Hukukun temel kavramlari

13.1.4. Bireysel Başvuru 
2010 yılında yapılan anayasa değişikliğiyle Anayasa’nın 148. maddesine eklenen 3 ve 
4. fıkralarla Türk hukukuna Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolu girmiştir. Anayasanın 
adı geçen maddesine göre: 

---

324 
 
“Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerden, Avrupa İnsan 
Hakları  Sözleşmesi  kapsamındaki  herhangi  birinin  kamu  gücü  tarafından,  ihlal  edildiği 
iddiasıyla  Anayasa  Mahkemesine  başvurabilir.  Başvuruda  bulunabilmek  için  olağan  yasa 
yollarının tüketilmiş olması şarttır. 
Bireysel başvuruda, yasa yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz.” 
Bireysel Başvurunun Koşulları 
-Bireysel  başvuruda  bulunacak  kişinin,  anayasada  güvenceye  alınmış  olan  hak  ve 
özgürlüklerden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi tarafından güvenceye alınmış bir temel hak 
ve özgürlüğü ihlal edilmiş olmalıdır. Dolayısıyla herhangi bir temel hak ve özgürlük için değil 
yalnızca anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesiyle güvenceye alınan bir temel hak ve 
özgürlük için bireysel başvuru yapılabilir. 
-Söz  konusu  ihlalin,  herhangi  bir  kişi  tarafından  değil  kamu  gücü/devlet  tarafından 
yapılmış olması gerekir. 
-Bireysel başvuru yalnızca hak ihlaline yol açtığı ileri sürülen işlem, eylem veya ihmal 
nedeniyle güncel ve kişisel bir hakkı doğrudan zarar görenlerce yapılabilir (AYMKYUHK, m. 
46/1).  
-Bireysel  başvuru  tüzel  kişiler  tarafından  yapılamaz.  Özel  hukuk  tüzel  kişileri  ise 
yalnızca  tüzel  kişiliğe  ilişkin  haklarının  ihlal  edildiğini  ileri  sürerek  bireysel  başvuruda 
bulunabilirler (AYMKYUHK, m. 46/2).  
-Yabancılar münhasıran Türk vatandaşlarına tanınan haklarla ilgili bireysel başvuruda 
bulunamazlar  (AYMKYUHK,  m.  46/3).  Örneğin  seçme  seçilme  haklarının  ihlal  edildiği 
iddiasıyla bireysel başvuru yapamazlar. 
-Bireysel  başvuru  yapılabilmesi  için hak ihlaline  yol  açtığı  ileri sürülen işlem,  eylem 
veya ihmal için yasada yer verilen idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının tüketilmesi 
gerekir (AYMKYUHK, m. 45/2). Bunun anlamı, bireysel başvuruda bulunacak kişinin, bireysel 
başvurudan  önce,  hakkını  diğer  yargı  organları  önünde  aramış  olması  gerekir.  Diğer  bir 
anlatımla adli veya idari yargıda dava açmış olması, bu davayı ilk derece mahkemesi önünde 
kaybettikten sonra, ilk derece mahkemesinin kararına karşı olağan  yasa  yollarını (itiraz veya 
temyiz) da tüketmiş olması gerekir. Dolayısıyla örneğin idarenin bir eylem ve işlemiyle anayasa 
tarafından güvenceye alınan bir temel hak ve özgürlüğü ihlal edilen kişi, öncelikle bu işleme 
karşı idari yargıda dava açmalı, davası idare mahkemesi tarafından reddedildikten sonra karara 
karşı  Danıştay’da  temyiz  yoluna  başvurmalıdır.  Danıştay,  ilk  derece  mahkemesinin  kararını 
onarsa, artık söz konusu kişi Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapabilir (Gözler 2010: 
430-431). 
Yasada  yer verilen idari  ve  yargısal başvuru  yollarının tamamının  tüketilmesi  kuralı, 
mutlak  ve  otomatik  bir  biçimde  uygulanan  bir  kural  değildir.  Kimi  durumlarda  iç  hukuk 
yollarının  tüketilmesi  kuralı  aranmamaktadır.  Şunlardan  birinin  bulunması  durumunda 

