Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

ROMANOS IV DİOGENES

345

RUM ATEŞİ

ROMANOS IV DİOGENES

(?, <'-4Ağustos 1072, Pmîi[Kınahada])Bizans imparatoru (1068-1071).

X. Konstantinos'un (hd 1059-1067) zayıf iktidarından sonra, başkent halkı ve askeri aristokrasi güçlü bir imparator ihtiyacını dile getirdiklerinde akla Romanos gelmişti. Tarihçi İ. Skilitzes(-0, Attaleiates ve Zonaras'a göre Konstantinos döneminde Tuna boylarındaki Serdika'nm "doux"u (ordu komutanı) olan Romanos, bir ara Macarlarla işbirliği yaparak dul imparatori-çe Eudokia Makrembolitissa'ya karşı komplo kurmakla suçlanmış ama sonradan Eu-dokia'nın güvenini kazanmayı başarmıştı. Bu sırada iktidarın güçlü adamları, imparatorun kardeşi Kayser İoannes Dukas ve düşünür Mihael Psellos'un(->) şiddetli itirazlarına rağmen Romanos ile evlenen Eudokia, kocasını Ocak 1068'de IV. Romanos adıyla tahta çıkardı.

Peçeneklere karşı kahramanlıklarıyla tanınan deneyimli general Romanos, ne yazık ki beklenen başarıları gösteremedi ve iktidarı iki büyük yenilgiyle noktalandı. Bunlardan birincisi ve en önemlisi 1071' de, Doğu Anadolu'da, Malazgirt mevkiinde Selçuklulara karşı uğradığı yenilgidir. Bu yenilgide yabancılardan oluşan Bizans ordusunun düzensizliği ve çürümüşlüğü kadar Kayser İoannes'in oğullarından And-ronikos Dukas'ın ihaneti de önemli bir rol oynamıştı. Yenilgiden sonra Selçuklulara esir düşen Romanos Diogenes, yıllık haraç, şahsı için fidye ve Selçuklu esirlerinin iadesi karşılığında özgürlüğünü sağlayan bir antlaşma imzalamayı başardıysa da, yokluğunu fırsat bilen Kayser İoannes tarafından tahttan azledildi. Konstantino-polis'te önceleri İmparatoriçe Eudokia ile büyük oğlu Mihael Dukas'ın (VII) ortaklaşa yönetimi egemen oldu, sonra da Eu-dokia'nın bir manastıra sürülmesini takiben, Psellos'un yetiştirdiği VII. Mihael (hd 1071-1078) tek başına tahta çıktı.

Bu sırada Konstantinopolis'e ulaşan Romanos, Mihael adına üç metropolitin imzaladığı garanti mektubuna güvenerek teslim oldu fakat daha başkente ulaşmadan gözlerine mil çekilerek Proti Adası'na sürüldü. Böylece Alparslan ile Romanos arasındaki anlaşma geçersiz kaldı. Aynı yıl Bizans'ın İtalya topraklarındaki son müstahkem mevkii Bari'nin de Normanların eline düşmesi üzerine, Bizans çok tehlikeli bir duruma girdi fakat devletin henüz güçlü olması ve VII. Mihael'in Papa VII. Grego-rios'un desteğini sağlaması ile bu kritik durum atlatıldı.

Bu başarısızlıklarda hiçbir suçu olmayan Romanos Diogenes ise, 1072'de Proti Adası'nda acılar içinde yaşamını tamamladı. Romanos'un tahttan edilmesinde en önemli rolü oynayanlardan biri olan Psellos'un, mil çekme olayını, Tanrı'nın Roma-nos'u daha yüksek bir ışığa layık görmesi şeklinde yorumlaması, ironik olduğu kadar ikiyüzlü bir yaklaşım olarak da kaydedilir.

1094'te Konstantinopolis civarına dek gelmeyi başaran bir Kuman ordusunun

Hz İsa'yı IV. Romanos Diogenes ve İmparatoriçe Eudokia'yı kutsarken gösteren fildişi levha. Biblioteque Nationale, Paris

kumandanı, kendini Romanos'un oğlu Konstantinos Diogenes olarak tanıtarak Bizans tahtı üzerinde hak iddia etmiş fakat yenilgiye uğramıştı.

Tarihçi Anna Komnena'ya(->) göre, Romanos Aretoe Sarayı diye bilinen fakat bugün mevcut olmayan bir yazlık saray inşa ettirmişti. Janin(->) ve Schneider'e göre Hebdomon'un (Bakırköy) 3 km kadar kuzeyindeki Haznedar veya Asintor Deresi civarında olan bu saray 1895 tarihli Göltz haritasında hâlâ görülebiliyordu.

Paris'te bulunan bir fildişi panoda Romanos ve Eudokia'mn temsil edildiği iddia edilmekle beraber, II. Romanos'un (hd 959-963) karısının da Eudokia adını taşımasından dolayı tasvirin hangi Romanos'a ait olduğu halen tartışma konusudur.

Bibi. R. Jenkins, Byzantium: the Imperial cen-turiesAD 610-1071, Londra, 1966, s. 308-374; Ostrogorsky, Bizans, 318-325, 333; Dictionary

Galata'daki

Royal Oteli'nin

yer aldığı bir

gravür.

The Illustrated

London News.

23 Aralık 1876/

TETTV Arşivi

of Byzantium, 1807; Janin, Constantinople byzantine, 138.

AYŞE HÜR