Sunucu: Hukuk klinikleri sempozyumun ilk oturuma tekrar hoş geldiniz. İlk oturuma Adalet Bakanlığı Strateji Geliştirme Dairesi Başkanı Sayın Alpaslan Azapağası başkanlık edecektir. Ayrıca ABD gündelik hayatta hukuk kliniği kurumu kıdemli yöneticisi Sayın Edward Lee O’Brien, Johns Hopkins Üniversitesi öğretim üyesi Sayın Mohamed Mattar, Lodz Üniversitesi hukuk kliniği danışmanı Sayın Malgorzata Wysoczynska, Bakü Devlet Üniversitesi öğretim üyesi Sayın Turqay Huseynov bildirilerini sunacaklardır.
Alpaslan Azapağası: Sayın konuklar hoş geldiniz. Bugün bu toplantıya başlamış bulunuyoruz. Ben Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nin 20. yılında ülkemiz için henüz yeni denilebilecek bir uygulama olan hukuk klinikleri konusunda uluslararası bir sempozyumu düzenledikleri için başta Sayın Rektörümüz olmak üzere Sayın Dekanımıza, Raoul Wallenberg Enstitüsü yöneticilerine, çalışanlarına ayrıca bu sempozyumda emekleri geçen Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyeleri hepsine teşekkür etmek istiyorum. Biz, şunu söylemek istiyorum Adalet Bakanlığı olarak, yüksek yargı olarak yargı diğer kurumları HSYK olarak hepimiz buradayız. Bugün tüm bu kurumların burada olmasının, temsilci göndermesinin bir nedeni var. Bu konuyu önemsiyoruz. Aslında Türkiye, hukuk klinikleri konusunun yargı reformunun bir parçası olduğunu söyleyebiliriz. Ülkemizin böyle yaklaşık 200 yıllık bir hukuk reformu geçmişi var. Aslında muazzam bir altyapımız var. Gerek bu reformlar, gerek iç ve dış dinamiklerin etkisiyle oluyor, küreselleşme oluyor. Ama özellikle son 25 yıla baktığımızda, hele hele son 10 yıla baktığımızda inanılmaz değişiklikler oldu gerek dünyamızda gerek ülkemizde. Son 10 yıla baktığımızda temel mevzuatlarımız neredeyse tamamen değişti. Kanunlarımız değişti. Adli binalarımız neredeyse tamamen yenilendi. Efendim adalete erişim konusunda önemli adımlar atıldı. Bunları tek tek saymama gerek yok. Fakat ülkemiz için çok önemli olan bir husus var; biz ilk defa bu son 10 yılda planlı bir yargıya geçtik. Gerek yargı reformu strateji belgesi, gerek Adalet Bakanlığının hazırlamış olduğu stratejik plan son 10 yılda Türk yargı örgüsü açısından, Türk yargı reformu açısından iki önemli temel belge olduğunu söyleyebiliriz. Bu belgelerde ilk defa yargının sorunları bütüncül, sistematik, kapsamlı bir biçimde ele alındı. Sadece sorunlar analizlerin yapıldığı, sadece sorun olarak da değil aynı zamanda dünyada yeni gelişen müesseseler, örgütler hepsi dikkate alındı, tartışmaya açıldı, bazıları gerçekleştirildi, bazıları devam ediyor. Bu temel belgelere baktığımız zaman bunlardan en önemli amaçlardan birisi insan kaynaklarının, aynı zamanda yargının etkinliğini gerçekleştirmek olduğunu söyleyebiliriz. Bu bağlamda yargının insan kaynaklarına baktığımız zaman yargının en önemli unsurlardan biri olduğunu görüyoruz. Hukuk klinikleri de bu anlamda çok önemli bir açığı kapatmaya, sorunu gidermeye yönelik bir uygulama olduğunu söyleyebiliriz. Mesela burada Sayın Dekanımız da söyledi, Sayın Rektörümüz de söyledi; olay sadece hukukçuların daha yetkin bir hukukçu olması değil aynı zamanda sosyal unsurun ortaya konması açısından da önemi olduğunu söyleyebiliriz. Bu bağlamda ülkemiz dışından gelen, hem ülkemiz hem de dünyanın değişik ülkelerinden gelen uygulamacılar gelip bu yeni gelişen hukuk kliniklerini özellikle ülkemiz için yeni olabilecek hukuk kliniklerini anlatmalarını biz önemsiyoruz. Aynı zamanda şunu belirtmek istiyorum, Adalet Bakanlığı olarak bu hukuk klinikleri konusunda bir proje başlatmış bulunmaktayız. Ankara Üniversitesi ile Ankara Üniversitesi ile Bilgi Üniversitesi ile işbirliği halindeyiz. Umarım bu Türkiye açısından da gelişecektir. 