---

325 
 
belirtilen başvuru yolları tüketilmeden doğrudan bireysel başvuru yoluna başvurulabilir (Eren 
2016: 829): 
-İdari ve yargısal başvuru yollarının bulunmaması. 
-Başvuru yollarının ulaşılabilir olmaması. 
-Başvuru hakkında yerleşik içtihat bulunması. 
-Yargılamanın makul sürede sonuçlanmamış olması. 
-Aynı ve benzer olaylarda idarenin olumsuz bir uygulamanın oluşmuş olması. 
-Kamu görevlilerince başvuru yollarının kullanılmasının engellenmesi. 
-Ağır ve telafisi olanaksız bir zararın ortaya çıkma olasılığı.  
-Yasama  işlemleriyle  düzenleyici  idari  işlemler  aleyhine  doğrudan  bireysel  başvuru 
yapılamaz.  Örneğin  bir  yasanın,  cumhurbaşkanlığı  kararnamesinin,  yönetmeliğin  iptali  için 
bireysel başvuru yoluna gidilemez (AYMKYUHK, m. 45/3).  
-Anayasa  Mahkemesi  kararlarına  ve  anayasanın  yargı  denetimi  dışında  bıraktığı 
işlemlere  karşı  bireysel  başvuru  yapılamaz.  Örneğin  Hâkimler  ve  Savcılar  Kurulu’nun 
hâkimlerin  tayin  ve  terfilerine  ilişkin  kararlarına  karşı  bireysel  başvuru  yapılamaz 
(AYMKYUHK, m. 45/3).  
-Bireysel başvuru, başvuru yollarının tüketildiği tarihten, başvuru yolu öngörülmemişse 
ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde yapılmalıdır. Haklı bir mazereti nedeniyle 
süresi  içinde  başvuramayanlar,  mazeretlerinin  ortadan  kalktığı  tarihten  itibaren  on  beş  gün 
içinde ve mazeretlerini belgeleyen kanıtlarla birlikte başvurabilirler (AYMKYUHK, m. 47/5-
6). 
-Bireysel başvurularda ilgili mevzuatta belirlenen miktarda haç alınır (AYMKYUHK, 
m. 47/2). 
-Kabul edilebilir bulunmayan başvurular hakkında, kabul edilemezlik kararı verilir. Bu 
kararlar kesindir ve ilgililere tebliğ edilir (AYMKYUHK, m. 48/4).  
-Bireysel  başvuru  incelemesi,  kural  olarak,  dosya  üzerinden  yapılır.  Bununla  birlikte 
gerekli görüldüğü takdirde duruşma yapılabilir (AYMKYUHK, m. 49/4). 
-Bireysel başvurunun incelenmesi sonunda hak ihlalinin bulunup bulunmadığına karar 
verilir.  İhlal  kararı  verildiğinde,  ihlalin  ve  sonuçlarının  ortadan  kaldırılması  için  yapılması 
gerekenlere hükmedilir. İdari eylem ve işlem niteliğinde karar verilemez (AYMKYUHK, m. 
50/1).  

---

326 
 
-Anayasa  Mahkemesinin  tespit  ettiği  ihlal,  bir  mahkeme  kararından  kaynaklanmışsa, 
dosya  ihlali  ve  sonuçlarını  ortadan  kaldırmak  için   yeniden  yargılama  yapmak  üzere  ilgili 
mahkemeye  gönderilir.  Yeniden  yargılama  yapılmasında  hukuksal  yarar  bulunmayan 
durumlarda  başvurucu  lehine  tazminata  karar  verilebilir  veya  genel  mahkemelerde  dava 
açılması  yolu  gösterilebilir.  Yeniden  yargılama  yapmakla  görevli  mahkeme,  Anayasa 
Mahkemesinin  ihlal  kararında  tespit  edip  açıkladığı  ihlali  ve  sonuçlarını  ortadan  kaldıracak 
yönde ve mümkünse dosya üzerinden karar verir (AYMKYUHK, m. 50/2).