Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

PROTESTAN OKULLARI

Amaçları arasında Protestanlığı yaymak da bulunan ve Amerikalı misyonerlerin öncülüğünde açılan eğitim kurumları.

"AmerikanMisyoner Mektepleri", "Amerikan Okulları", "Board Okulları" da denmiştir. Önce, 1824'te Beyrut'ta faaliyete geçen bu okullardan İstanbul'daki ilki, 1840' ta, Beyoğlu'nda 2 öğrenciyle açılmıştır. Protestan okullarının, Osmanlı uyruğu ulus ve toplulukları (Bulgar, Ermeni, Keldani,

Maruni, Süryani, Melkit) otonom birer Hıristiyan devleti konumuna getirmek için çaba gösterdiği, istanbul'daki okulların da bu çalışmalara merkezlik ettiği ileri sürülmüştür.

Bir Amerikan ticaret gemisinin 1790'da istanbul'a gelmesiyle başlayan Osmanlı-Amerikan ilişkilerinin en etkili sonucu, 19. yy'da, İstanbul'da ve taşrada açılan Protestan okulları olarak gösterilir. Ancak ilk Protestan okulları İstanbul'da değil, Beyrut'ta ve izmir'de açılmıştır, istanbul'a gelen ilk Protestan misyonerler ise 1820'ye doğru Levy Parsons ve Pliny Fisk'tir. Bunlar ve izleyen yıllarda gelen Josiah Bremer, Elly Smith, H. G. Dwiğth, istanbul'da ve Anadolu'da yaşayan Ermenilere, Rumlara ve Yahudilere dönük misyonerlik çalışmalarını başlatan kişiler olarak bilinir.

1830'a doğru ise American Board of Commissioners for Foreign Missions (Board) mensubu misyonerler, Theological Seminary (ilahiyat okulu), high school (lise) türü okullar açmaya öncelik verdiler. 1829'da, İstanbul'da kurulacak bir "misyon" ile, Yunanistan'a ve Anadolu'ya dönük çalışmalar için uzun vadeli planlar hazırlandı.

Bu yıllarda, Amerika'dan gelen misyonerlerden William Goodell (1792-1867), William G. Schauffler (1798-1883), Elias Riggs (1810-1901), Cyrus Hamlin (1811-1900), istanbul'daki Protestan okullarının kuruluşunda önemli görevler üstlendiler. 1832'de "Mission to Constantinople" kuruldu.

Misyoner Goodell, okul önceliği için İstanbul'daki Ermeni cemaatini öngördü. Ancak yerleştiği Büyükdere'de Rumlar yaşadığından, ilkin bunlar için "Lancaster tipi" (tek eğitmenli) okullar açtı. Goodell, Osmanlı askerleri için de "Dolmabahçe Erat Mektebi" adıyla bilinen bir okuma yazma kursunu faaliyete geçirdi: Buranın yönetimine Aziz Bey adında bir Müslüman getirilmişti. Goodell, kendi evinde de kız çocukları için bir Protestan mektebi kurdu ve 28 Hıristiyan öğrenci kabul etti. 1834'te Ermeni çocukları için Beyoğlu'nda açılan misyoner okuluna, Amerikalı, İtalyan, Rum, Ermeni ve Türk öğretmenler atandı. Burada, İstanbul'da o tarihe kadar varlıkları bile bilinmeyen ve hepsi Amerika'dan getirilen batarya, dinamo, teleskop, pompa, küre, mikroskop, prizma vb ders araç gereçleri eğitim ve öğretim çalışmalarında ilk kez kullanılmaya başlandı. Ancak, Ermeni Patrikhanesi, cemaat çocuklarının Protestanlaştırılması girişimine karşı çıktı ve Beyoğlu Mektebi 1840'ta kapatıldı. Bununla birlikte yeni okul sisteminin ve öğretim tekniklerinin yarannı gören Ermeniler, Üsküdar'da büyük bir kolej kurma çabasına giriştiler. Bina yapımı tamamlanınca buranın kadrosunu da Amerikalı misyonerler, Board aracılığı ile sağladılar.

Tanzimat'ın (1839-1876) getirdiği yeni koşullarda ve özellikle de bu dönem boyunca eğitime verilen önemden yararlanan W. Goodell, İngiltere Elçisi Stratford Can-ning'in nüfuzundan da yararlanarak Erme-