70’i aşkın hukuk fakültesi var şu anda. Bu hukuk fakültelerinde geleneksel takrir yöntemi bir yana bırakılması değil, en azından bu takrir yöntemi ile birlikte hukuk klinikleri metodunun da uygulamasını gelecekte bizim hukuk sistemimiz açısından, yargı sistemi açısından önemli olduğuna inanmaktayım. Bugünkü toplantının ilk bölümünde ABD gündelik hayatta hukuk kliniği deneyimini anlatacak olan Edward Lee O’Brien var. İkinci olarak Arap üniversitelerinde hukuk kliniği öğretimini anlatacak, öğretimin müfredata reformu anlatacak olan Mohamed Mattar var. Üçüncü olarak Polonya hukuk kliniği öğretim programı ve Polonya hukuk klinikleri kurumu rolünü anlatacak Malgorzata hanım var. Son olarak da Azerbaycan’da hukuk öğretiminde hukuk kliniklerinin rolünü anlatacak Turqay Huseynov var. Bize Azerbaycan’daki durumu anlatacaklar. Yalnız konukları şu şekilde uyarmak istiyorum; bu programda yazılı olan, 12.20 ile 12.30 arası olan kahve arası kaldırılmış durumda dolayısıyla konuklarımız tebliğlerini, sunumlarını sunduktan sonra hemen tartışmalara geçeceğiz. Ben ilk olarak müsaadenizle sözü Sayın O'Brien'a bırakmak istiyorum. Buyrun Sayın O'brien.
Edward Lee O’Brien: Good morning from United States, I was (…) with Street Law. Right as beginning 1972, I was a normal high school teacher and a law student at Georgetown University in Washington. Professors (…) teach law in the high schools that we are calling now Street Law. Why Street Law, why the name? People always ask. The name is because it’s the law you need to know in your everyday life on the street. So first (…) of the Street Law is practical. It’s law if you buy a television what you do. It’s the law if you stop by the police. You need to know. It’s the law if you’re victim of a crime, what you do so all these practical things (…) (…) It is actually fun to do which unfortunately much of our legal education is a little bit not so much fun. Our investigations are important. We need to actually debate issues in the society. We want them to be active citizens. So law investigations are important. In fact in United States, for example we have issues of death penalty issue. Should we continue to have the death penalty in some states in which we don’t have everywhere? Should we legalize drugs? Should we have gun control? Should we have same sex marriage? These are controversial issues that we students debate. Both sides of issues. Always both sides. Years ago I was in South Africa, working with David and I trained a group of members of lawyers for human rights. And these were paralegals working for human rights in South Africa, and I said let’s debate the death penalty. They said no. We can’t debate the death penalty. Death penalty is wrong. There is no point even in bringing up arguments on the other side. But I said you must bring up arguments on the other side because then you can really understand your own arguments and the arguments of those opposed to your position. And you find the best position in which may be sort of middle ground. Street law involves the community. Students go out into the community. They will mention the many different settings, from high school to prison to other community settings that students go into. But they also visit court. They also learn about lawyers learn about the program here in Turkey where law students go once a month to the court and sit and watch the judge and then discuss things with the judge. This could be done with high school students as well. Police officers come into classroom and discuss what they are trying to do in their job. Students go out sometimes to police stations, prisons and other real life situations. Again it is practical. It’s real life. Now how is it structured at the law schools? It can start as a volunteer program and it often does in other countries but even in the United States, we have volunteer program. And these can be very good. They can be student run where they can be run by a faculty advisor