE

Eminönü İlçesi'nde Beyazıt'ta Yeniçeriler Caddesi üzerinde bulunmaktadır. Doğusunda Darphane Sokağı, güneyinde Sek-banbaşı ve devamı olan Kalaycı sokakları, batısında ise Hasan Paşa Ham(->) ile sınırlanmıştır.

Yapının inşa edildiği alan Roma döneminde ortasında zafer takı olan bir meydan (Tauri Forumu) durumunda olup, fetihten sonra bu alana Sekbanbaşı Yakub Ağa, camiini inşa ettirmiştir. Simkeşhane'nin doğusundaki Darphane Sokağı ise adını II. Mehmed'in (Fatih) gene bu alanda inşa ettirdiği Darphane yapısından almaktadır.

Simkeşhane 1463 tarihli kitabesiyle önemli olup, fetihten sonra İstanbul'da inşa edilen ve II. Mehmed tarafından inşa ettirilen yapılardan, ki sadece üç yapı (Fatih Külliyesi!-»], Galata Bedesteni!-»] ve Simkeşhane) günümüze ulaşabilmiştir.

Simkeşhane III. Ahmed'in (hd 1703-1730) annesi Emetullah Gülnûş Valide Sultan^) vakfıdır. Ancak 18. yy'ın ilk yıllarında üst yapısı değiştirilmiş ve yapı 18. yy özelliklerini taşıyan durumuyla günümüze ulaşmıştır.

1957-1958 yıllarında Divanyolu'nun genişletilmesi sırasında zaten harap durumda olan yapı, ön cephesi kesilerek özgün durumundan çok şey kaybetmiştir. Yapı, 1974-1976 arasında, kalan hacimleriyle, Şehir Kütüphanesi Kurma ve Yaşatma Derneği başkanı olarak, Prof. Dr. B. N. Şehsu-varoğlu'nun şahsi gayretleriyle, İstanbul Belediyesi'nden 49 yıllığına kiralanarak titizlikle onarılmıştı. Ancak bu onarım sırasında, yapının mevcut olmayan ön kanadının yerine ve batısına zafer takının kalıntıları açık hava müzesi anlayışıyla yerleştirilmiş, avlusuna, şimdi teras oluşturan dükkânlardan oluşan pasaj inşa edilmiş-

tir. Bina bugün İl Halk Kütüphanesi(->) olarak kullanılmaktadır.

Simkeşhane'nin mevcut restitüsyon planı, dış hatlarıyla çeviren sokakların kenarlarına uymaktadır. Plan kuruluşuyla yapı, yamuk bir avluyu üç yönde çevrelemekte ve üç kat olarak inşa edilmiş bulunmaktadır. Caddeye açılan ana girişi sol tarafa yakın olup, beşik tonozlu giriş mekânı, beşik tonoz örtülü bir koridora bağlanır. Bu koridorlara iki tarafta birer kapı ve pencere ile aynalı tonoz örtüye sahip mekânlar sırası açılmakta, bu mekânlar dış cephelere açılan ikişer pencereye ve birer ocak nişine sahip bulunmaktaydılar. Üç yöndeki koridorlara çıkılan ve katları birbirine bağlayan ikişer merdiven bulunmaktadır.

Simkeşhane'nin batı kanadı, hacim olarak mevcut değildir. Ancak güney-ku-zey yönündeki avlu duvarına bağlanan ve gene beşik tonozlu bir koridora aynı özellikle mekânın sıralarının açıldığı bir yapı bloğu, avlunun içinde doğuya doğru uzanarak, yer alır.

Simkeşhane, cepheleriyle bir sıra hafif tuğla-derz dokulu sivri kemerli dükkânlara sahiptir. Eski bir resminden ve yenileme sırasında çekilen fotoğraflarından, yapının dokusunu ve orijinal özelliklerini tanımak mümkün olmaktadır. Cephesinde yer alan üç cepheli, sütunçeli ve sivri kemerli mermer taş kaplamalı sebil de kuzey kanadıyla birlikte ortadan kalkmıştır. Bu cephede doğu mekânı ile kapı üzerindeki mekân taş konsollarla dışa taşan bir şekilde inşa edilmiştir. Yapı mevcut cephelerinde dükkân sıraları üzerindeki bir sıra taştan dikdörtgen söveli, sivri kemerli ve kemer içi enine tuğla-derz dokulu pencerelerle katlar dış cephelerde ifadesini bulurken, duvar dokuları da bir sıra taş, iki sıra tuğla-derz olarak örülmüştür. Yay ke-

Simkeşhane'nin vaziyet planı. Müller-Wiener, Büdlexikon

meıii kapı ve taş kaplamaları, üst mekân çıkmasının taş konsollarıyla cephede anıtsal bir ifadeyle yerini almıştır.

Simkeşhane 18. yy'ın başındaki plan kuruluşuyla, Fatih dönemi hanlarından ayrılmaktadır. Fatih ve sonrasında inşa edilen hanlar, kervansaraylarda revaklı bir avlu etrafında yer alan mekânlar şeklindeki plan uygulamasına uymaz.

Eser hakkında bilgi veren Hadîkatü 7-Cevâmi'den Emetullah Gülnûş Valide Süt; tan tarafından sim (bir ipliğe gümüş ve) ya altın tel sarma işlemi, sim çekme) üretilen yer olarak bildirilmekte ve ortasında üst üste iki mescit mekânından altta-kinin Fatih'e, üsttekinin ise Emetullah Gülnûş Valide Sultan'a ait olduğu öğrenilmektedir.

Bibi. Evliya, Seyahatname, I, ist., (1969), s. 28 vd, B. N. Şehsuvaroğlu, Arşiv, istanbul Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi-Deontoloji Ana Bilim Dalı; Güran, İstanbul Hanları, 134-135; G. Güreşse-ver (Cantay), "Anadolu'da Osmanlı Devri Kervansaraylarının Gelişmesi", (yayımlanmamış doktora tezi), İst., 1975.

GÖNÜL CANTAY