Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SELİMİYE CAMÜ

Üsküdar İlçesi'nde, Selimiye'de, Selimiye Kışlası'nın yanında yer alır. III. Selim (hd 1789-1807) tarafından bir okul, bir muvak-kithane, çeşme ve sebille birlikte, kapı kitabesine göre 1219/1804-05'te yaptırılmıştır.

Hadîkatü'l-Cevâmi'de caminin yapımına 1216/1801-02'de başlandığı ve inşaatın 5 Muharrem 1220/5 Nisan 1805'te bitirildiği belirtilmektedir. Yapı biter bitmez minareleri kalın bulunmuş ve taşlarının yon-tulmasıyla bir ölçüde inceltilmiştir. 12387 1823'teki bir lodos fırtınasında minarelerden biri tamamen, diğeri de kısmen yıkıldığından her iki minare de yenilenmiştir.

Selimiye Camii, geniş bir avlunun ortasında yer almaktadır. Avlunun dört yanında birer giriş bulunmaktadır. Bunlardan biçimi ve ölçüsüyle en belirgin olan kuzey girişine, sokak kotu aşağıda kaldığı için her iki yandan birer rampa ile çıkılmaktadır. Bu giriş, cami esas girişiyle aynı aks üzerindedir. Avlunun güney tarafında ve güneydoğu köşesinde hazire bulunmaktadır.

Yapının esas girişine, kuzey tarafından on basamakla çıkılarak ulaşılmaktadır. Açıklıkları birbirine eşit olmayan beş açıklıktan meydana gelen son cemaat yerinin, girişi belirleyen orta aksında öne doğru çıkıntı yapan bir göz daha bulunmakta ve bu ek gözün kapladığı platformun üç yanı merdivenle sarılmaktadır. Öne çıkıntı yapan gözün üç yanı, sonradan demir doğramalı bir camekânla kapatılmıştır. Son cemaat yerinin ortadaki üç gözü harim bölümünün karşılığı olmakta; yanlarda kalan küçük gözler, ibadet mekânının doğu ve batı yanlarındaki galerileri karşılamaktadır. Son cemaat yeri ile bu yan galeriler arasındaki bağlantı kapılarla sağlanmaktadır. Cami esas girişinin iki yanında hari-me açılan ikişer pencere vardır. Bunların arasında küçük mihrap nişleri yer almaktadır. Konut ve hünkâr mahfili bölümlerinin örtüsü kırma çatıdır. Minarelere, son cemaat yerinin iki ucundaki küçük ön odalardan geçilerek girilmektedir.

Selimiye Camii'nin mimar veya mimarları bilinmemektedir. Yapının tamamlanması Ahmed Nureddin Efendi'nin başmi-

mar olduğu döneme rastlamaktadır. Kare planlı harim bölümü; kıble cephesinde harim bölümüne eklenmiş olan dikdörtgen biçimli mihrap nişi; harimin doğusunda ve batısında yer alan, içe kapalı, dışa açık yan galeriler; harimin kuzeyinde yer alan, içe açık bir galeri, bu galerinin kuzeyinde yer alan son cemaat yeri; tüm bu elemanların meydana getirdiği gruba kuzey cephesinde eklenen, batıda hünkâr mahfili bölümü ve bunun batı yan galerisi üzerindeki uzantısı, doğuda konut bölümü; kuzey cephesi üzerinde bulunan minareler camiyi meydana getiren ana elemanlardır. Bu elemanların tümü, tek başlarına, özerk birer kütlesel bütüne sahiptir. Başka elemanlarla birlikte, aynı kütle içinde eritilme-mişlerdir. Örneğin her birinin kendine ait, bağımsız bir örtüsü vardır. Yapının genel kompozisyonu, bu özerk birimlerin bir gruplaşmasından meydana gelmiştir. Elemanlar uyumlu bir bütünlüğü sağlayacak şekilde ölçülendirilmişlerdir. Bütün yapıyı dolanan silme takımları ve saçak silmeleri, pencere, pilastr gibi ikinci derecedeki elemanların birömekliliği ve kemer, kolon gibi strüktür elemanlarının biçimleni-şindeki tutarlılık da uyumlu bir bütünlüğe varılmasına hizmet etmektedir.

Kütle kompozisyonu, ana hatlarıyla, son cemaat yerindeki esas girişten ve mihraptan geçen aksa göre simetrik bif kompozisyondur. Bu simetri üç noktada bozulmaktadır. Bunlardan birincisi, doğu ucundaki konut bölümünün zemin katının boş oluşu; ikincisi doğudaki yan galerinin üzeri tamamen boş olduğu halde, batıdaki yan galerinin üzerine hünkâr mahfili bölümünün birinci katta yer alan hünkâr locasının uzanması; üçüncüsü de, hünkâr mahfili bölümünün güney tarafına, zemin katta bir revak eklenmiş olmasıdır.

Yapıyı meydana getiren elemanlardan harim bölümü, 14,60 m çapında tek bir büyük kubbe ile örtülen bir kare pirizmadır. Prizmanın taban boyutları 15 m, yüksekliği ise kubbe tepesinde 25,70 m'dir. Hacmin genişliği ile yüksekliği arasındaki oransal ilişki 1/1,71'dir. Yan duvarlar arasında sınırlanmış olan prizma, esas giriş aksı üzerinde, mihrap nişi ve galeri ile öne ve geriye uzamakta, böylece, plan ölçüleri bakımından yaklaşık olarak 15x20 m ölçüsünde bir dikdörtgen meydana getirmektedir. Ancak ana mekânın planının, örtülmesi ve öteki mimari özellikleri bakımından temeli "kare" olan bir plan sayılması gerekir. Kuzey tarafında zemin katta girişin doğusunda ve batısında yer alan iki seki ve birinci katta bir galeri bulunmaktadır. Kubbenin örttüğü bölümle, kubbeden çok daha alçak tonozların örttüğü bu bölüm bir revakla ayrılmaktadır. Zemin kattaki bu revak, galeriyi taşıyan iki ayakla, bu ayaklar arasındaki açıklığın üçlü bir kemer dizisiyle geçilmesinden doğan iki ince kolondan meydana gelmektedir.

Harimin güney tarafında, sahnın tam yarısı genişliğinde ve kendi iç ölçüleri oranı 1/2 olan bir mihrap nişi bulunmaktadır. Harimin galeri ile ilişkisini, kuzeydeki esas girişin iki yanında yer alan, duvar