helping the students. And it is a good way to start. But it is not the best way. The best way, I think David also mentioned is getting academic credit because then students are required certain amount of hours to participate and they can’t drop out so easily as they can if they are volunteer. They can have training sessions. Training sessions are extremely important to teach students the method they use in teaching. Separate courses of law school, we highly recommend most of the programs in the United States, have a separate course and many courses in other countries have separate courses. Street law has spread. Probably in pre law schools now in the world offer street law programs. Just in the UK, there are 42 law schools. They are doing street law. They are going to come to a conference in a month. We will find out more about what they are doing. But getting credit, why should law schools get credit? They learn more by teaching then they do sitting in a classroom. When we first put that Jersey’s law school faculty, one of the faculty members got up and said “It should get credit because we know we learn more by teaching and the law students will learn more by teaching too. “so learning law by teaching it is important. They also learn practical law in the seminar for law students. We bring practical law before them because many times in their law school classes, they feel emotionally theoretical law and they need to know what is happening in the law community, what’s going on there. Communication skills, law students end up being able to speak before groups, answer the questions good on their feet. Communication skills are very important. They also work as teams. They are often working in pairs of 2 or even 4, so here in these law schools there are 4 students plan together. So working in small groups and plan together is an important aspect of teaching teamwork and teaching law students teamwork. They also learn about the community of the law students and they can change their attitudes towards the schools and prisons where they go out and learn about it. How often should they teach? Well, we recommend at least one time a week, in some places they teach two times even three times a week but wanting is common. And we also recommend, that they teach the same group every time if they can do that. They don’t go to one high school this week and they go to one high school next week, another high school that week. They get to know the students because we all know as faculty members, teaching students is more effective if we are doing it in a regular basis. We get to know them. We get to know their anchors and abilities. Trying to put the same people into the class is, I think, it is very good. If you only do a class at a time, that’s what we can do. Supervision, recommends that law students should be supervised. That is somebody goes out to the class and watches them. Therefore, people can be supervisors. One in a high school can be a high school teacher there. High school teacher can actually give feedback to the person at the law school; law school faculty member is another person to supervise. High school teacher is a possible person to help with supervising. Other law students in the clinic, they go out and watch the students teach and learn from them and critique them. This is the best method we feel to have part-time, full-time supervisors who actually go out to the classes, have to organize the classes. Takes a little bit of funding but it’s worth it if you can somehow get the funding together. We have a program towards our law school where a student when they graduate is slightly to be a fellow and work for 2 years against LLM degree is part of that LoM degree, they supervise law students. This is a very good model that might be done in some other places.
