Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

PIATİON

bak. BÜYÜK SARAY

PAIAZZO CORPI

bak. AMERİKA BiRLEŞiK DEVLETLERİ ELÇİLİĞİ BİNASI

PALEOLOGOS HANEDANI

1259-1453 arasında hüküm sürmüş Bizans hanedanı.

Hanedan üyesi imparatorlar, VIII. Miha-el(-) (hd 1259-1282), II. Andronikos (hd 1282-1328), III. Andronikos (hd 1328-1341), V. Ioannes(->) (1341-139D, IV. Andronikos (hd 1376-1379), VII. İoannes(~>) (1390), II. Manuel(-0 (1391-1425), VIII. loan-nes(-) (hd 1425-1448) ve XI. Konstantinos^) (hd 1449-1453) olup, söz konusu dönemde hanedan dışından gelerek tahtı ele geçiren tek imparator VI. loannes Kan-takuzenos'tur(->) (hd 1347-1354). Ancak o da V. loannes'in kızıyla evlenerek hanedana akraba olmuştu.

Bizans kaynaklarında Paleologos Hanedanı, kökleri eski çağlara kadar uzanan soylu bir aile olarak sunulursa da bilinen ilk Paleologos, VII. Mihael döneminde (1071-1078) Mezopotamya valisi olan Ni-keforos'tur. Onun oğlu Georgios ise I. Alek-sios Komnenos'un(->) (hd 1081-1118) başarılı bir komutanı idi. 12. yy'da da Pale-ologosların çoğunluğunu, başarılı generaller olarak görürüz. Aralarında sivil görevlere yükselmiş bir aile üyesi bilinmemektedir. Hemen hepsi zengin toprak sahipleri olanPaleologoslar, diğer soylu aileler Kom-nenoslar, Angeloslar ve Dukaslarla akraba idiler. Bunlardan, III. Aleksios Angelos' un (hd 1195-1203) kızı Eirene ile evlenen Aleksios Paleologos'a, 1200'de Konstanti-nopolis'te çıkan bir isyanı bastırdıktan sonra taht üzerinde vesayet hakkı verilmişti.

Paleologoslar devletteki bu ayrıcalıklı konumlarını 1204'te Konstantinopolis'te

kurulan Latin împaratorluğu'ndan(-») sonra da devam ettirdiler. Aleksios Paleologos'un oğlu Andronikos "megas domesti-kos" (eyalet ordularının kumandanı) unvanını taşıyordu. Onun oğlu ise, Nikaia'da (iznik) hüküm süren meşru imparator IV. loannes Laskaris'in çocuk yaşta olmasından yararlanarak VIII. Mihael adıyla 1259' da imparatorluğunu ilan etti ve Paleologos Hanedam'nı kurdu.

VIII. Mihael'in 126l'de Konstantinopo-lis'teki Latin işgaline son vererek Bizans Imparatorluğu'nu yeniden kurmasını takiben, Paleologos ailesinin üyeleri imparatorluğun dört bir yanına yayıldılar ve yüksek görevleri işgal ettiler. 1347'ye kadar kesintisiz süren Paleologos iktidarı söz konusu tarihte Kantakuzenos ailesinden "megas domestikos" loannes'in tahtı gasp etmesi ile bir süre kesintiye uğradıysa da 1354'te VI. loannes Kantakuzenos'un safdışı edilmesiyle hanedan sürdü fakat iktidar kavgası aile içinde devam etti. 1376-1379 arasında V. loannes'in oğlu Andronikos (IV), 1390'da ise Andronikos'un oğlu loannes (VII) tahtı gasp ettiler, fakat her iki sorun da bazı tavizler verilerek aile içinde halledildi.

Paleologos Hanedanı'mn Peleponnes'te hüküm süren kolu ise bağımsız davranmasına karşın hanedana sadakatini korudu. VIII. loannes'in çocuksuz olarak ölümü üzerine yerine geçen kardeşi Mora Despotu Konstantinos (XI) bu koldan geliyordu. Konstantinos'un Mora'dan gelerek tahtı ele geçirmesi, kardeşinin muhalefeti ile karşılaştığı için yaklaşık iki ay imparatorluk sahipsiz kalmıştı. Konstantinos'un 1453'te Konstantinopolis'i kuşatan Osmanlılara karşı savaşırken ölmesiyle Paleologos Hanedanı'mn iktidarı sona erdi, fakat ailenin çeşitli üyeleri 1460'ta II. Mehmed'in (Fatih) Yunanistan'ı fethetmesine dek bu topraklarda hüküm sürmeye devam ettiler. Son Mora Despotu Thomas'ın kızı Zoe (Sofla) Paleologina 1472'de Rus Prensi III. İvan ile evlenmiş, oğlu Manuel ise istanbul'a yerleşerek Müslümanlığı kabul etmişti.

