Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

Mimarhğı

Büyük bir yaratıcı olan Sinan'ın mimarisini kendinden önce ve kendinden sonra gelenlerden ayıran üslupsal ve niteliksel özellikleri üzerinde bugüne kadar edindiğimiz bilgiler mimari tarihinin ana temaları içinde şöyle özetlenebilir:

16. yy'da Sinan'ın yapılarında kullanılan yapım tekniği, şimdiye kadar saptandığı kadarıyla, kendinden önce var olanla aynıdır. Fakat yapılan araştırmalarda, daha önceki yapılarda görülmeyen yoğunlukta demir kullanıldığı saptanmıştır. Demir daha önce bilinen kemer gergileri dışında onun yapılarında düz tavanlarda, kubbe ve tonozlarda kagir yapıyı güçlendirmek için kullanılmıştır. Bunun Sinan'ın yapılarında strüktürel gelişmeyi ne ölçüde etkilediğim belirleyecek araştırmalar henüz yapılmamıştır. Strüktürel kurgu açısından Sinan

kendi başına bir okuldur. Kubbenin yarım küre geometrisini biçimsel endişelerle değiştirmeden, kubbeli strüktürün varabileceği bütün varyasyonları denemiştir. Mimarisinin büyüklüğü büyük ve orta boy camilerde gerçekleştirdiği strüktür şemalarının özgünlüğünde yatar.

Öte yandan Sinan'ın yapılarının beze-mesel özellikleri onun dönemine ve sanatına özgü değildir. Çağının sadece mimaride değil, fakat bütün sanatlarda ortak süsleme sözlüğüne dayanır. Büyük camilerinin kubbe ve duvarlarını dolduran büyük bezemesel şemaların onun dönemine ait olup olmadığı kesinlikle saptanıp, bu şemalar kompozisyon açısından yeterince incelenmediği için, motif sözlüğü dışında biçim düzenleri ve bezeme programlarını kesinlikle Sinan dönemine bağlayacağımız örnekler yoktur. Aynı şekilde mu-karnas desenleri, silme takımları, sütun başlıkları, geometrik bezeme kurgularının sadece onun dönemini vurgulayan özellikleri yeterince incelenmemiştir. Fakat mimarbaşı olduğu yarım yüzyıllık dönemde olağanüstü bir inşaat programının mimariyle birlikte bütün küçük sanatların Osmanlı klasiği dediğimiz sanat üslubunun en gelişmiş düzeyine eriştikleri söylenebilir. Örneğin Türk çini sanatının desen, teknik, renk açısından erişilmez örnekleri 16. yy'ın ikinci yarısında üretilmiş ve Sinan yapılarım süslemiştir.

Sinan yapılarının morfolojik analizi genelde sadece camilerde, strüktürel yapının kuruluşu ve plan özellikleri, kubbeli örtünün biçimlenişi ve bir tek araştırmada da cephe tasarımı açısından yapılmıştır. Bu cephe tasarımı ayrıntıya girmeden pencere tasarımı açısından da bazı bilgiler verir. Fakat diğer yapılarının ve kapılar, pencereler, revaklar, kubbe kasnakları, minareler gibi yapı ayrıntılarının, onun yapılarına özgü kronolojik, analitik bir morfolo-

jik incelenmesi henüz yapılmamıştır. Kuşkusuz Sinan'ın en görkemli ve gerçekten yaratıcılığını belirleyen yapılar büyük boyutlu, kubbeli yapılardır. Fakat sanatının tam bir tanımını yapmak ve döneminin diğer mimarlarından ayırmak, yani kişisel üslubunu saptamak için birçok araştırma gereklidir. Yapıları üzerinde oldukça ayrıntılı çalışmalar olmasına karşın henüz hiçbir yapısının ayrıntılı bir monografisi yazılmamıştır. Sinan yapılarının çağdaş ölçüm araçlarıyla, analitik yani zaman içindeki değişmelerini saptayan rölöveleri ve bütün yapıları için karşılaştırmalı bir morfolojiye dayanan araştırmalar da henüz yapılmamıştır.