Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

Güleryüz

Halen İstanbul'da kısmen veya tamamen faal durumda olan sinagoglar şunlardır: Balat'ta Ahrida, Yanbol ve Çana sinagogları; Bakırköy'de Bakırköy İbadethanesi; Sirkeci'de Beth Avraam Sinagogu ve Çorapçı Han İbadethanesi; Adalar'da Büyüka-da Hesed Le'Avraam, Heybeliada Beth Yaakov sinagogları ve Burgazada İbadethanesi; Kadıköy'de Hemdat Israel Sinagogu ve Caddebostan İbadethanesi; Boğaziçi'nde Kuzguncuk Beth Yaakov, Virane, Yeniköy İbadethanesi ve Ortaköy Etz Ha-yim Sinagogu; Beyoğlu'nda Neve Şalom, İtalyan ve Yüksek Kaldırım Aşkenaz sinagogları; Şişli'de Beth Israel Sinagogu ve Darülaceze İbadethanesi; Hasköy'de Ma-alem Sinagogu ve Karaylara(->) ait Kal ha-Kadoş be Kuşta Bene Mikra Sinagogu. Bibi. A. Galante, "Leş Synagogues d'Istanbul", Hamenora, S. 5 (1937); ay, Lesjuifs de Cons-tantinoplesousByzan.ee, İst., 1940; ay, Histo-ire desjuifs d'Istanbul, İst., 1941; Güleryüz, Sinagoglar; D. Halperin, The Old Synagogues ofTurkey, Bristol, 1986; E. Juhasz, Sephardic Jeıvs in tbe Ottoman Empire, Kudüs, 1980.

NAİM GÜLERYÜZ

SİNAN (Mimar)

(1450 ?, Ağırman Köyü, Kayseri -1588,

İstanbul) Mimar.

Osmanlı tarihinin en yüksek çağı kabul edilen 16. yy'ı Türkler için âdeta özümleyen dört ad vardır: I. Süleyman (Kanuni), İstanbul, Süleymaniye ve bunları görsel bir simgeye dönüştüren Sinan. Sinan'ın yetişmesi, sanatçı kimliği, kişisel üslubu, bu kimliğin ve yaratmanın Osmanlı, İslam ve dünya sanatları içindeki yeri, Türk kültürünün Anadolu'da yarattığı sentezin tanımındaki rolü kültür tarihimizin anahtar sorunlarından biridir. Onun kişiliği bir simge haline dönüşüp, etrafında bir mitos yaratıldığı ve bu mitos onun gerçek tarihi kimliğini saptamayı zorlaştırdığı için bir Sinan

sorunsalından söz edilebilir. Bu sorunsalın içeriği önce, yaşamının aşamalarını bildiğimiz halde, kişiliği konusunda fazla bilgiye sahip olmamamızdan ve biyografilerinde yaptığı yazılı 477 yapıdan (bunların sayısı biyografiden biyografiye değişir) onun gerçekten tasarladıklarıyla, kalfalarının yaptıklarını henüz yeterince ayırmamış olmamızdan kaynaklanmaktadır. Ayrıca yapılarının yeterince incelenmemiş olması, onun katkısı ile, çağının ortak katkısını ayırıp, sanatsal kimliğini ve üslubunu gerektiği gibi tanımlamayı zorlaştırmaktadır. Tezkirelerin verileriyle başka belgelerin sistematik karşılaştırılması da yapılmamıştır. Yine de Türk mimari tarihinde en çok bilinen sanatçı Sinan ve en çok bilinen yapılar onun yapılarıdır. Yaşamı ve Sanatına İlişkin Kaynaklar

Sinan'ın yaşamına ilişkin kaynakların başında arkadaşı nakkaş Mustafa Sai Çele- ' bi'nin kendisinin ağzından yazdığını söylediği için otobiyografi diyebileceğimiz iki yapıt vardır: Tezkiretü'l-Bünyanve Tez-kiretü'l-Ebniye. Yine Topkapı Sarayı Müzesi Kitaplığı'nda Risaletü 'l-Mimariyye ve Tuhfetü 'l-Mimarin adı altında aynı numarada (no. 1461/4 , birincisi varak Ib-5a varak, ikincisi varak 6b-27b) tek nüsha olarak bulunan iki yazmadan birincisi eksik bir kopyadır. Sinan'ın kısa yaşamı ve hamamlarının listesini veren bir diğer yazma (Adsız Risale) yine Topkapı Sarayı'nda-dır. Rumeli Eyaleti defter kethüdası Daye-zade Mustafa Efendi tarafından yazılmış ve Edirne Selimiye Camii ile ilgili olan Risa-le-i Selimiye zdh, 1751 tarihli yazma Süleymaniye Kütüphanesi'ndedir (Nuri Ar-lasez Bağışı, yazma no. 82). Bunun Süleymaniye ve Fatih kütüphanelerinde 1709 tarihli iki kopyası vardır. Süleymaniye Kü-tüphanesi'nde şair Eyyubi tarafından yazılmış eser (Esad Efendi Bölümü, no. 2422) ise Sinan'ın Kanuni için yaptırdığı suyol-larını anlatır. Bunların içinde en düzenli olanı Tezkiretü 'l-Bünyan 'dır. Tezkiretü '/-Bünyan'ın tarihli ve tarihsiz 7 nüshası muhtelif kitaplıklarda bulunmaktadır. Bunların en eskisi Süleymaniye Kütüphanesi'ndedir (Hacı Mahmud Efendi Bölümü no. 4911). Yine Süleymaniye Kütüphane-si'nde 1759 tarihli bir nüsha daha bulunmaktadır (Hacı Mahmud Efendi Bölümü no. 4628/2). Topkapı Sarayı Müzesi Kü-tüphanesi'nde 1731/1732 tarihli bir nüsha (Revan Köşkü, Türkçe Yazmalar no. 1456) vardır. Bunların dışında Ankara Milli Kü-tüphane'de, Fatih'te Millet Kütüphane-si'nde, Kahire'de Darü'l-Kütüb'de ve yine Süleymaniye Kütüphanesi'nde birer nüsha bulunmaktadır. Tezkiretü 'l-Bünyan 1897' de Ahmed Cevdet Oran(-») tarafından yayımlanmıştı. Faksimileli bir çevirisi Suphi Saatçi tarafından yapılmış ve yayımlanmıştır (İst., 1989). Saatçi özellikle eski nüshalarda yapı listelerinin bulunmadığını, fakat 1792 tarihli Süleymaniye nüshası, Fatih Millet Kütüphanesi nüshası ve Milli Kütüp-hane'deki nüshalarda listelerin bulunduğunu, yapıtın Sinan'ın çok yaşlı olduğu bir

dönemde (1586'dan sonra) yazılmış olduğu kanısındadır.