Materials. You need to have curriculum with you. Some of the programs you’ll hear over the places. We have a book and it is 8th edition. If you want to see it after the session, see after the lunchtime, come on up and take a look. 8th edition that means every 4 years we have written a new edition over a period of 32 years. This is actually where we have started. We have proved that each time many of the interactive exercises are built into the textbook. We work with South Africa and they played a big role in developing “street law for South Africa” book. It changed by putting in very interesting and funny cartoons in the book, which made it more user friendly for South Africa. In United States, our publishers wanted to have a more serious book but this is the actual model here detected to take a look. We are not here to teach American law. You do not need to learn American law here. We will learn the law of Turkey or where ever country you are from. That’s the important thing, the exercises could work. We were in a civil war country and we saw that the exercises work. So, we put the laws in Eastern Europe, Russia, Latin America. Again I’m going to ask everybody to stand up and the person at the end of the row take a pencil. I want one person to the far right. Take a pencil and hold it up and if you are in a row with one more 2 people move to another row quickly. So, everybody please stand. Team captains are on my right, on your left I guess. Everybody hold up a pencil at the end of the row. Start the game. What’s the game we don’t know the game. Person passes the pencil to the left and then back. You can only use your left hand. You didn’t use your left hand. So start again using your left hand. No, wait a minute. You have to pass over the right shoulder of the other person. This row at the front wins the first game because they did it very fast. There are only 2 people, but that’s okay they are the winners. Now let’s start the game again. Pass it across. Okay. The third row back there. Raise your hand. This row wins because they have the most women. Who has Turkish lira to give me? Anybody has Turkish lira? Oooh I got two. They are both in the same row, so their row wins. Everybody take a seat. What did we learn in this game? Can somebody tell me something to learn? You need rules before you start a game or a society. Right? Or university or anything. You need rules. That’s important. What else about rules did we learn? Money can win. Corruption can happen. If it is illegal we can also arrest these people for corruption. What else did we learn in the game? What about when I changed the rules and you have done it over your shoulder? You can’t change rules in the middle of the game because that’s unfair. We are looking in any kind of legal game, particularly for justice and justice don’t occur when you change the rules in the middle of the game. What about when I had this group up here won? What was going on there? Was there any problem? Unfair. Fairness. We are looking for justice and fairness that was unfair. And what about when I selected the women, the row with the most women? What was that? Discrimination. Right. So you basically teach the concept of discrimination. You see you can teach a number of basic concepts of law through a simple game in which you can actually have fun and learn. Thank you very much.
[Edward Lee O’Brien:Amerika’dan günaydın. Ben sokak hukuku ile 1972’nin başında ilgilenmeye başladım. Bir lise öğretmeni ve Washington’daki Georgetown Üniversitesi’nde hukuk öğrencisiydim. Profesörlerden biri “Liselere gidip hukuk öğretmek isteyen kimse var mı?” diye sordu. Buna sokak hukuku adını vereceğiz. Neden sokak hukuku, neden bu isim? İnsanlar her zaman soruyor. İsmin nedeni, bunun sokaktaki günlük hayatınızda bilmeniz gereken hukuk olması. Dolayısıyla sokak hukukunun ilk kısmı, bu çok önemli, uygulamalı olması. Mal sahibi ve kiracı hukuku, eğer tüketiciyseniz, bir televizyon alırsanız ve televizyon bozulursa yaptığınız şeyin hukuku, polis sizi durdurursa bilmeniz gereken hukuk, bir suçun kurbanı olursanız yapacağınız şeyler, bunun hukuku. Dolayısıyla tüm bu uygulamalı şeyler, aile hukuku durumu, boşanma gibi şeyler. Kendi aileniz ve arkadaşlarınız için bilmeniz gereken temel şeyler.
Aslında yapması eğlenceli bir şey. Maalesef hukuk eğitimimizin büyük bir kısmı çok fazla eğlenceli değil. Ele aldığımız konular önemli. Sorunları toplumda fiilen tartışmamız gerekiyor. İnsanların aktif vatandaşlar olmalarını istiyoruz. Dolayısıyla ele aldığımız konular önemli. Örneğin bizim Amerika’da idam cezası konusu ilgili sorunlarımız var. Her yerde yokken bazı eyaletlerde idam cezası uygulamasına devam edilmesi doğru mu? Uyuşturucuyu yasallaştırmalı mıyız? Silahların denetimini sağlamalı mıyız? Aynı cinsten kişiler evlenebilmeli mi? Bunlar bizim öğrencilere tartıştırdığımız ihtilaflı konular. Konuların her zaman iki tarafını da tartıştırıyoruz. Yıllar önce Güney Afrika’da David’le birlikte çalışıyordum ve bir grup İnsan Hakları için Avukatlar üyesini eğittim. Bunlar Güney Afrika’da insan hakları için çalışan avukat yardımcılarıydı. “Haydi, idam cezasını tartışalım” dedim. “Hayır” dediler, “İdam cezasını tartışamayız. İdam cezası yanlış. Diğer tarafa ait argümanlar üretmenin bir anlamı yok.” Ama ben “Diğer tarafa ait argümanlar da üretmelisiniz çünkü ancak bu şekilde kendi argümanlarınızı ve karşınızdakilerin argümanlarını gerçek anlamda anlayabilirsiniz” dedim. Ve belki de en iyi pozisyonu ikisinin ortasında bulursunuz.