Paleologos Hanedanı dönemi, VIII. Mihael'in başlattığı geçici bir canlanma döneminden sonra imparatorluğun giderek zayıfladığı, küçük feodal beylikler halinde parçalandığı ve nihayet Osmanlılar karşısında yok olduğu dönemdir. Bizans toprak düzeninin temelini oluşturan "pronoia" (büyük çiftlikler) sistemi yozlaşarak, yerine paroikoi sistemi (yarı özgür köylülüğe dayalı bir sistem) geçmeye başladı. Buna bağlı olarak vergilerin düzenli toplanması güçleşti ve Bizans sikkesi hiper-piron, Batılı paralar karşısında değer kaybetmeye devam etti, devlet hazinesi ve dolayısıyla ordu zayıflamaya başladı. Bu dönemde, devlet ve imparator gücünü sürekli kaybederken buna karşılık kilise kurumu iktidarını pekiştiriyordu.

Paleologoslar döneminde Bizans ordusu büyük ölçüde yabancı paralı askerlerden (Alanlar, Sırplar, Bulgarlar, Katalanlar, Türkler, italyanlar ve Almanlar), donanması da Venedikliler(-») ve Cenevizlilerden(->) oluşuyordu. Aynı zamanda italyan şehir

devletlerinin Konstantinopolis'teki ticari ayrıcalıkları ve etkinlikleri giderek arttı ve neredeyse devlet içinde devlet haline geldiler (bak. Latinler).

13. yy'ın ortalarından itibaren Anadolu'yu tehdit eden Moğol ve Türk akınları, Balkanlar'da Bulgarlar ve Sırpların ilerlemesi, başkentin çevresindeki dirliklerin de zayıflaması ile doğrudan Konstantinopolis'i tehdit eder hale gelmişti. Artan Osmanlı tehlikesine karşı sürekli Batı ile ittifak yapmaya çalışan Paleologoslar, kiliselerin bir-leşmesi(->) politikalarını desteklerken, Batılı prens ve prenseslerle yaptıkları evlilikler aracılığı ile askeri yardım sağlamaya çalıştılar. II. Andronikos önce Macar Prensesi Anna, sonra da Montferratlı Yolanda ile, III. Andronikos önce Braunsch-weig'li Adelheid sonra da Savoylu Anna ile, II. Andronikos'un oğlu Teodoros Mont-ferraüı Argentina Spinola ile bu amaçlarla evlendiler. Paleologos Hanedam'ndan pek çok üye ayrıca Sırp, Bulgar, Ermeni, Nor-man, Trebizondlu (Trabzon) ve Epiroslu (Yunanistan'da) soylularla da evlenmişler, fakat tüm bu girişimler Bizans Imparatorluğu'nu ayakta tutmaya yetmemiştir.

Askeri, siyasal ve ekonomik başarısızlıklara karşılık, Paleologoslar dönemi kültürel ve bilimsel açıdan zengin bir dönemdir. Konstantinopolis Akademisi'nde sonradan Rönesans hareketini de etkileyecek çok sayıda felsefeci, tarihçi, yazar, şair ve bilim adamı yetişmiştir. Tarihçiler Georgios Pahimeres(->), Gregoras Nikeforos(->), Laonikos Halkokondiles(-»), Mihael Du-kas(->), Georgios Sfrantzes(-0, Mihael Kri-tobulos(-»), Demetrios ve Prohoros Kidones, Aleksios Makrembolites ve Pseudo-Kodinos, bilim adamları Teodoros Metohi-tes(->), Gregorios Akropolites, Nikeforos Blemmides ve Georgios Kiprios; felsefeciler Gemistos Plethon ve Nikeforos Hum-nos; filolog Tomas Magistros; şairler Manuel Holobolos ve Manuel Files; ilahiyatçılar Gregorios Sinaites, Gregorios Palamas, Gregorios Akindinos, loannes ve Markos Eugenikos ve loannes Bessarion; hukukçular Konstantinos Harmenopulos ve Mat-teos Blastares bu canlı ve verimli kültür yaşamına işaret etmektedirler.

Bibi. J. C. Cheynet-J. F. Vanier, Etudesproso-pographiques, Paris, 1986, s. 123-187; A. Th. Papadopulos, Versuch einer Genealogie der Palaiologen, 1259-1453, Amsterdam, 1962; D. M. Nicol, The Last Centuries of Byzantium, 1261-1453, (2. bas.), Cambridge, 1993; Ostro-gorsky, Bizans, 433-527; Ş. Baştav, Bizans imparatorluğu Tarihi, Son Devir, 1261-1461, Ankara, 1989; A. E. Laiou-Thomadakis, Pea-sant Society in the Late Byzantine Empire, Princeton, 1977; The Tuıilight of Byzantium, (yay. haz. S. Curcic-V. Mouriki), Princeton, 1991; Art et Societe â Byzance sous leş Paleolo-gues, Venedik, 1971; I. Sevcenko, Society and Intellectual Life in Late Byzantium, Londra, 1981; ay, The Palaelogan Senaissance, Rena-issance Before the Renaissance, (yay. haz. W. Treadgold), Stanford, 1984, s. 194-223.

AYŞE HÜR