Hukukun temel kavramlari

 
Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri 
Konu 
Kazanım 
Kazanımın 
nasıl 
elde 
edileceği veya geliştirileceği 
Anayasa Mahkemesi 
Anayasa 
Mahkemesinin 
yapısını,  başlıca  görevlerini 
öğrenir 
Okuyarak ve video izleyerek 
Sayıştay 
Sayıştay’ın 
yapısını 
ve 
başlıca görevlerini öğrenir 
Okuyarak ve izleyerek 
Uyuşmazlık Mahkemesi 
Uyuşmazlık  Mahkemesinin 
yapısını  ve  belli  başlı 
görevlerinin  neler  olduğunu 
öğrenir 
Okuyarak ve video izleyerek 
Yüksek Seçim Kurulu 
Yüksek  Seçim  Kurulunun 
yapısını, 
görevlerini, 
kararlarının niteliğini öğrenir 
Okuyarak ve video izleyerek 
 
 
 

---

319 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
          Anahtar Kavramlar 
  Anayasa Mahkemesi 
  Anayasa yargısı 
  İptal davası 
  İtiraz yolu 
  Bireysel başvuru 
  Görev uyuşmazlığı 
  Hüküm uyuşmazlığı 
  Sayıştay’ın denetimine tabi olan kurum ve kuruluşlar 
  Seçimlerin gözetim ve denetim 
 
 

---

320 
 
Giriş 
Kişilerin  hukuk düzeni  tarafından korunan hak ve menfaatlerinin ihlal  edilmesi veya 
ihlal  edilmesi  tehlikesinin  ortaya  çıkması  durumunda,  bozulan  toplumsal  düzenin  yeniden 
kurulabilmesi  ve  kişiler  arasındaki  çıkar  dengesinin  sağlanabilmesi  için,  hukuk  kurallarının 
emrettiği  yaptırımların  devletin  yetkili  organları  tarafından  tespit  edilmesi  ve  uygulanması 
gerekir. Çünkü devletin yasama ve yürütme gücü yanında diğer bir işlevi de yargıdır. Örneğin, 
suç işleyen birinin cezalandırılması veya özel hukuk sözleşmesinden doğan yükümlülüklerini 
ihlal  eden  tarafın  zarar  gören  diğer  tarafa  tazminat  ödemesi  veya  hakkında  idare  tarafından 
hukuka aykırı idari işlem yapılan bir kişinin başvurusu üzerine, söz konusu idari işlemin iptal 
edilmesi gibi yaptırımlara ancak yargı organları tarafından karar verilebilir. Aynı zamanda bu 
yaptırımların  kimisi  kişiler  istemese  dahi  devletin  yetkili  organları  tarafından  zorla  yerine 
getirilir. Geniş anlamıyla yargı, genel olarak yargı örgütünü ve yargı organları tarafından yerine 
getirilen tüm işleri kapsar. Bağımsız ve yansız mahkemelerce somut bir hukuksal uyuşmazlığın 
veya hak ve menfaat ihlalinin çözülmesi amacıyla, genel ve soyut nitelikteki hukuk kurallarının, 
çeşitli yargılama usullerinin uygulanması suretiyle somut olaylara uygulanması ise dar anlamda 
“yargı” kavramıyla ifade edilir (Akkaya 2015: 79).  
Yukarıda  da  belirtildiği  gibi  yargılama,  yasama  ve  yürütme  gibi  devletin  temel 
görevlerinden biridir. Bu görev, başta bağımsız ve tarafsız mahkemeler olmak üzere, devletin 
diğer yargı mercileri tarafından Türk milleti adına yerine getirilir (Anayasa, m. 9; Gözübüyük 
2016: 221). Bu işleve yargılama işlevi denir. Yargılama işlevi, hukuk kurallarının bağımsız ve 
yansız  mahkemeler  tarafından,  yargısal  yöntemlere  uyularak  somut  bir  olaya  uygulanması 
anlamına gelmektedir (Arslan/Tanrıver 1996: 371).  
Yargı faaliyeti devlet için hem hak hem de yükümlülüktür. Yargı kavramı şekli anlamda 
yargı ve maddi anlamda yargı olmak üzere ikiye ayrılır. Şekli anlamda yargı, yargı mercilerinin 
yaptığı ve yasayla emredilen tüm iş ve işlemleri içine alır. Mahkemelerin kuruluşu, faaliyetleri, 
yargıçların tayin ve terfileriyle tüm özlük işleri şekli anlamda yargı kavramının içinde yer alır. 
Maddi  anlamda  yargı,  yalnızca  yargıçlara  bırakılmış  olan,  bunların  dışında  başka  hiçbir 
kimseye devredilemeyen işlevi  dile getirir. Ve bu  yetki  yargıçtan  alınamaz. Maddi  anlamda 
yargı, yargılama faaliyeti neticesinde haklı olan taraf lehine verilen karardır. Anlaşıldığı gibi 
maddi anlamda yargı, geniş anlamda yargılama işlevi ve faaliyeti neticesinde ulaşılan kararı da 
içine almaktadır. Söz konusu karar, taraflara eşit davranılması için önceden belirlenmiş kimi 
usul kurallarına uyularak verilmişse bu işlem bir yargılama faaliyetidir (Pekcanıtez vd. 2016: 
53).  
Yargıçların  ve savcıların görevlerini bağımsız bir  biçimde  yerine  getirebilmeleri için 
mahkemelerin bağımsızlığının, yargıç güvencesinin sağlanmış olması gerekir. Anayasaya göre 
yargıçlar, görevlerinde bağımsız ve tarafsızdırlar. Anayasaya, yasalara ve hukuka uygun olarak 
vicdani kanaatlerine göre karar verirler. Hiçbir organ, makam, merci veya kişi, yargı yetkisinin 
kullanılmasında  mahkemelere  ve  yargıçlara  emir  ve  talimat  veremez,  telkinde  ve  tavsiyede 
bulunamaz. Yasama ve yürütme organlarıyla yönetim, mahkeme kararlarına uymak zorundadır. 
Bunlar, mahkeme kararlarının yerine getirilmesini geciktiremez.  