Sokak hukuku toplumu kapsar. Öğrenciler toplulukların içine girerler. Öğrencilerin içine girdiği liseden hapishaneye ya da diğer topluluk ortamlarına kadar pek çok farklı ortam var. Ama aynı zamanda mahkemeye de gidiyorlar. Avukatlık hakkında da bir şeyler öğreniyorlar. Türkiye’de hukuk öğrencilerinin ayda bir mahkemeye gidip hâkimi izledikleri ve daha sonra hâkimle bir takım şeyleri tartıştıkları bir program olduğunu öğrendim. Bu aynı zamanda lise öğrencileriyle de yapılabilir. Polis memurları sınıfa gelip işlerinde ne yapmaya çalıştıklarını tartışıyorlar. Öğrenciler bazen polis merkezlerine, hapishanelere ve diğer gerçek yaşam durumlarına gidiyorlar. Yine uygulamalı. Gerçek yaşam.
Şimdi bu hukuk fakültelerinde nasıl yapılandırılıyor? Bir gönüllü programı olarak başlayabilir. Diğer ülkelerde genelde böyle başlıyor. Amerika’da da gönüllü programımız var. Ve bunlar oldukça iyi olabiliyor. Öğrenciler tarafından işletilebilir, burada bir fakülte danışmanı öğrencilere yardım edebilir. Ve bu başlamak için iyi bir yol. Ama en iyi yol değil. En iyi yol, sanırım David de bundan bahsetti, akademik kredi almaları çünkü o zaman öğrencilerin belirli bir saat katılmaları gerekiyor ve gönüllü oldukları zaman olabileceği gibi öyle kolayca ayrılamıyorlar. Eğitim seansları olabilir. Eğitim seansları öğrencilere, ders verirken kullanacakları yöntemi öğretmek açısından son derece önemli. Hukuk fakültesinde ayrı dersleri şiddetle tavsiye ediyoruz. Amerika’daki pek çok programın ayrı bir dersi var ve diğer ülkelerde de bu böyle. Sokak hukuku yayıldı. Büyük ihtimalle şu anda dünyada pek çok hukuk fakültesinde sokak hukuku programları sunuluyor. Sadece Birleşik Krallık’ta 42 hukuk fakültesi var. Bunlar sokak hukuku yapıyorlar. David ve ben bir ay içerisinde bir konferansa gidiyoruz. Neler yaptıkları hakkında daha fazla bilgi sahibi olacağız.
Kredi alma meselesi, neden hukuk öğrencileri kredi almalı? Birincisi, ders verirken sınıfta oturduklarından daha fazla öğreniyorlar. Bunu önerdiğimiz üniversitelerden birinde, fakülte üyelerinden birisi kalkıp “Bu kredi almalı çünkü biz ders vererek daha fazla öğrendiğimizi biliyoruz ve hukuk öğrencileri de ders vererek daha fazla öğrenecekler” dedi. Dolayıyla hukuku öğreterek öğrenmek önemli. Aynı zamanda, hukuk öğrencileri için yapılan seminerlerde uygulamalı hukuk da öğreniyorlar. Onların önüne uygulamalı hukuku da koyuyoruz çünkü hukuk fakültesi derslerinde teorik hukuku öğreniyorlar ama yerel topluluklarda neler olduğunu, neler yaşandığını da öğrenmeleri gerekiyor.
