Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

RABDOS MAHALLESİ

Konstantinopolis'i çevreleyen I. Constanti-nus'un(-») (hd 324-337) yaptırdığı kara surlarının güney ucunda, bugünkü Samat-ya'da ve büyük olasılıkla denize doğru uzanan 82. kulenin yakınlarındaki Bizans mahallesi.

Rabdos adının kökeni konusunda açık bilgi yoktur. Konstantinopolis topografyası hakkında önemli bir kaynak olan 10. yy'dan kalma Patria Konstantinopoleos'2. (-») göre, kentin kurucusu I. Constantinus, Hz Musa'nın kutsal asasını (Yunanca: Rabdos) Eksokionion (bak. Altımermer) Kapı-sı'ndan geçerek şehre getirmiş ve bu kutsal emaneti imparatorluk sarayına nakletmeden önce, bir süre civardaki Meryem Ana Kilisesi'nde muhafaza etmişti. Pat-ria 'da aynı tarihte çevredeki Ayios Aimi-lianos Kilisesi'nin onarımından da söz edilmesi, hikâyenin tümüyle hayal ürünü olduğunu düşündürmektedir. Çünkü Ayios Aimilianos, I. Constantinus döneminde değil, İulianus(->) döneminde (hd 361-363) şehit olmuştu ve kilisesi de bu tarihten sonra yapılmıştı. 630'larda, Constantinus surları üzerinde bir kapı açılarak Ayios Aimilianos Kapısı denmesine bakılırsa, kilise 630'larda ayakta olmalıdır.

Rabdos Mahallesi'ndeki bu iki kilise, I. Basileios(-0 döneminde (867-886) onarım görmüş, fakat 10. yy'dan sonra adlarına bir daha rastlanmamıştır.

Bibi. Dirimtekin, Marmara Surları, 45-46; Janin, Constantinople byzantine, 27, 419-420; Janin, Egliseset monesteres, I, 3, 12-13, 219-220; A. Berger, Untersuchungen zu den Patria Kons-tantinupoleos, Bonn, 1988, s. 607-608.

ALBRECHT BERGER

RADYO

İstanbul'da deneme niteliğindeki ilk radyo yayını 1921 veya 1922'de yapılmış olmalıdır. Bu konuda çeşitli kişilerin yayımlan-'mış anılarında (Ruşen Ferit Kam, Şevket Süreyya Aydemir, Nedim Veysel İlkin), 1920'lerin başlarında Darülfünun konferans salonunda öğrencilere bir müzik yayını dinlettirildiği yazılıdır. Bu yayın kimilerine göre bir Fransız savaş gemisinden naklen, kimilerine göre ise biraz ötedeki Yüksek Muallim Mektebi'nden yapılmaktadır. Şevket Süreyya, ilk radyo yayın de-

nemesini, hem de kendi kurduğu bir cihazla yapanın, Mesleki ve Teknik Öğretim umum müdürlerinden, eğitimci Rüştü Uzel olduğunu; bu yayını İstanbul Yüksek Muallim Mektebi'nde hoca iken gerçekleştirdiğini ve konserin Darülfünun'dan izlenebildiğini yazar.

İstanbul'da ilk programlı radyo yayını 6 Mayıs 1927'de başlamıştır. Ancak İstanbul Radyosu'nün kuruluş çalışmaları bir yıl öncesine gider. Eylül 1926'da, radyo telsiz imtiyazı, İş Bankası ile Anadolu Ajansı'nın ortaklığı olan Türk Telsiz Telefon Anonim Şirketi'ne verilmiştir. Yapımına 1925 sonlarında başlanmış olan Osmaniye vericisi 1926 sonlarında yayın yapabilecek hale gelmiş ve hem deneme, hem de gösteri olarak İstanbul halkına ilk yayın 1927 Mart'inin ilk günlerinde gerçekleştirilmiştir. Sirkeci'de, Büyük Postane'nin kapısının önüne yerleştirilen bir radyo alıcısından, oradan gelip geçenlere müzik dinlettirilmiş; mart ayı sonlarında da Osmaniye telsizi yanında kurulmuş geçici stüdyodan Türk sanatçılarının hazırlayıp sundukları bir müzik yayını yapılmıştır.

İlk programlı yayınına 6 Mayıs 1927'de başlayan, böylece de resmen kurulmuş ve çalışmaya başlamış olan İstanbul Radyo-su'nun bu ilk dönemdeki stüdyosu, Sirke-ci'deki Büyük Postane'nin çatı kalındaydı. İlk yayınlar Osmaniye'deki 5 kvv'lık vericiden 185 KHz üzerinden yapılıyordu.

İlk gün, saat 17.00'de "Türk inkılabı hakkında konferans'la başlayan yayın, alaturka saz heyetinin konseri, Anadolu Ajansı'nın haberleri, alaturka ve ağırlıklı olarak alafranga müzikle saat 22.00'ye kadar sürmüştür.

