Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

PSELLOS, MIHAEL

(1018, Konstantinopolis - 1078 ya da 1096- y Bizanslı düşünür, ilahiyatçı, yazar ve devlet adamı.

Platoncu felsefenin Hıristiyan öğretisiy-le bütünleşebileceğini savunarak ve Bizans fikir dünyasına Patrik Fotios(->) tarafından sokulan Aristotelesçi düşünceye karşı çıkarak daha sonra Rönesans'ı etkileyecek olan Bizans klasik eğitiminin canlanmasına öncülük etmiştir.

Bazı kaynaklarda Nikomedia (İzmit) doğumlu olduğu kaydedilen Psellos'un asıl adının Konstantinos olduğu ileri sürülür. Fakat manastır yaşamındaki adı olan Mihael'le tanınmıştır. Konstantinopolis'te sıradışı bir eğitim görerek ileride patrik olacak Ksifilinos (III), Konstantinos (III), Leihudes ve şair Mauropus gibi değerli kişilerle çalışma fırsatını bulmuştur. Psellos'un saraya ilk kez 104l'de V. Miha-el'in(->) imparatorluk sekreteri olarak intisap ettiği ileri sürülür. İlk önce hukukçuluğu seçen Psellos, IX. Konstantinos(->) (hd 1042-1055) tarafından Konstantinopolis'te 1045'te açılan iki okuldan biri olan felsefe okulunun başına geçmiştir. (Hocası Ksifilinos ise hukuk okulunu yönetiyordu.) Yazmalarında anlattığına göre, Psellos burada Araplardan Keltlere kadar geniş bir yelpazeden öğrenciye ders vermiştir. Bu okulda, Bizans'ta o güne dek egemen görüş olan Aristotelesçiliğe karşı, yeni Platoncu bir felsefe geliştirmiş, bu arada Hıristiyan düşüncesinin başlangıcı olarak kabul ettiği Homeros'un edebiyatım yeniden yorumlamıştır.

Psellos her ne kadar bir düşün adamı olarak ün yapmışsa da, bazı kaynaklarda politik yaşama büyük ilgi duyan, hırslı ve entrikacı bir kişi olarak anlatılır. 1054'te, İmparator IX. Konstantinos'un siyasal ve askeri başarısızlıklarının faturası çevresindeki seçkinlere çıkarılınca, Ksifilinos ile birlikte keşiş olarak Olimpos Dağı'na (Uludağ) çekilmeye zorlanan Psellos, kısa süre sonra başkente dönmeyi başarması ve Teodora'dan(->) VII. Mihael döneminin (1071-1078) sonuna dek etkin siyasal rollere soyunması buna kanıt olarak gösterilmiştir. Bu iddiaların abartılı olduğu ve Psellos'un yalnızca "hipatos ton filosofon" (düşünürlerin başı) unvanı ile yetindiğini ileri süren araştırmacılar da vardır.

Büyük olasılıkla VII. Mihael döneminde "logothetes" Nikeforitzes'in düşmanlığını kazanarak başkenti terk etmek zorunda kalan Mihael Psellos, yaşamının son günlerini görece yoksulluk içinde geçirmiş ve genç kuşaklar tarafından unutulmuş olarak ölmüştür. Ölüm tarihi, Nikomedi-alı Mihael adlı birinin ölüm tarihi olarak zikredilen 1078 kabul edilirken, Filip Mo-notropos'un Dioptra adlı yapıtına yazdığı önsözden hareket edilerek bu tarihin 1096 olabileceği de ileri sürülmüştür. Gerçekten de M. Psellos'un bazı eserlerinin 1081'den sonra yazıldığı kesin gibidir.

Mihael Psellos, tüm Bizans tarihi içinde çok geniş kültüre sahip gerçek bir entelektüel olarak seçkin bir yere sahiptir.

Tarih, felsefe, hitabet, ilahiyat, tıp, matematik, astroloji ve hukuk konularında yazdığı mektupları geniş bir koleksiyon oluşturur. Bir filozof olarak Psellos doğanın rolünü öne çıkarmış, bu bağlamda mucizenin rolünü minimuma indirmişti. Psellos' un tarih kitabı Kronografya, 976-1078 arasında bizzat şahit olduğu hattâ bazı yazarlara göre bizzat oluşturduğu olayları kapsar. Ostrogorsky'nin de dahil olduğu bir grup tarihçiye göre, Psellos değişik imparatorların kişiliklerine ve dönemin eğilimlerine ayak uyduran, gerektiğinde entrikalara giren, dalkavukluk eden ve böylece durmadan yükselen bir politikacı-düşünür-dü. Fakat aynı zamanda hünerli ve hızlı kalemi, yüksek hitabet gücü ve yaratıcı zekâsıyla, Helenizm düşüncesinin Bizans'ta yeniden yaşam bulmasını sağlamış çok seçkin bir kişilikti.

Bibi. Chronographie. (yay. haz. E. Renauld), 2 c., Paris, 1926-1928; Ch. Zervos, MichelPsellos, Paris, 1920; A. Rambaud, Michel Psellos, Etudes sur l'histoire byzantine, Paris, 1912, s. 111-171; J. Hussey, "Michael Psellus, The Byzantine Historian", Speculum, S. 10 (1935), s. 81-90; L. Benakis. "Michael Psellos Kritik an Aristoteles", Byzantinische Zeitschrift, S. 56 (1963), s. 213-227; P. Gautier, "Collections in-connues ou peu connues de textes pselliens", Rivista di studi bizantini e slavi, S. l (1981), s. 39-69; C. Chamberlain, "The Theory and Practice of Imperial Panegyric in Michael Psellus", Byzantion, S. 56 (1986), s. 16-27; N. F. Wilson, Scholars of Byzantium, Londra, 1983, s. 156-166.

AYŞE HÜR