Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

NICOIAY, NICOLAS DE

(1517, Grave - 25 Haziran 1583, Paris) Fransız haritacı, ressam ve yazar.

Lyon'da okuyan ve gençliğinden beri çizime yetenekli olan Nicolay 1542'de Fransız ordusuna katıldıktan sonra, bu yeteneğini, özellikle haritacılıkta değerlendirecek biçimde askeri istihbaratta çalıştı. 1546'ya kadar Almanya, Hollanda, Danimarka, İsveç, İngiltere ve İspanya'da bulundu. 1551'de Fransa'ya talimat almak için dönen İstanbul Elçisi Gabriel d'Ara-mon'un(->) heyetinde görevlendirildi. D'Aramon'a verilen vazife Osmanlıları, Fransa'nın yararına Almanya İmparatoru ve İspanya Kralı Charles Cjuint'e (V. Kari) karşı savaşa sürüklemek ve özellikle İtalya'ya karşı bir ortak Fransız-Osmanlı seferi düzenlemekti. Bu misyon çerçevesinde Nicolay'ın vazifesi Akdeniz kıyısındaki şehir ve kalelerin plan ve resimlerini çizmekti.

5 Temmuz 1551'de Marsilya'dan yola çıkan elçilik heyeti önce Cezayir beylerbeyi ve Barbaros Hayreddin Paşa'mn oğlu Hasan Paşa'mn yardımını sağlamak üzere Cezayir'e uğradı. Burada umduğunu bulamayan heyet doğuya doğru yol alırken, Sinan Paşa kumandasındaki Osmanlı donanmasının, Malta'yı kuşattığı haberini aldı. Ancak oraya varıldığında, Osmanlıların Malta şövalyelerine ait olan Trablusgarp önünde oldukları öğrenildi. Oraya giden heyet kentin kuşatılmasında ve alınmasında hazır bulundu ve 19 Eylül 1551'de İstanbul'a vardı.

1546'dan 1553'e kadar süren d'Ara-mon'un Osmanlı Elçiliği'ne ait birçok belge ve seyahat metni vardır. Bunların arasında Nicolay'ın katkısı, bekleneceği gibi, yazıdan çok resimlerde ön plana çıkar. Ancak, Nicolay'ın özelliği ve heyete katılma nedeni olan harita ve plancılığından bu misyona ait hiçbir iz kalmamıştır. Oysa, ölümünden l yıl önce, kendisinin yazdığına göre, arşivlerinin arasında Doğu'da çizmiş olduğu 900'e yakın harita ve plan vardır. Bunlar, herhalde istihbarat malzemesi sayıldığından, kitaplarına alınmamış, ölümünden sonra kızına ve damadına kalmış, onlar, da yazarın tüm kütüphane-siyle birlikte bunları Kral IV. Henri'ye hediye etmişlerdir. Moulins Şatosu'nda muhafaza edilen bu evrak 2 Haziran 1755'te yanarak yok olmuştur. Böylece Nicolay'ın resim maharetinden Doğu'ya ait bir tek kostüm çizimleri kalmıştır. Ancak bunlar küçümsenecek nitelikte değildir, çünkü çeşitli kütüphane ve arşivlerde bugüne kadar korunmuş o döneme ve sonrasına ait kostüm serilerinin çokluğuna rağmen, 16. yy'da gravür haline sokulup basılan tek önemli seri Nicolay'ınkidir. Bunlar 200 yıl boyunca tekrar tekrar kullanılarak basılmış ve Batı kamuoyunda Osmanlı görüntüsü büyük ölçüde bu çizimlerden oluşmuştur. Kitabın basıldığı dönemde ise, sürekli bir karşı propagandanın etkisi altında kalan bu kamuoyuna, Türklerin ve Doğu'da yaşayan diğer milletlerin, insan kılığında, eli ayağı düzgün, derli toplu bir biçimde çizilmesi ve sunulmadı, hasmı ca-

Nicolas de Nicolay'ın çizimiyle deli (solda) ve saraylı kadın. Galeri Alfa

navaıiaştırmayı amaçlayan eğilimlere görsel de olsa karşı çıkılması hiç de az önemli değildir.

Bunun farkında olan Nicolay metninde sık sık çizimlere ait izahlar verir. Döneminde olduğu kadar bugün de en çok şüphe yaratabilecek, ancak doğru olduğunu bildiğimiz, deli akıncı ve derviş çizimlerini nasıl çizdiğini, saray kadını kılıklarını hadımağaları aracılığıyla elde ederek fahişelere giydirip çizdiğini yazarak çalışmasını böylece belgelendirir.

Çizim için gösterilen bu gayretlerin yanında yazılı bilgiler zayıf kalır. İstanbul'da Eylül 1551 ortalarından Mayıs 1552 ortalarına kadar kalan, ancak d'Aramon'la birlikte kışın ve baharın bir bölümünü I. Süleyman'ın (Kanuni) yanında Edirne'de geçiren Nicolay fazla yazılı not almamışa benzer. 15ö7'de yayımlanan kitabında özellikle daha önceki yazarları kullandığı görülür. Böylece tarihi bilgiler için kullanılan klasik yazarların dışında dönemin kitaplarından da büyük ölçüde yararlanır.. Örneğin kitabın en can alıcı noktalarından olan hamam tasviri 1545'te Roma'da basılan Luigi Bassano'nun(-0/costMW/modiparticolari de la vita de 'Turchi, adlı eserinde; ayrıntılı deıviş tasvirleri Giova-

nedeninin resimlerde yattığı kuşkusuzdur, çünkü bunlar ayrıca birçok kitapta, özellikle Chalcondyle'in Histoire deş Turcs adlı eserinde kullanılacaktır.

Bibi. M. C. Gomez-Geraud-S. Yerasimos (yay.), Nicolas de Nicolay, Dans l'Empire de Solitnan le Magnifique, Paris, 1989 (giriş, izahlı tam metin ve çizimler); S. Yerasimos, "Leş re-lations franco-ottomanes et la prise de Tripoli", Soliman le Magnifique et son temps, Actes du colloque de Paris, 7-10 Mars 1990, Paris, 1990, s. 529-547; Yerasimos, Voyageurs, 224-225.

STEFANOS YERASİMOS