Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

Eczacıbaşı

Fayans

Fabrikası

Cumhuriyetin 50. Yılında istanbul

İstanbul'da sanayinin gelişme özellikleri bir dizi kentsel sorunu da birlikte getirmiştir. Cumhuriyet öncesinde kentin Haliç sahillerinde, güneybatıda Marmara sahilinde, Yedikule-Küçükçekmece aksı üzerinde, Tophane-Beşiktaş yöresinde, Beykoz-Paşabahçe çevresinde oldukça seyrek düzende kurulmuş sanayi tesislerinin yerini, 1950'lerden sonra kenti dört bir yandan kuşatan ve göç dalgalarına bağlı olarak da, gecekondulaşmayla hem zaman hem de mekân da paralellik gösteren sanayi bölgeleri almıştır. Kent planlamasında 1930' lardan itibaren organize sanayi bölgeleri olarak ayrılmış Halic'in kuzeybatısı, eski Londra Asfaltı'nın kuzeyi, Anadolu yakasında Ümraniye-Dudullu bölgesi vb bir yana gelişen sanayi elverişli bulduğu her yana yayılmıştır (bak. kentsel gelişme; planlama). Günümüzde İstanbul'un gecekondu semtleri küçük ve büyük sanayi kuruluşlarıyla iç içe ve yan yana kenti kuşatmaktadır. En eski gecekondu bölgesi olan Zeytinburnu yöresi, 1950'lerde sanayinin ilk hızlı gelişmesinin ürünü olan fabrikaların civarındaydı. Daha sonra 1960'larda İstanbul'un kuzeybatısında, Kâğıthane, Bayrampaşa, Gaziosmanpaşa, Bakırköy' den başlayıp Küçükçekmece ve Silivri'ye doğru yayılan sanayi tesisleri, Büyükdere Caddesi boyunca kurulan fabrikalar, Gül-tepe, Kuştepe, Çeliktepe, Sanayi Mahallesi vb gecekondu semtlerini doğurdu. Anadolu yakasında sanayinin 1950'lerden başlayıp 1960'larda hızlanarak Maltepe, Kartal, Pendik hattına, Tuzla'ya ve buradan da İstanbul İli sınırlarını aşarak Kocaeli'ne doğru yoğunlaşması; Ümraniye-Dudullu'daki sanayi gelişmesi, buralarda kentin 1950 sınırlarını onlarca defa aşan ve gecekondu niteliği ağır basan bir yerleşme yapısı doğurdu. Bu durum Boğaz'ın Anadolu yakasında Beykoz ve çevresinde, Rumeli'de

Sarıyer-Büyükdere yöresi, Rumelihisarı'nın arkasındaki sırt ve tepeler, Büyükdere Cad-desi'nin Ayazağa kesimi ve bu hattın batısında kalan yamaçlarda da aynen tekrarlandı. Bir ölçüde sanayinin gelişmesine bağlı olan bu kentsel büyümenin getirdiği altyapı sorunları ise her geçen gün büyüyerek sürüyor.

İstanbul'da sanayinin yapısının doğurduğu bir başka sonuç tekelci gelişmenin kendini en fazla bu ilde göstermesi, sanayi burjuvazisinin en köklü ve güçlü olduğu kentin İstanbul olması; buna bağlı olarak işçi sınıfının da gerek sayıca gerekse örgütlenme, hareketlilik, iş ve eylem deneyimi açısından İstanbul'da güçlü bir konumda bulunmasıdır (bak. işçi hareketi; işçi örgütlenmesi; işçiler).

1980'ler sonrasında, İstanbul merkezli sanayinin, işyerlerinin bir bölümünü İstanbul'un çevresine kaydırması; sanayinin, Türkiye'nin diğer bölge ve kentlerine eskiye oranla daha fazla dağılma olanaklarına kavuşması vb nedenlerle, çalıştırdığı işçi ve ürettiği katma değer açısından oransal bir gerileme içinde görülen İstanbul, imalat sanayiinde ülkenin birinci ili olmayı halen, hem de önemli bir farkla korumaktadır.

İSTANBUL