Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

PİSAT.TT.AR

İtalya'nın Pisa kentinden gelip, 12-15. yy'lar arasında Konstantinopolis'te koloni kurmuş olan halka verilen ad.

Pisalılar, Venedikliler^) ve Amalfili-lerin(->) tersine, Gotlarm, Lombardlarm ve Frankların egemenliği altındaki bölgede yaşadıkları için Roma İmparatorluğu'ndan çok Germen etkisi altında kalmışlar, bu yüzden de diğer şehir devletleri halklarına göre daha geç özerkleşmişlerdi. 1004 ve 1011'deki Arap istilalarına karşı durarak Akdeniz'de yaşam hakkı elde eden Pisalılar, 1087'de diğer şehir devletleri ve papalık ile barış yaptıktan sonra 1094'te bağımsız bir devlet oluşturdular.

Pisa, Venedik ve Cenova ile birlikte, Haçlı seferleri(->) sırasında önemli rol oynamış; 1099'da Suriye'ye giden Haçlı ordu-

suna, Pisalılar yaklaşık 120 gemi teçhiz ederek katılmışlardı. Sefer sırasında Pisalılar, Ege sularındaki Bizans donanmasına ve garnizonlarına saldırarak ilk kez Bizans tarihinde görüldüler.

Bu seferler sırasında, askeri ve siyasi dengeler peşinde olan I. Aleksios(->) (hd 1081-1118) mektuplar yazarak Normanlar-la ittifak kurmamalarını istedi ve Pisalılara, llll'de "Kuropulates" Basileios Mezimeri-os aracılığı ile bir antlaşma önerdi. Buna göre Bizans, Pisa kilisesine ve başpiskoposluğuna her yıl para ve ipekli kumaşlar gönderecek, Pisa'dan gelen mallar da Bizans limanlarında serbestçe tahliye edilerek imparatorluğun her yanında satılabilecekti. Pisalılar altın ve gümüş ithalatı için gümrük resmi ödemeyecek, diğer maddeler içinse yüzde 4 ödeyeceklerdi. Ayrıca onlara Konstantinopolis'te, içinde bir rıhtım, ticaret mekânları, evler, mağazalar bulunan uygun bir mahalle verilecekti. İmparator, Pisalıları hedef alan, kız kaçırma, hakaret vb olaylarda adaleti derhal yerine getireceğine söz veriyordu. Buna karşılık, imparatorluğun herhangi bir yerinde yaşayan Pisalılar, gerekli görüldüğü takdirde Bizans ordusunda silah altına alınabileceklerdi.

19. yy seyyahı Paspati'ye göre bu mahalle, diğer Latin mahalleleri gibi Halic'in güney kıyısında, Neorion(->) (bugünkü Bahçekapı) ile İkanatissa köprüleri (bugünkü Yeni Cami civarı) arasında içeriye doğru uzanan dar bir şeridi kapsıyordu. Bu mahallede 20 kadar ev, St. Pierre ve St. Nicolas'a adanmış 2 kilise, 2 rıhtım (biri Dipli İskele adında), l hastane, l embo-lum (kemerli çarşı), l mezarlık ve l hamam vardı. Paspati'nin yaptığı tanımlamaya göre Pisalıların mahallesi Amalfililer ile Cenevizlilerin yerleşimlerinin arasındaydı. Yapılan antlaşma uyarınca, Pisa "vikonf'u, imparatorluğun ayrıcalıklı bir tebaası olarak Hippodrom'da ve Ayasofya'da birer locaya sahipti.

1135'te Pisalıların, Amalfi donanmasını Akdeniz'de yok ederek güçlerinin doruğuna çıktıkları görülür. Fakat llll'den 1136' ya kadarki Bizans-Pisa ilişkileri hakkında bilgi yoktur. 1136'da İmparator II. İoan-nes'in (hd 1118-1143), Pisalılara göndermeyi taahhüt ettiği ipeklileri yıllarca elinde tuttuktan sonra toptan göndermesinden anlaşıldığına göre, bu tarihte ilişkilerde bir iyileşme söz konusudur. Aynı yıl Kons-tantinopolis'e III. Lothar'ın elçisi sıfatıyla gelen Pisalı tercüman Burgundio bu iyileştirmede önemli bir pay sahibi olmalıdır. H4l'de Pisalı bir karı koca (Dudonisler) tarafından Konstantinopolis'te bir firma kurulduğu ve bunun 1143'e kadar varlığını sürdürdüğü bilinmektedir. llöO'ta Konstantinopolis'e gelen iki Pisa elçisi Pisa kolonisinin tüm gelirlerinin Pisa Kated-rali'ne yatırılmasını sağlamaya çalışmışlardı. Ayrıca buradaki 2 Pisa katedralinin hazinelerine Bizans hiçbir biçimde el koyamayacaktı.

Il62'de Pisalıların Venediklilere saldırması, Il63'te ise Alman İmparatoru Fre-derik Barbarossa'yla ittifak kurmaları yü-

zünden, tüm ayrıcalıkları geri alınarak o güne dek oturdukları Haliç'ten Üsküdar ya da Galata'ya sürüldülerse de 1170' te I. Manuel, Pisa konsülünün imparatora sadakat yeminine karşılık, onlara eski mahallelerini vermeyi kabul etti.

