Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SEYAHATNAMELER

İstanbul üzerine bilgi veren seyahatnamelerin sayısı oldukça fazladır. Özellikle 16. yy'ın ikinci yarısından sonra, istanbul'a gelen gezginler, tüccarlar, diplomatlar, tutsaklar ve sanatçılar, Avrupa'da bir edebiyat dalı olarak gelişmiş olan "seyahatname" tipinde, gözleme ve araştırmaya dayanan eserler vermeye başlamışlardır. Bunlar, kentin mimari yapısı yanında, toplumun günlük yaşantısını yansıtan sahnelerin de ayrıntısına girmişlerdir. Genellikle seyahatnamelerde, tarihi ve siyasi olaylara ilişkin gözlemler üzerinde yoğunlaşılmış, mimarlık tarihi yönünden çok fazla ayrıntıya girilmemiştir. Seyahatname yazarlarının, kendilerinden önce yazılmış eserlerden ne ka-

dar yararlandıkları da tam olarak bilinememektedir.

istanbul'un, Türk devri öncesinde, 14. ve 15. yy'da harap ve boş olduğu birçok görgü tanığının yazılarından anlaşılmaktadır. 1403'te İstanbul'da bulunan İspanya Elçisi Ruy G. de Clavijo(-0 ve şehri 1433'te gören Bertrandon de la Broquiere(->), İstanbul'un yer yer boş olduğunu belirlerler. La Broquiere, şehrin, içinde yerleşme alanlarından çok boşlukların bulunduğu bir köyler topluluğuna benzediğini ve Ayasof-ya'nın şehrin en güzel kilisesi olduğunu söylemektedir. Broquiere ayrıca şehrin güneyinde bir liman olduğundan da söz etmektedir. Bu durum, Buondelmonti'nin haritalarında da görülmektedir.

İstanbul hakkında bilgi veren ilk seyahatname örneklerinden biri, 14. yy'da (tahminen 1332-1334 arasında) İbn BattutaC-») tarafından kaleme alınmıştır. Şehrin büyüklüğünden ve aralarından geçen bir ırmağın (ki burada adı geçen ırmak Haliç'tir) ayırdığı iki bölgeden söz eden İbn Battuta İstanbul'u, Fas'ta bir nehirle birbirinden ayrılmış Rabat ve Saleh kentlerine benzetir.

istanbul'un üçgen biçiminde olduğunu söyleyen iki seyahatname yazarından Arnold von Harff(->) ve Pierre Gilles' ten(->) birincisi, şehrin kara tarafının, kalınlıkları 16 ayak olan ve önlerinde üç hendek bulunan sur duvarları ve kulelerle emniyete alındığını belirtmiştir. Aynı yazar, saray ve sultanın emrinde çalışanlar hakkında da detaylı bilgiler vermiştir. Diğer yazar Gilles ise, Türk dönemi istanbul'una ait bilgiler verirken, şehirde Bizans'tan kalan, Hi-ppodrom ve çevresindeki bazı anıtsal sütunlar ile Ayasofya mabedi ve birkaç sarnıçtan söz etmektedir. Şehrin çevre uzunluğunun 13 mil olduğunu belirten Gilles, halkın genelde tepeler üzerine yerleşmeyi tercih ettiğini yazmıştır. Gilles'e göre "dünyada bütün şehirler ölüme mahkûmdur, fakat istanbul, insanlar var oldukça yaşayacaktır".

Yine 16. yy seyahatname yazarlarından el-Gazzi, şehirde yer alan eşsiz cami, mescit ve imaretlerin yanında, güzel çarşılardan, yüksek köşk ve saraylardan ve çok sayıdaki sade yapılı evden söz etmiştir.

İngiliz William Harborne'nun, elçilikten biri tarafından yazılmış olan seyahatnamesinde, İstanbul'a ikinci gelişinin hikâye-