İletişim becerileri: hukuk öğrencileri sonunda insanların önünde konuşabilir, ayakta soruları güzelce yanıtlayabilir hale geliyorlar. İletişim becerileri çok önemli. Öğrenciler aynı zamanda gruplar halinde çalışıyorlar. Genellikle 2’li veya 4’lü gruplar halinde. Dolayısıyla 4 hukuk öğrencisi birlikte plan yapıyorlar. Küçük gruplar halinde çalışmak ve birlikte plan yapmak hukuk öğrencilerine takım çalışmasını öğretmenin önemli bir boyutu. Aynı zamanda öğrenciler toplumla ilgili bir şeyler de öğreniyorlar ve gittikleri ve haklarında bir şeyler öğrendikleri okullara ve hapishanelere karşı olan bakış açılarını da değiştiriyorlar.
Ne sıklıkla ders vermeliler? Biz en az haftada bir kez ders vermelerini tavsiye ediyoruz. Bazı yerlerde haftada iki hatta üç kez de ders veriyorlar ama bir kez yaygın. Ve aynı zamanda eğer yapabiliyorlarsa her defasında aynı gruba ders vermelerini tavsiye ediyoruz. Bir hafta bir liseye öbür hafta başka bir liseye, ondan sonraki hafta da başka bir liseye gitmiyorlar. Öğrencileri tanıma fırsatını yakalıyorlar çünkü fakülte mensupları olarak hepimizin bildiği gibi öğrencilere ders vermek, eğer bunu düzenli olarak yaparsak daha etkili oluyor. Onları tanımalıyız. Onların yetenekleri hakkında bilgi sahibi olmalıyız. Dolayısıyla öğrencileri aynı sınıflara koymaya çalışmak bence önemli.
Denetim: hukuk öğrencilerinin denetlenmesini tavsiye ediyoruz. Yani birisi sınıfa gidiyor ve öğrencileri izliyor. Farklı kişiler denetmen olabilirler. Bir lisede oradaki bir lise öğretmeni denetmen olabilir ve hukuk fakültesi mensubuna geri bildirim yapabilir. Hukuk fakültesi mensubu da bu şekilde dâhil olur. Dolayısıyla lise öğretmeni denetime yardımcı olabilecek muhtemel bir kişi. Klinikteki diğer hukuk öğrencileri de gidip öğrencileri ders verirken izliyorlar, onlardan bir şeyler öğreniyorlar ve onları eleştiriyorlar. Bize göre en iyi yöntem fiilen sınıflara gidecek, dersleri organize edecek yarı-zamanlı veya tam-zamanlı denetmenler bulmak. Biraz fon bulmak gerekiyor ama eğer bir şekilde fon bulabilirseniz buna değer. Bizim hukuk fakültemizde uyguladığımız bir program var; hukuk öğrencileri mezun olduğunda LL.M derecesi için 2 yıl gerekiyor ve bu LL.M derecesinin bir parçası olarak hukuk öğrencilerini denetliyorlar. Bu da uygulanabilecek çok güzel bir model.
