Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

PAŞA KEMERİ

Belgrad Ormanı'ndaki Kırkçeşme isale hattının doğu koluna bitişen Paşa Katması üzerindedir.

Kırkçeşme isale hattı üzerindeki bütün kemerlerin Mimar Sinan tarafından yapıldığı bilinir. Ancak gerek Tezkiretü'l-Bün-yanve gerekse Tezkiretü'l-Ebniye'de Mi--mar Sinan tarafından yapılan kemerler arasında Paşa Kemeri'nin adı yoktur. Topka-pı Sarayı Müzesi III. Ahmed Kitaplığı'nda-ki H. 1815 numaralı harita veya krokide de bu kemer çizilmemiştir. Sinan tarafından çizildiği sanılan bu tarihsiz haritanın 1554-1563 arasında yapıldığına şüphe yoktur. 1563'te Kırkçeşme Tesisleri(->), isale hatları, dağıtım kubbeleri, şehir içi şebekesi tamamlanmış ve şehre bol su verilmiştir. 20 Eylül 1563'te o güne kadar görülmemiş şiddette 24 saat yağmur yağmış, çıkan seller yeni yapılan Mağlova Kemeri(->) ile Kurt Kemeri'ni tamamen, Uzun Kemer'in 16 gözünü yıkmış ve Kovuk Kemer(->) ile Güzelcekemer'in(->) ayaklarını ise temeline kadar oymuştur. Mimar Sinan bu üç

Paşa Kemeri

Kâzım Çeçen, 1987

kemeri 1563-1564 yıllarında yeniden yapmış ve şehre tekrar bol su verilmiştir. Bu bir senelik inşaat sırasında Balıkzade denen kişi bina emini olmuş, sonra azledilmiş, yerine başkası atanmıştır. Chester Be-atty Library'deki 1579 tarihli Süleymanna-medeki Nakkaş Osman tarafından yapılan Kırkçeşme isale hattının minyatüründe kemerin adı Balıkzade olarak yazılıdır. Bu kayıt kemerin 1563-1564 arasında yapılan diğer kemerler gibi Mimar Sinan'ın eseri ve asıl adının Balıkzade olduğunu ispatlar. Sukemerlerinde ilk defa Sinan tarafından uygulanan trapez kesitli ayak sisteminin de bu kemerde bulunması aynı hususu doğrulamaktadır.

Bu kemere sonradan Paşa Kemeri denmesinin sebebi ana galeriye bitişen ve Paşa Deresi'nden gelen katmanın isale hattının bu kemer üzerinden geçmesi yüzündendir. Kemerden 1.000 m kadar ileride Paşa Deresi'nin suyu daire şeklinde çok ilginç bir su alma sistemi ile alınarak, kemere giriş yerinde önce dairesel, sonradan dikdörtgen şekline çevrilmiş olan bir toplama havuzuna akar. Bu havuza başka bir katma daha karıştıktan sonra toplanan sular kemerin üzerindeki galeriden geçerek ana galeriyle birleşir.

Asıl adı Balıkzade olan Paşa Kemeri'nin tepe uzunluğu 102 m'dir. Yayaların geçmesini önlemek için kemerin üstüne 75 cm kalınlığında iki engel yapılmıştır. Kemer iki katlı olup toplam 13 gözü vardır. Gözlerin açıklığı 5 m'dir. Gözlerden biri iki kat yüksekliğindedir. Bu gözden başka üstte 7, altta 5 göz yapılmıştır. Kemer taşları cepheden 5 cm kadar içeridedir ve hepsi yarım daireye yakın sivri kemerlerdir.

Kemerin ayaklarının kalınlığı 2,45 m olup her iki cephede 1. ve 2. ayaklarda 54 cm'lik bir çıkıntı, 3. ve 4. ayaklarda ise 72 cm çıkıntı yapılarak tabandaki kalınlık 3,53 m ve 4,77 m olmuştur. Çıkıntılar her iki cephedeki 3,70 m genişliğin 2,62 m'lik bölümünde yapılmıştır. Galerinin altında çıkıntı sıfır olur. Duvar kalınlığı da üstte 1,85 m'ye iner. Bu şekildeki konstrüksiyon ilk defa Sinan tarafından Kırkçeşme kemerlerinde uygulanmıştır. Bibi. R. Anhegger, "Eyyubî'nin Menakıb-ı Sul-

L