Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

PANAYİA KİLİSESİ

Fatih İlçesi'nde, Kocamustafapaşa'da, He-kimoğluAli Paşa Caddesi ile Kızılelma Cad-desi'nin kesiştiği yerde, Yapağı Sokağı'nda-dır. Kilisenin yer aldığı yüksek duvarlarla çevrili avlunun batısında aynı adlı ayazma vardır.

Kilise, Roma ve Bizans dönemlerinde dini açıdan önemli olan bir merkezde yer alır. I. Constantinus'un (hd 324-337) inşa ettirdiği Herakles veya Jüpiter tapınağının üzerinde kurulmuş olan, Kutsal Samp-son'un röliklerinin saklandığı Mokios Ki-

Panayia Kafatiani Kilisesi, Galata

Zafer Karaca

lisesi ve aynı adı taşıyan sarnıç bu bölgededir. Kilisenin bulunduğu yerin geçmişte Athena kültü ile ilişkili olduğu ve 1340'ta burada, adını Meryem'in bir resminden alan "Panagia Gorgoepekoos" adlı manastırın varlığı bilinmektedir.

Kilise, 1583'te Tryphon ve 1604 tarihli Paterakis listelerinde yer almış, l652'de İstanbul'a gelen Antakya patriğinin kâtibi Paulus kiliseden söz etmiştir. 1669 tarihli Thomas Smith listesinde "Yeni Cadde'deki Meryem Kilisesi" adıyla yer alan yapı, 17. yy'm ikinci yarısında Du Cange tarafından hazırlanan listede de belirtilmiştir. İstanbul Kadısı Mehmed Raşid'e yazılan 1730 tarihli hükümde, "Meryem Ana" adıyla Da-vud Paşa Mahallesi'nde konumlandırılan kilisenin yeniden inşası kaydedilmektedir. Kerameus, kilisenin avlusunda 1786'da küçük bir Taksiarhes kilisesinin bulunduğunu belirtir. 18. yy'm sonunda S. Hovannesyan, kiliseyi "Samatya'da Altımermer denilen yerde, Aya Panaia" olarak tanımlar. A. M. Schneider'in 1834'te inşa edildiğini belirttiği kilise, kitabesine göre 1965'te yenilenmiştir.

Mimari: Kilise, doğu-batı doğrultusunda, dikdörtgen planlıdır. Doğuda, eksende yarım yuvarlak apsis dışa çıkıntılıdır. Yapı çift yüzlü kırma çatı ile örtülü, apsisin örtüsü yarım konik çatıdır. Dışta sıvalı olan yapı, kaba yönü taş ile inşa edilmiş, köşelerde ve batı cephesinin alt hizasında düzgün kesme taş kullanılmıştır. Cephelerde yer yer devşirme malzeme görülür. Yapıyı saçak altında, üstü sıvalı bir içbükey silme dolanır.

Bazilikal plan tipindeki kilisenin naosu üç neflidir. Naos, doğusunda orta nef hizasında yarım yuvarlak apsis, batısında kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlı narteks ile sınırlanır. Nef ayrımı altışar sütunlu sıralar ile sağlanmıştır. Yan nefler orta neften bir basamak yüksektir. Naosun doğusunda ilk sütunlar hizasında belirlenen bema, yan neflerden bir, orta neften iki basamak yüksektir. Naosun batısında narteks üzerinde bulunan galeri, kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlıdır. Galeriye çıkış, narteksin kuzeyindeki merdiven ile sağlanmıştır.

Nefleri sınırlayan sütunlar beton kirişlerle bağlanır. Sekizgen mermer altlıklar üzerindeki sütunların gövdeleri porfir taklidi yeşil renkte boyalıdır. Korint tipindeki sütun başlıkları, kartonpiyer tekniğindedir. Kilisenin beton örtü sistemi, orta nefte basık tonoz, yan nefler ve nartekste düz tavandır. Apsisin örtüsü yarım kubbedir.

Yapının naosa açılan üç girişi, batıda nartekste nefler hizasında ve dikdörtgendir. Nartekse açılan ve yuvarlak kemerli olan iki girişten biri batıda eksende, diğeri güneydedir.

Kuzey ve güneyde yer alan karşılıklı altışar pencere, aynı hizada, eş aralıklı ve yuvarlak kemerlidir. Doğu ve batıda, orta nef hizasındaki üstte karşılıklı üç pencere basık kemerlidir. Batıda, eksende nartekse açılan girişe yanlarda simetrik ikişer pencere yuvarlak kemerli, naosa açılan girişe yanlarda simetrik birer pencere ise dik-

L _