İstanbul Radyosu'nun ilk müdürü, aynı zamanda kuruculardan da olan Sedat Nuri'dir.

İstanbul Radyosu, o zamanki daha yaygın deyimle İstanbul Telsizi, 3 Aralık 1927' de yayınlarını durdurmuş, önce Osmaniye telsizinde bir bozukluk olduğu samlmışsa da bu durumun şirketin mali bunalımından ileri geldiği anlaşılmış; İstanbul Radyosu bu yüzden 1936'ya kadar giden dönemde yayınını sık sık kesmek zorunda kalmış, süreklilik kazanamamıştır.

1934'te, İstanbul Radyosu'nun stüdyosu önce Beyoğlu'nda Ambasadör Kahve ve .Oteli'nin üstündeki iki kata taşınmıştır. 1936 sonlarına kadar süren uzun bir dönem boyunca, İstanbul Radyosu'nun yayına devamı, birtakım mali ve hukuki sorunlarla karşılaşmış, 4 Eylül 1936'da İstanbul PTT Başmüdürlüğü Nafıa Vekâleti'nin emriyle İstanbul Radyosu'na el koymuş ve PTT yönetimine geçen radyo kendi hazırladığı ilk programı 9 Eylül 1936 akşamı yayımlamıştır.

İlk yayından 1936'ya kadar geçen süre boyunca, İstanbul Radyosu'nun programında müzik yayınları yüzde 85'e varan bir yer kaplamıştır. 1935'e kadar sözlü yayınların programda kapladığı süre yüzde 18'i geçmezken, giderek sözlü yayın oranı artmış, "Sesli Radyo Gazetesi" adıyla bir haber programına yer verilmeye başlanmıştır. Eğitici yayınların tüm sözlü yayın-

lara oranı bu dönem boyunca yüzde 30 ile yüzde 50 arasında değişmiştir. Çocuk programı Şubat 1935'te başlamış, ilk futbol maçı naklen yayımı 20 Temmuz 1934'te, İstanbul'da Fenerbahçe-Avusturya WAC maçı olmuştur.

1937-1943 arasında İstanbul Radyosu gerileme ve suskunluk dönemine girmiştir. 1938'e kadar yayınlarını oldukça büyük zorluklarla sürdüren, bu tarihten sonra Ankara Radyosu'yla rekabete yenilen İstanbul Radyosu, 1938 sonrasında fiilen devreden çıkmış, zaman zaman yapılan yayın girişimleri süreklilik kazanmamıştır.

1943'te Basın Yayın Genel Müdürlüğü' ne bağlı olarak yeniden kurulan İstanbul Radyosu, bu defa Beyoğlu'ndaki Galatasaray Postanesi'nin(->) üstündeki stüdyosuna taşınmış, ancak yine çok yetersiz olan bu stüdyodan yapılan deneme yayınlan da başarılı olamamış, Mart 1944'te deneme yayınlarına son verilmiş ve İstanbul Radyosu'nun kuruluş dönemi böylece kapanmıştır. Bu durum, 1949'da yeni orta dalga vericisi hizmete girene kadar sürecektir.

Bugün de İstanbul Radyoevi olarak kullanılmakta olan Harbiye'deki bina, 1945'te açılan proje yarışması sonucunda Doğan Erginbaş, Ömer Güney ve İsmail Utkular'ın ortak projesinin seçilmesiyle ve Kasım 1945'te binanın temellerinin atılmasıyla kuruluş aşamasına gelmiş; 19 Kasım 1949 günü, dönemin cumhurbaşkanı İsmet İnönü'nün açış konuşmasıyla hizmete girmiştir. Böylece İstanbul Radyosu ilk kez elverişli stüdyo koşullarına kavuşmuş; l Haziran 1949'da 150 kw'lık bir güçle deneme yayınlarına başlamıştır.

İstanbul Radyoevi binası 4 katlıdır. Bodrum katta binanın elektrik beslemesini sağlayan transformatör merkezi, ana tevzi tablosu, ısıtma ve havalandırma tesisleri, atölye ve depolar bulunmaktadır. Zemin kat ve birinci kat, stüdyolara, plak ve film alma üniteleriyle program servis bürolarına ayrılmıştır. Diğer katlarda, ana kumanda ve kontrol daireleri ile teknik ve idari servis büroları vardır. Radyoevinde toplam 5.030 m3 hacminde, 100 kişilik büyük senfonik orkestralara bile yetecek, elverişli teknik olanaklara sahip 13 stüdyo bulunmaktadır.

Orta dalga, 701 KHz üzerinden yayın yapan, 150 kw'lık İstanbul Radyosu 1964' te radyoların özerk kurum olan TRT'ye

Harbiye'deki Radyoevi. AH Hikmet Varlık, 1994