---

321 
 
Uyuşmazlıkların  ortaya  çıktıkları  hukuk  dallarının  ve  uyuşmazlıklara  uygulanacak 
hukuk  kurallarının  farklı  olması,  bu  uyuşmazlıkların  çözümünde  uygulanacak  yargılama 
yöntemlerin de farklı olması sonucunu doğurmuştur. Yargı organlarınca daha etkili hukuksal 
korunma sağlanabilmesi bakımından, uyuşmazlıkların niteliğine, düzenlendikleri hukuk dalına, 
uyuşmazlıkları  çözmekle  görevli  mahkemelere  ve  bu  mahkemelerde  uygulanan  yargılama 
usullerine göre, “yargı örgütü” farklı “yargı kollarına” ayrılmıştır (Akkaya 2015: 79). Böyle 
olmakla birlikte yargı faaliyetinin bir bütün oluşturduğu unutulmamalıdır. Kollara ayrılmasının 
nedeni, yargı faaliyetinin daha iyi bir biçimde yerine getirilmesidir. Bu yargı kolları birbirine 
eşittir. Diğer bir anlatımla birbirleriyle altlık üstlük (hiyerarşi) ilişkisi içinde değildir. Hiçbir 
yargı  çeşidindeki/kolundaki  mahkeme,  diğer  yargı  çeşidine/koluna  bağlı  değildir.  Her  yargı 
kolunun kendine has yargılama usulü söz konusudur (Pekcanıtez vd. 2016: 53-54). 
Her yüksek mahkeme, alt düzeyde yer alan mahkemelerle birlikte bir yargı düzeni/kolu 
oluşturur.  
Ülkemizde Bulunan Yargı Düzenleri/Kolları Şunlardır (Gözübüyük 2016: 221-222): 
1)Özel hukuk ve ceza hukukundan doğan uyuşmazlıklar, adli yargıda, 
2)Kişilerle idare arasında, idare hukukundan doğan uyuşmazlıklar idari yargıda, 
3)Adli,  idari  yargı  arasında  çıkan  görev  ve  hüküm  uyuşmazlıkları  Uyuşmazlık 
Mahkemesinde, 
4)Yasaların anayasaya aykırılıkları, Anayasa Mahkemesinde, 
5)Seçimlerle ilgili uyuşmazlıklar, Yüksek Seçim kurulunda karara bağlanır. 
Bu yargı kolları arasında (örneğin adli yargıyla idari yargı arasında) astlık üstlük ilişkisi 
bulunmamaktadır.  Her yargı kolu, kural olarak, ayrı bir mahkeme örgütlenmesine sahiptir. Bir 
yargı kolundaki görevli mahkemeler, kendi yargı kollarına giren dava ve işler hakkında nihai 
ve kesin karar verme yetkisine sahiptir (Akkaya 2015: 79).