Materyaller: müfredat materyallerinizin olması gerekiyor. Bazı programlar hakkında bilgi edineceksiniz, örneğin Polonya hakkında. Bizim bir kitabımız var ve 8. Baskısında. Eğer bu oturumdan sonra görmek isterseniz ya da öğle yemeğinden sonra görmek isterseniz gelin ve bir göz atın. 8. Baskı demek 32 yıllık bir zaman zarfında her 4 yılda bir yeni baskı yazmışız demektir. Bu aslında bizim başladığımız nokta. Her defasında interaktiv alıştırmaların çoğunun ders kitabına ilave edilmesini sağladık. Güney Afrika’yla birlikte çalıştık ve onlar Güney Afrika İçin Sokak Hukuku kitabının geliştirilmesinde büyük bir rol oynadılar. Kitaba oldukça ilginç ve komik karikatürler ekleyerek değişiklikler yaptılar ve bu, kitabı Güney Afrika için daha kullanıcı dostu hale getirdi. Amerika’da yayıncılarımız daha ciddi bir kitap olsun istediler. Biz buraya Amerikan hukuku öğretmeye gelmedik. Burada Amerikan hukukunu öğrenmeniz gerekmiyor. Biz Türkiye’nin ya da hangi ülkeden geliyorsanız oranın hukukunu öğreneceğiz. Önemli olan bu. Ancak alıştırmalar işe yarayabilir. Doğu Avrupa’da, Rusya’da, Latin Amerika’da iç savaş olan yerlerde bile alıştırmaların işe yaradığını gördük.
Ben herkesten yine ayağa kalkmasını rica edeceğim. Sıranın sonundaki kişi bir kurşun kalem alsın. En sağda bir kişinin durmasını istiyorum. Bir kurşun kalem alın ve havaya kaldırın. Evet, lütfen herkes ayağa kalksın. Takım kaptanları benim sağımda, size göre solda sanırım. Sıranın sonundaki herkes kurşun kalemi havaya kaldırsın. Oyuna başlıyoruz. (Oyun nedir, oyunu bilmiyoruz.) Sıranın sonundaki kişi kurşun kalemi sola doğru uzatacak. Sadece sol elinizi kullanabilirsiniz. Sol elinizi kullanmadınız. O yüzden sol elinizi kullanarak tekrar başlayın. Hayır, bir dakika bekleyin. Diğer kişinin sağ omzunun üzerinden uzatmanız gerek. Öndeki sıra ilk oyunu kazandı çünkü çok hızlı yaptılar. Sadece iki kişi var ama sorun değil, kazanan onlar. Şimdi oyuna tekrar başlayalım. Yana doğru uzatın. Tamam. Arkadan üçüncü sıra. Elinizi kaldırın. Bu sıra kazandı çünkü en çok kadın onlarda var. Kimde bana verebileceği Türk Lirası var? Ooo iki tane var. İkisi de aynı sırada, o yüzden onların sırası kazandı.
Tamam, herkes otursun lütfen. Bu oyunda ne öğrendik? Birisi bana ne öğrendiğimizi söyleyebilir mi? Bir oyuna, bir topluma ya da üniversiteye başlamadan önce kurallarınızın olması gerekir, değil mi? Kurallara ihtiyacınız vardır. Bu önemli. Kurallar hakkında başka ne öğrendik? Para kazanabilir. Yolsuzluk olabilir. Eğer yasalara aykırıysa bu insanları yolsuzluktan tutuklayabiliriz de. Oyunda başka ne öğrendik? Ya siz omzunuzun üstünden bunu yapmışken kuralları değiştirsem nasıl olur? Oyunun ortasında kuralları değiştiremezsiniz çünkü bu adil olmaz. Yasal her türlü oyunda özellikle adalete bakarız ve eğer siz oyunun ortasında kuralları değiştirirseniz adalet vuku bulmaz. Peki ya şu öndeki grup kazandı dediğimde, buna ne dersiniz? Orada ne oluyordu? Herhangi bir problem var mıydı? Biz adalet ve kurallara uygunluk arıyoruz. Bu adaletsizdi. Peki ya kadınları seçtiğimde, en çok kadın olan sırayı? O neydi? Ayrımcılık. Doğru. Demek ki aslında ayrımcılık kavramını öğretiyorsunuz. Gördüğünüz gibi aslında eğlenebileceğiniz ve öğrenebileceğiniz basit bir oyun vasıtasıyla hukukun pek çok temel kavramını öğretebiliyorsunuz. Çok teşekkür ederim.]
