Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SELİMİYE CAMÜ

514

515

SELİMİYE KIŞLASI

20. yy'ın başından bir kartpostalda Selimiye Kışlası.

TETTVArşivi

Askı kemeri silme takımı birbirinden farklı doğrultudaki yüzeylerin aralarındaki ilişkiyi kurma işlevine de katılmaktadır. Altıncı silme takımı, beşinciden tamamen bağımsız değildir ve askı kemeri kilit taşı üst silmesinin uzantısını oluşturmaktadır. Bu silme takımı kasnak eteğini dolanmakta ve ağırlık kulelerinin üzerine oturtulmuş kub-beciklerin etek kornişini meydana getirmektedir. Son olarak kubbe eteğindeki yedinci silme takımı gelmektedir. Bu silme takımının, kasnak pencereleri arasına yerleştirilmiş olan pilastrlarla kesiştiği noktalarda, pilastra bağlı olarak parçalanıp genişlemesi, düşeyde de bazı ışık-gölge oyunları yaratarak etkisini, göze çarpıcı niteliğini artırmaktadır.

lün doğusunda, minare girişinin karşısında yer almaktadır.

Kütlenin batı ucunda birinci kata çıkan ana merdiven, bu katta geniş bir hünkâr mahfili holüne açılmaktadır. Buradan çok küçük üç ön oda ile kuzey cephesinde ana kütleden taşan ve öne doğru uzanarak zemin kattaki serbest kolonlara oturan salona geçilmektedir. Holün doğu tarafında ise, güneyde ve kuzeyde son cemaat yerine açılan birer küçük pencereden ışığını alan, hayli karanlık başka bir oda bulunmaktadır. Zemin katta minare girişinin karşısından başlayan dar merdiven de bu odada son bulmaktadır. Hünkâr locası, 4,60x 5,40 m boyutunda, dikdörtgen biçimli bir odadır. Güney ve batı yanlan pencerelerle çevrelenmiştir. Bu pencerelerin önünde, üzerine sedir kurulduğunu belli eden sekiler bulunmaktadır. Doğu tarafı ise bir kafesle harim bölümüne bağlanmaktadır.

Giriş cephesinin doğu ucunda yer alan konut kütlesinin zemin katı, batı ucunun aksine boştur. Bu bölümde yalnızca, yine birinci kata götüren dik açılı, iki kollu bir merdiven ile bunun altında yer alan ve muhtemelen bir depo olarak kullanılan boşluk yer almaktadır. Caminin doğu yan girişine götüren merdivenler de bu bölümdedir. Bu bölümün birinci katına, bir ara sahanlıkta kıvrılarak batıya yönelen bir merdivenle.varılmaktadır. Bu merdivenin açıldığı ince uzun holün sonunda, bu bölümü harimdeki galeriye bağlayan kapı yer almaktadır. Holün kuzey tarafında ise ortadaki daha geniş olmak üzere üç oda bulunmaktadır.

Harim bölümünün yüzeylerinde beş pencere sırası yer almaktadır. Bunlardan aşağıdan başlayarak ilk üç sırada beşer pencere, dördüncü sırada üç pencere vardır. Kasnak pencerelerinin oluşturduğu beşinci sırada ise yirmi dört pencere bulunmaktadır. Yan cephelerde yan galerilere, giriş cephesinde son cemaat yerine ve kıble penceresinde de doğrudan dışarıya açılan ilk sıra pencerelerde, pencere boşluğu dikdörtgen biçimindedir. Üzerlerinde lento vardır, ikinci sıra pencereler yan galerinin üzerinde yer almaktadır. Bunların üzeri kemerle geçilmiştir. Üçüncü sıra pencereler, ek kütlenin saçak kotunun üzerin-dedirler. Bu sıra pencereleri örten kemerler, bu defa, hem içte hem dışta üzengi kesimleri profilli olarak biçimlendirilmiştir. Batı cephesinin kuzey ucunda bu sıranın iki penceresinin yerini, hünkâr locasının üzerine yerleştirilmiş olan boşaltma kemeri almaktadır. Dördüncü dizide üç pencere vardır. Bunlardan ortadaki yanlardakine oranla daha yüksektir. Son dizi kasnak çevresindedir.

Selimiye Camii'nde dekoratif yönden dikkat çeken biçimlenmelere, cephelerde yer alan silme takımları ile kolon, kapı ve kemer gibi elemanlarda rastlanılmaktadır. Harim bölümünün dış ve iç yüzeylerinde kullanılan elemanların en önemlileri, silme takımları ve pencerelerdir. Dış yüzeylerde, aşağıdan yukarıya doğru yedi sıra halinde yerleştirilmiş silme takımları bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, subasmanın bit-

Selimiye Camii'nin zemin kat planı. Selçuk Batur

tiği noktada, yapının zemin kotu hizasına yerleştirilmiş bir korniştir ve bütün yapı çevresini dolaşmaktadır. İkinci sıra yan galerilerin saçaklarında yer almaktadır. Üçüncü silme takımı, ikinci ve üçüncü sıra pencerelerin arasındadır ve aynı zamanda üçüncü sıra pencerelerin denizliğini oluşturmaktadır. Dördüncü sıra, bir cephe içinde başlayıp bitmesi, bütün yapıyı dolaşma-masıyla ilk üç sıradan ayrılmaktadır. Beşinci silme takımı cephenin belirgin elemanıdır ve askı kemerini belirlemektedir. Bu takım, hem silmelerin sayıca çokluğu, hem de yüksekliği ve cepheden taşması bakımından ötekilerden ayrılmakta ve yapının taşıyıcı sisteminin dışarıda ifade edilmesinde başvurulan en önemli öğe olmaktadır.

Allom'un çizgileriyle Selimiye Camii.

R. Walsh, Constantinople and the Scenery ofthe Seven Churches of Asia Minör, 1838

Bunlardan başka, bütün yüzeye yayılmamış oldukları halde, yine de yüzeylerin değerlendirilişine katılan, ikinci derecede önemli bazı silme grupları da vardır, iç mekânda silme takımlarının sayısı beşe düşmektedir.

Kolonlardan yalnızca açıkta olanlar mermerdir. Bu kolonların tümü, aralarında bir parapet bulunsa da bulunmasa da altında ve üstünde ince silmeler taşıyan, mermerden yapılmış, kare prizma biçiminde ayaklıklara oturmaktadır. Ayaklıkla kolon gövdesi arasında bir kolon tabanı yoktur, bu noktada metal bileziklerle yetinilmiş-tir. Kolon başlıkları iyonik kolon başlıklarından esinlenilerek biçimlendirilmiş olmakla beraber, önemli ayrımlar da göstermektedir.

Camide kullanılan kemerler ister taştan yapılmış, ister üzeri taşla kaplanmış olsun, üzengi noktalarında daima aynı "C" profil yer almakta ve kilit taşı, hem kemer yüzeyinden öne çıkarak kabarmakta, hem aşağı sarkmaktadır.

Bibi. Ayvansarayî, Hadîka, II, 189, Öz, İstanbul Camileri, II, 58; Kuban, Barok, 33; E. Di-ez-O. Aslanapa, Türk Sanatı, 191.

SELÇUK BATUR