1182'de Konstantinopolis'teki Latinle-re(-») karşı Grek halkın başlattığı ayaklanma sırasında, Pisa kolonisi büyük zarar gördü. Fakat II. İsaakios dönemi (1185-1195) tüm Latin kolonileri için olduğu gibi Pisalılar açısından da olumlu geçti. Böylece 1192'de başkentteki Pisa mahallesi genişletildi, imparator Pisa Katedrali'ne vereceği armağanların miktarını artırmaya ve Pisalılardan Bizanslılarla aynı oranda vergi almaya söz verdi. Fakat 1192 ve 1194'te Pisalı korsanlar Bizans sularında korsanlık yapmaya devam ediyorlardı.

1195'te III. Aleksios (hd 1195-1203) Pisa vikontunu eski antlaşmaları yenilemek için defalarca başkente davet ettiyse de Uguccione ve Pietro Modano adlı elçiler nedense ancak 1198'de başkente geldiler. Elçilere verilen talimat arasında Pisa tüccarlarının her türlü gümrük resminden muaf tutulmasının sağlanması, Bizans tarafından gönderilen yıllık armağanların artırılması, Pisa mahallesine bir bölüm evle yeni bir rıhtım eklenmesi de vardı. Bu tarihlerde Pisalılar ve Venedikliler Bizans sularında sürekli çatışma halindeydiler ve imparator açıkça Pisalıları tutuyordu. Hattâ 4. Haçlı Seferi sırasında tahttan uzaklaştırılan veliaht Aleksios, Konstantinopolis'ten Pisalı kont Segalari ve Familiatus'un yardımlarıyla kaçabilmişti. 4. Haçlı Seferi'ne karşı başkentin savunmasına büyük katkıda bulunan Pisalılar, 1204'te Konstantinopolis'te kurulan Latin İmparatorluğu^) sırasında Bizans'a gösterdikleri sadakatin cezasını gördüler. İşgal sırasında kiliseleri ve mahalleleri yakılan Pisa kolonisinin dini giderleri 1204'ten 1223'e kadar Pisalı papaz Benenatus tarafından karşılanmıştı. St. Nikolas ve St. Pierre kiliseleri yangında tahrip olduğu için bu dönemde kendilerine civardaki Apologotheton Manastırı verildi. Buna karşılık Pisalılar 1236'da Venedikliler ve Cenevizlilerle beraber şehri geri almak isteyen Greklere karşı koyarak durumlarını sağlamlaştırmaya çalıştılar.

İlişkilerdeki istikrarsızlığa karşın 1261' de şehri Latinlerden geri alan İmparator VIII. Mihael, Pisalıların şehirde kalmalarına izin verdi. Fakat artık Pisa kolonisi 1200'lerin başındaki gücünü yitirmişti. Bunun başlıca nedeni Cenova ile Pisa arasındaki ezeli rekabet olmalıdır. Nitekim 1284'te Oberto Doria komutasındaki bir Ceneviz donanması Pisalıların 33 kadırgasını ve on binlerce Pisalıyı tutsak ettikten sonra, 1290'da Pisa kentinin denize açılan iskelesi olan Tiren Denizi'ndeki Pisa Limanı şehri de (Marina di Pisa) yakılıp yıkılınca Pisalıların sonu geldi. Kaynaklarda II. Andronikos'a (hd 1282-1328) hizmet veren bir Pisa konsolosundan ve Pisalı Fransisken keşişlerine tahsis edilen bir arsadan söz edilmekle beraber Pisa kolonisinden bahsedilmemektedir. Bu dö-

nemde diğer Latin kolonileri gibi Beyoğlu ve Galata'da faaliyet gösteren Pisalı tüccarların ihracat ve ithalatta yüzde 2 vergi ödediklerine ilişkin bazı belgeler varsa da artık Konstantinopolis'ten neredeyse silinen Pisalıların yerini 1422'den itibaren bir diğer İtalyan şehir devleti olan Floran-sa'dan gelen Floransalılar(-») alıyordu. Konstantinopolis'e şarap, giyim eşyası, demir ve para getirip karşılığında baharat, tahıl, pamuk, şeker, yağ ve köle satın alan Pisalılar, tüm imtiyazlarını 1439'da Floran-salılara devrettikten sonra Konstantinopo-lis'i terk ettiler.

Bibi. R. J. Lilie, Handel und Politik: Zwischen dem byzantinischen Reich und den italieni-schen Kommunen Venedig, Pisa und Genua in derEpoche derKomnenen und derAngeloi (1081-1204), Amsterdam, 1984; C. Otten-Fro-ux, "Documents inedits sur leş Pisans en Ro-manie aux XHIe-XTVe siecles", (M. Balard-A. E. Laiou-C. Otten-Froux'un Leş Italiens â Byzan-ce adlı kitabında), Paris, 1987, s. 153-195; Belin, Latinite, 14-41; E. D. d'Asseglio, "Recherc-hes sur l'histoire de la latinite de Constanti-nople", Echos d'Orient, S. 23 (1924), s. 448-460; W. Heyd, Yakm-Doğu Ticaret Tarihi, Ankara, 1975; P. Classen, Burgundio von Pisa: Mehter, Gesandter, Übersetzer, Heidelberg, 1974; A. Dondaine, "Hugues Etherien et Leon Toscan", Archives d'histoiife doctrinale et lit-teraire du moyen âge, S. 19 (1952), s. 67-134.

AYŞE HÜR